Rzecz o roku 1863 – argument z historii w myśli politycznej krakowskiego stańczyka Stanisława Koźmiana
DOI:
https://doi.org/10.12775/KlioPL.2019.01Słowa kluczowe
myśl historyczna, stańczycy, Stanisław Koźmian, Galicja, trójlojalizmAbstrakt
Stanisław Koźmian był jednym z autorów Teki Stańczyka i chyba najważniejszym komentatorem politycznym stańczykowskiego „Przeglądu Polskiego”. Nie był historykiem, ale jego koncepcje polityczne uzasadniające najpierw lojalizm wobec monarchii habsburskiej, a później tzw. trójlojalizm były wspierane argumentem historycznym, nierzadko pełniącym funkcję argumentum ad iudicium. Szczególnie widoczne jest to w najważniejszej książce Koźmiana, czyli w Rzeczy o roku 1863, która ukazała się z okazji trzydziestej rocznicy powstania styczniowego i w zamierzeniu autora miała być ostatecznym argumentem zamykającym dyskusję nad sensem polskiej irredenty. Celem artykułu jest przedstawienie antecedencji kształtujących myśl historyczną Koźmiana oraz wyjaśnienie sposobu wykorzystania przez niego argumentu z historii w dyskursie uzasadniającym jego koncepcję polityczną.Bibliografia
Źródła rękopiśmienne
Biblioteka PAU i PAN w Krakowie: rkps 2053, K. Koźmian – utwory poetyckie, autografy i odpisy (Do rocznego Stasia); rkps 2056, K. Koźmian – pisma wierszem i prozą (Do Stasia w dzień jego urodzin); rkps 2059, Zbiór utworów różnych autorów, m.in. Jacques’a Delille’a i Kajetana Koźmiana (Do dwuletniego wnuka w roku 1838)
Źródła drukowane
K. Bartosiewicz, Rok 1863. Historia na usługach ludzi i stronnictw (o książce i z powodu książki p. Koźmiana o r. 1863), t. 1–2, Kraków 1895–1896
M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, Warszawa 1879
M. Bobrzyński, Z chwili „Rozstroju”, „Przegląd Polski” 93, 1889, nr 278, s. 331–354
L. Dębicki, Z pięćdziesięcioletnich roczników „Czasu” przez hr. L. Dębickiego (odb. z „Przegl. Polsk.”), w: Jubileusz „Czasu”, Kraków 1899, s. 81–318
W. Feldman, Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym, t. 1–2, Kraków 1919
W. Feldman, Stronnictwa i programy polityczne w Galicji 1846–1906, t. 1–2, Kraków 1907
W. Kalinka, Notatka, w: Jenerał Zamoyski 1803–1868, t. 4, Poznań 1918, s. 439
W. Kalinka, O wydawnictwie materiałów historycznych, w: tenże, Pisma pomniejsze, cz. 2, Kraków 1894, s. 167–174
W. Kalinka, Polska pod trzema obcymi rządami, „Roczniki Polskie” 3, 1865, s. 1–78
A.E. Koźmian, Wspomnienia Andrzeja Edwarda Koźmiana, t. 1–2, Poznań 1867
K. Koźmian, Pamiętniki, t. 1–3, Wrocław 1972
S. Koźmian, Autobiografia, przyg. do dr., wstęp i przyp. M. Menz, „Galicja. Studia i Materiały” 1, 2015, s. 397–438
S. Koźmian, Kilka słów o naszych stosunkach, Rzeszów 1861
S. Koźmian, List otwarty do posła Bobrzyńskiego, Kraków 1889
S. Koźmian, Listy o Galicji do „Gazety Polskiej” 1875–1876, Kraków 1877
S. Koźmian, O działaniach i dziełach Bismarcka, Kraków 1902
S. Koźmian, Pisma polityczne, Kraków 1903
S. Koźmian, Rzecz o roku 1863, t. 1–3, Kraków 1894–1895
Listy Andrzeja Edwarda Koźmiana (1829–1864), t. 1–4, Lwów 1894–1896
T. Romanowicz, Dwie opinie. Wybór pism, wstęp i przyp. W. Biernacki, Kraków 2007
T. Romanowicz, Krytyka trzeciego tomu dzieła p. St. Koźmiana przez T. Romanowicza, w: Stronnictwo krakowskie o styczniowem powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole Literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz 1863 r.”, Lwów 1895, s. 173–241
T. Romanowicz, Rozbiór pierwszych dwóch tomów książki p. St. Koźmiana przez Tadeusza Romanowicza; Krytyka trzeciego tomu dzieła p. St. Koźmiana przez T. Romanowicza, w: Stronnictwo krakowskie o styczniowem powstaniu 1863 r. Rozprawa w Kole Literackim we Lwowie o książce p. Stanisława Koźmiana pt. „Rzecz 1863 r.”, Lwów 1895, s. 1–99
Stańczycy. Antologia myśli społecznej i politycznej konserwatystów krakowskich, wybór, przedm. i przyp. M. Król, Warszawa 1982
J. Szujski, List otwarty do Leona Bilińskiego z przyczyny broszury jego pt. „Znamiona polityki narodowej i krajowej tzw. Stańczyków”, „Przegląd Polski” 64, 1882, nr 192, s. 469–494
J. Szujski. O fałszywej historii jako mistrzyni fałszywej polityki. Rozprawy i artykuły, wybór, przyg. do dr. i wstęp H. Michalak, Warszawa 1991
J. Szujski, Pisma polityczne, w: Dzieła Józefa Szujskiego: wydanie zbiorowe; ser. 3, t. 2, Kraków 1894
S. Tarnowski, Jan Matejko, Kraków 1897
S. Tarnowski, O „Czasie” i jego redaktorach wspomnienie półwiekowego czytelnika przez hr. St. Tarnowskiego (odb. Z „Czasu”), w: Jubileusz „Czasu”, Kraków 1899, s. 1–79
S. Tarnowski, Z doświadczeń i rozmyślań, wstęp i przyp. A. Rzegocki, Kraków 2002
Teka Stańczyka, oprac. i wprow. A. Dziadzio, Kraków 2007
U trumny Stanisława Koźmiana, „Czas” 7 VII 1922
P. Żbikowski, Nieznane wiersze Kajetana Koźmiana, w: Miscellanea z doby Oświecenia 6, red. Z. Goliński, Wrocław 1982 (Archiwum Literackie, 25), s. 361–399
Opracowania
K. Bartkiewicz, Myśl historyczna w Polsce nowożytnej a dzieje ziem nadodrzańskich. Zbiór studiów, Zielona Góra 2001
D. Bartoszewski, Analiza porównawcza współczesnych interpretacji napisu z Dn 5, 25 i tłumaczenia podanego przez Daniela, w: „Miłość wytrwa do końca”. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Stanisława Pisarka w 50. rocznicę święceń kapłańskich i 75. rocznicę urodzin, red. W. Chrostowski, Warszawa 2004, s. 71–81
H.-J. Bömelburg, Polska myśl historyczna a humanistyczna historia narodowa (1500–1700), tłum. Z. Owczarek, przedm. A. Lawaty, Kraków 2011
K.K. Daszyk, Stanisława Koźmiana „Rzecz o roku 1863” – jako nowe polityczne credo „szkoły stańczykowskiej”, w: Powstanie styczniowe. Odniesienia, interpretacje, pamięć, red. T. Kargol, Kraków 2013, s. 165–189
W. Dutka, Zapomniany stańczyk. Rzecz o Stanisławie Koźmianie (1836–1922), Toruń 2015
A.F. Grabski, Myśl historyczna polskiego oświecenia, Warszawa 1976
A.F. Grabski, Orientacje polskiej myśli historycznej. Studia i rozważania, Warszawa 1972
M. Inglot, Myśl historyczna w „Kordianie”, Wrocław 1973
M. Jaskólski, Myśl polityczna konserwatystów krakowskich 1866–1934, Warszawa–Kraków 1990
A. Kidzińska, Stronnictwo Polityki Realnej 1905–1923, Lublin 2007
J. Kloczkowski, Machiavelii od spraw polskich? Rzecz o Stanisławie Koźmianie, w: S. Koźmian, Rok 1863, Kraków 2017, s. VII–XXXIV
W. Łazuga, Michał Bobrzyński. Myśl historyczna a działalność polityczna, Warszawa 1982
M. Łukomski, Stefan Wyszyński: myśl historyczna jako element walki z totalitaryzmem w działalności prymasa, Warszawa 2011
J. Maternicki, Walerian Kalinka (1826–1886) i jego badania nad epoką porozbiorową, Rzeszów 2013
M. Menz, Czy Stanisław Koźmian rozpoznałby samego siebie…? O książce Wojciecha Dutki, Zapomniany stańczyk. Rzecz o Stanisławie Koźmianie (1836–1922), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2015, 324 ss., „Galicja. Studia i Materiały” 4, 2018, s. 340–360
M. Menz, Powstanie styczniowe w myśli politycznej Stanisława Koźmiana, w: Galicja a powstanie styczniowe, red. M. Hoszowska, A. Kawalec, L. Zaszkilniak, Warszawa–Rzeszów 2013, s. 311–323
M. Menz, Stanisław Koźmian – od lojalizmu austro-polskiego do trójlojalizmu, w: Między polityką, historią a pamięcią historyczną. Studia z dziejów Polski okresu porozbiorowego, red. W. Łazuga, S. Paczos, Poznań 2015, s. 139–153
H.S. Michalak, Józef Szujski: 1835–1883: światopogląd i działanie, Łódź 1987
J. Mrówczyński, Ks. Walerian Kalinka. Życie i działalność, Poznań–Warszawa–Lublin 1972
M.H. Serejski, Naród a państwo w polskiej myśli historycznej, Warszawa 1973
M.H. Serejski, Problematyka historii historiografii (Z punktu widzenia jej uwarunkowania społecznego), w: tenże, Przeszłość a teraźniejszość. Szkice i studia historiograficzne, Wrocław 1965, s. 8–17
H. Słoczyński, Główne idee syntezy dziejów Polski Józefa Szujskiego, w: Józef Szujski 1835–1883. Materiały z posiedzenia naukowego w dniu 25 listopada 2013 roku, Kraków 2015, s. 17–49
H. Słoczyński, Z dziejów czarnej legendy krakowskiej historiografii konserwatywnej, „Kwartalnik Historyczny” 102, 1995, nr 3–4, s. 209–244
B. Szlachta, Stanisław Koźmian – współtwórca „szkoły stańczykowskiej”, w: S. Koźmian, Bezkarność. Wybór pism, wybór, wstęp i przyp. B. Szlachta, Kraków 2001, s. VII–XXXV
A. Wierzbicki, Europa w polskiej myśli historycznej i politycznej XIX i XX wieku, Warszawa 2009
A. Wierzbicki, Groźni i wielcy. Polska myśl historyczna XIX i XX wieku wobec rosyjskiej despotii, Warszawa 2001
A. Wierzbicki, Historiografia polska doby romantyzmu, Wrocław 1999
A. Wierzbicki, Naród – państwo w polskiej myśli historycznej dwudziestolecia międzywojennego, Wrocław 1978
A. Wierzbicki, Spory o polską duszę. Z zagadnień charakterologii narodowej w historiografii polskiej XIX i XX wieku, wyd. 2 rozsz., Warszawa 2010
A. Wierzbicki, Wokół „czarnej legendy” historiografii krakowskich konserwatystów, „Kwartalnik Historyczny” 104, 1997, nr 2, s. 63–87
A. Wierzbicki, Wschód-Zachód w koncepcjach dziejów Polski. Z dziejów polskiej myśli historycznej w dobie porozbiorowej, Warszawa 1984
Є.Г. Сінкевич, Краківська історична школа в польській історіографії. Монографія, Миколаїв 2010
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 397
Liczba cytowań: 0