Miasto i/czy zbrodnia Znaczenie scenerii miejskiej dla teorii powieści kryminalnej
DOI:
https://doi.org/10.12775/LC.2021.025Słowa kluczowe
teoria powieści kryminalnej, onomastyka w powieści kryminalnej, miasto, teoria czytania, Piotr BojarskiAbstrakt
Tematem artykułu jest analiza związków zachodzących między powieścią kryminalną a wpisanym w nią miastem. Miasto rozumiane jest zarówno jako byt literacki, jak i realna przestrzeń, ze swoją toponimią i antroponimią, aksjologią i historią. Jako byt realno-fikcjonalny staje się ono w kryminale elementem tej samej wagi, co zbrodnia i detektyw. Interpretacje tematu miasta zostały poprzedzone czteroelementową typologią istotnych odmian lektury powieści kryminalnej sporządzoną na podstawie analizy stanu badań. Odmiany te wskazane zostały ze względu na główny podejmowany w nich problem, którym jest kolejno: poetyka powieści, historia gatunku, ujęcie antropologiczne i ujęcia socjologiczne. Omówione zostały m.in. propozycje Stanco Lasića, Stanisława
Barańczaka, Rogera Caillois i Helmuta Heissenbüttela. Autorzy proponują też własną interpretację kryminału miejskiego na podstawie analizy poznańskich powieści kryminalnych Piotra Bojarskiego, pokazując, że nowe spojrzenie na miasto pozwala wyprowadzić powieść kryminalną ze schematycznych rozwiązań, w których tkwi ten gatunek powieści.
Bibliografia
Agamben, Giorgio 2019. Pulcinella czyli Rozrywka dla dzieci. Warszawa: Miniatury Filozoficzne.
Barańczak, Stanisław 1973. „Poetyka polskiej powieści kryminalnej”. Teksty 6: 63–82.
Bartczak, Kacper 2019. Materia i autokreacja. Dociekania w poetyce wielościowej. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Bojarski, Piotr 2011. Kryptonim Posen. Poznań: Media Rodzina.
Bojarski, Piotr 2012. Mecz. Poznań: Media Rodzina.
Bojarski, Piotr 2013. Rache znaczy zemsta. Poznań: Media Rodzina.
Bojarski, Piotr 2014. Pętla. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania.
Bojarski, Piotr 2015. Arcymistrz. Poznań: Wydawnictwo Miejskie Posnania.
Bojarski, Piotr 2019. Szmery. Poznań: Czwarta Strona.
Bojarski, Piotr 2020. Na całego. Poznań: Zysk i S-Ka.
Burszta, Wojciech J. [&] Mariusz Czubaj 2017. „Kryminalna odyseja”. W: Kryminalna odyseja oraz inne szkice o czytaniu i pisaniu. Gdańsk: Oficynka.
Caillois, Roger 2019. „Powieść kryminalna”. W: Odpowiedzialność i styl. Tłum. Jan Błoński. Warszawa: PIW.
Cegielski, Tadeusz 2015. Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941. Warszawa: WAB.
Czubaj, Mariusz 2010. Etnolog w Mieście Grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne. Gdańsk: Oficynka.
Darska, Bernadetta 2015. „Powieść kryminalna jako głos w sprawie modelu współczesnego dziennikarstwa”. W: Tomasz Dalasiński [&] Tomasz S. Markiewka. Kryminał gatunek poważ(a)ny? Kryminał wobec problemów społeczno-kulturowych. T. 2. Toruń: Epilog.
Domaradzka, Agnieszka 2015. „Powieść kryminalna we Włoszech jako narzędzie krytyki społecznej i politycznej”. W: Tomasz Dalasiński [&] Tomasz S. Markiewka. Kryminał gatunek poważ(a)ny? Kryminał wobec problemów społeczno-kulturowych. T. 2. Toruń: Epilog.
Dominas, Konrad 2015. „Antyk w kryminale, kryminał w antyku. Steven Saylor i recepcja literatury antycznej”. W: Anna Gemra (red.). Literatura kryminalna. Na tropie źródeł. Kraków: EMG.
Dunin, Janusz 1974. Papierowy Bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Falkiewicz, Andrzej 2002. Być może. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Gajewski, Piotr 2001. Zapisy myśli o przestrzeni. Kraków: Politechnika Krakowska.
Gemra, Anna (red.) 2015. Literatura kryminalna. Na tropie źródeł. Kraków: EMG.
Graf, Magdalena 2019. „»Miasto z przetrąconym kręgosłupem« – Białystok w powieściach Ignacego Karpowicza (perspektywa onimiczna)”. W: Anna Rygorowicz-Kuźma [&] Krzysztof Rutkowski. Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Graf, Paweł 2018. „Futuryści bawią się zapałkami”. W: Automobil w pędzie. Studia o futuryzmie i futurystach. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Grant-Adamson, Lesley 1999. Jak napisać powieść kryminalną?. Tłum. Michał Rusinek. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Großheim, Michael 2010. „Od kultury komisarza Maigreta do kultury Sherlocka Holmesa. Fenomenologiczne pojęcie sytuacji jako podstawa krytyki (współczesnej) kultury”. Tłum. Mikołaj Ratajczak [&] Katarzyna Wejman. Fenomenologia 8: 41–62.
Gutmańska-Gralak, Ewa 2015. „Woody Allen w kryminale? Twórczość filmowa i literacka Allena jako przykład nietypowych ujęć gatunku kryminału”. W: Tomasz Dalasiński [&] Tomasz S. Markiewka. Kryminał gatunek poważ(a)ny? Kryminał a medium (literatura–teatr–film–serial–komiks). T. 1. Toruń: Epilog.
Haas, Willy 1973. „Teologia w powieści kryminalnej: (kilka uwag poświęconych Edgarowi Wallace’owi i literaturze kryminalnej w ogóle)”. Tłum. Włodzmierz Bialik. Teksty 6: 83–90.
Heissenbüttel, Helmut 1973. „Reguły gry powieści kryminalnej”. Tłum. Włodzimierz Bialik. Teksty 6: 44–62.
King, Stewart 2018. „Kryminały jako literatura światowa”. Tłum. Anna Tomczyk. Forum Poetyki 13: 48–59.
Kowal, Katarzyna 2018. „Świat zła śmierdzi – kryminały Joanny Chmielewskiej”. W: Adam Regiewicz (red.). Kryminał. Ćwiczenia z komparatystyki kulturowej. Gdańsk: Katedra.
Kraska, Mariusz 2013. Prosta sztuka zabijania. Figury czytania kryminału. Gdańsk: Fundacja Terytoria Książki.
Kubicka, Halina 2015. „Zbrodnia i miasto. O kształtowaniu się obrazu przestrzeni wielkomiejskiej w literaturze kryminalnej”. W: Anna Gemra (red.). Literatura kryminalna. Na tropie źródeł. Kraków: EMG.
Lasić, Stanco 1976. Poetyka powieści kryminalnej. Próba analizy strukturalnej. Tłum. Magdalena. Petryńska. Warszawa: PIW.
Martuszewska, Anna 1997. „Przepis na powieść kryminalną”. W: Tadeusz Żabski (red.). Słownik literatury popularnej. Wrocław: Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego.
Mizerkiewicz, Tomasz 2012. „Fizyka ciał miejskich, czyli o współczesnym polskim kryminale”. Art-Papier 11 (203). Publikacja online: http://artpapier.com/ [02.02.2021].
Mrowczyk-Hearfield, Ewa 1998. „Badania literatury kryminalnej – propozycja”. Teksty Drugie 6: 87–98.
Mullen, Anne [&] Emer O’Beirne (red.) 2000. Crime Scenes: Detective Narratives in European Culture Since 1945. Amsterdam: Rodopi.
Nowak, Marta 2019. „Funkcja frazeologizmów w wybranych poznańskich powieściach kryminalnych”. Adeptus 13: 1–10.
Nowak, Marta 2020. Od dawnego do dzisiejszego Poznania. Onomastykon współczesnego kryminału poznańskiego. Niepublikowana rozprawa doktorska. Poznań: Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.
Pietruszewska-Kobiela, Grażyna 2018. Dźwiękowy portret mordercy – szkic sonogramu na podstawie powieści Anatola Sterna. W: Adam Regiewicz (red.). Kryminał. Ćwiczenia z komparatystyki kulturowej. Gdańsk: Katedra.
Platon 2012. Uczta. Tłum. Andrzej Serafin. Warszawa: Sic!
Priestman, Martin 1998. Crime fiction: From Poe to the Present. Plymouth: Norton House.
Regiewicz, Adam 2018. Muzyczne czołówki seriali kryminalnych i ich relacje z konstrukcją narracji i fabuły kryminałów. W: Adam Regiewicz (red.). Kryminał. Ćwiczenia z komparatystyki kulturowej. Gdańsk: Katedra.
Regiewicz, Adam 2017. „Semiotyka kaszanki, czyli co śledczy jedzą?”. W: Adam Regiewicz. Pomiędzy zbrodniami. Komparatystyka na tropach kryminału. Gdańsk: Katedra.
Ryszkiewicz, Mirosław 2021. Retoryka polskiej powieści kryminalnej po roku 1989. Preliminaria. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Szwagrzyk, Aleksandra 2015. „»Everybody lies«? Dr House, czyli przygody detektywa-racjonalisty. W: Tomasz Dalasiński [&] Tomasz S. Markiewka. Kryminał gatunek poważ(a)ny? Kryminał a medium (literatura–teatr–film–serial–komiks). T. 1. Toruń: Epilog.
Skubaczewska-Pniewska, Anna 2016. „»Niepomierna intertekstualność«, czyli powieść uniwersytecka… między romansem a kryminałem”. W: Agnieszka Izdebska [&] Agnieszka Przybyszewska [&] Danuta Szajnert. Literatura prze-pisana II. Od zapomnianych teorii do kryminału. Łódź:Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Skubaczewska-Pniewska, Anna [&] Justyna Tuszyńska 2019. „W stronę kryminału. Literaturoznawca jako detektyw, śledztwo jako teoria interpretacji”. W: Anna Skubaczewska-Pniewska [&] Marcin Wołk (red.). Powieść dziś. Teorie, tradycje, interpretacje. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Terling-Śledź, Ewa 2016. „Małżeństwo kryminału z historią, czyli uwag kilka o kryminałach retro Konrada T. Lewandowskiego”. W: Czytanie Literatury 5: 73–86.
Tuszyńska, Justyna 2014. „Mordercze miasta (?) Nowy polski kryminał – zwrot przestrzenny czy gra miejska?”. Studia Poetica 2: 101–109.
Tuszyńska, Justyna 2015. Dlaczego literaturoznawcy c(z)ytuja kryminały? Schemat opowieści kryminalnej jako narzędzie teoretycznoliterackie. Niepublikowana rozprawa doktorska. Toruń: Wydział Filologiczny, Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Tuszyńska, Justyna 2015. „Modne lektury literaturoznawców. Teoria literatury czy teoria literatury kryminalnej?”. W: Łukasz Grajewski. Tematy modne w humanistyce. Studia interdyscyplinarne. Toruń: Epilog.
Tuszyńska, Justyna 2017. „Zabójcy pojęć i tropiciele definicji. Praktyki teoretycznoliterackie w internecie na przykładzie polskich portali kryminalnych”. W: Przegląd Kulturoznawczy 2: 191–206. Vogt, Jochen 1998. Der Kriminalroman: Poetik. Theorie. Geschichte: Fink.
Weżgowiec, Barbara 2010. „»O mieście, którego nie ma«, czyli Wrocław w kryminalnych powieściach Marka Krajewskiego”. W: Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ Nauki Humanistyczne 1: 124–139.
Wojda, Dorota 2015. „Kryminał i historia literatury”. W: Anna Gemra. Literatura kryminalna. Na tropie źródeł. Kraków: EMG.
Žižek, Slavoj 1990. „Logika powieści detektywistycznej”. Tłum. Joanna Pomorska. Pamiętnik Literacki 3: 253–283.
Pobrania
Opublikowane
Wersje
- 2022-04-06 - (3)
- 2021-10-21 - (2)
- 2021-10-01 - (1)
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Magdalena Graf, Paweł Graf
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1201
Liczba cytowań: 0
