Andrzej Walicki jako historyk idei
DOI:
https://doi.org/10.12775/KlioPL.2021.01Słowa kluczowe
Andrzej Walicki, historia idei, mesjanizm, idee narodu, Rosja, totalitaryzmAbstrakt
Bohaterem artykułu jest Andrzej Walicki, bez wątpienia najbardziej twórcza osobistość w kręgu tzw. warszawskiej szkoły historii idei. Zadaniem poniższych rozważań jest analiza jego wkładu do polskiej historiografii idei. Ukazane zostaną główne pola jego refleksji naukowej oraz najpoważniejsze osiągnięcia w takich obszarach, jak historia myśli rosyjskiej i polskiej XIX–XX w., teoria totalitaryzmu oraz historia marksizmu.
Bibliografia
Źródła
J. Giedroyc, C. Miłosz, Listy 1973–2000, oprac. M. Kornat, Warszawa 2012
L. Kołakowski, A. Walicki, Listy 1957–2007, podał do druku A. Walicki, oprac. H. Citko, Warszawa 2018, s. 191–193
List Wiktora Sukiennickiego do Czesława Miłosza, 12 I 1968 r., Instytut Polski i Muzeum Sikorskiego, Londyn, Kolekcja W. Sukiennickiego, sygn. 214
A. Walicki, Spotkania z Miłoszem, Londyn 1983 [listy autora do Czesława Miłosza]
Prace Andrzeja Walickiego (cytowane w artykule)
The Controversy over Capitalism. Studies in the Social Philosophy of Russian Populists, Oxford 1969
Czy jestem „dysydentem”?, „Zdanie” 2005, nr 1–2, s. 43–48
Czy PRL była państwem totalitarnym?, „Polityka” 21 VII 1990
Demony PRL-u, „Res Publica Nowa” 1993, nr 3/54, s. 6–13 (ten sam tekst pt. Dziedzictwo PRL wszedł do tomu Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000, s. 113–123)
Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, Warszawa 2000 (wyd. ang.: The Enlightenment and the Birth of Modern Nationhood. Polish Political Thought from Noble Republicanism to Tadeusz Kościuszko, tłum. E. Harris, Notre Dame (Ind.) 1989)
Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955–1959, Kraków 2000 (Jagiellońskie Studia z Filozofii Rosyjskiej, 3)
Idee i ludzie. Próba autobiografii, Warszawa 2010
Idee słowiańskie i filozoficzny romantyzm przed Powstaniem Listopadowym, w: S. Borzym, H. Floryńska, B. Skarga, A. Walicki, Zarys dziejów filozofii polskiej 1815–1918, Warszawa 1983, s. 9–133
Kartki z dziennika 2011–2016, „Zdanie” 2016, nr 1/2, s. 15–24
Katolicyzm nie był jedyną polską tradycją, wywiad udzielony S. Sierakowskiemu dla dodatku „Europa” do pisma „Dziennik.pl” z 5 XI 2007
Leszek Kołakowski i warszawska szkoła historii idei, „Aletheia” 1987, nr 1, s. 121–153 (ogłoszone najpierw w j. ang. On Writing of the History of Ideas. Leszek Kołakowski and the Warsaw School of the History of Ideas, „Critical Philosophy” (Sydney) 1, 1984, nr 2, s. 5–23)
Marksizm i nieudany „skok do królestwa wolności”, w: tenże, Polska, Rosja, marksizm, red. A. Mencwel, Kraków 2011 (Kultura i Myśl Polska. Prace Wybrane Andrzeja Walickiego, 4), s. 397–446
Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996
Mesjanistyczne koncepcje narodu i późniejsze losy tej tradycji, w: Idee i koncepcje narodu w polskiej myśli politycznej czasów porozbiorowych, red. J. Goćkowski, A. Walicki, Warszawa 1977, s. 84–107
Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej, Warszawa 2006
Mesjanizm nie na nasze czasy [cz. 1], [wywiad udzielony S. Dudzie, T. Jerzewskiemu i K. Ołdakowskiemu SI], „Przegląd Powszechny” 2010, nr 9, s. 10–25
Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu, Warszawa 1983
Moje sprawy z Marksem i marksizmem, wywiad udzielony J. Dobieszewskiemu i P. Kozłowskiemu, w: P. Kozłowski, Spotkania z Andrzejem Walickim, Warszawa 2021
Naród, nacjonalizm, patriotyzm, wstęp A. Mencwel, Kraków 2009 (Kultura i Myśl Polska. Prace Wybrane Andrzeja Walickiego, 1)
Od narodnictwa do leninizmu, w: tenże, Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955–1959, Kraków 2000 (Jagiellońskie Studia z Filozofii Rosyjskiej, 3), s. 253–273
Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii, Kraków 2013
Paradoxes of Jaruzelski’s Poland, „Archives Européennes de Sociologie” 26, 1985, nr 2, s. 167–191 (wersja polska w tomie Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000, s. 11–34)
Philosophy and Romantic Nationalism. The Case of Poland, Oxford 1982; Notre Dame (Ind.) 1994
Pisma filozoficzne Cieszkowskiego z lat 1838–1842 w kontekstach intelektualnych epoki, w: A. Cieszkowski, Prolegomena do historiozofii. Bóg i palingeneza oraz inne pisma filozoficzne z lat 1838–1842, oprac. i wstęp A. Walicki, Warszawa 1972
Polityka i religia w koncepcjach filozoficznych Bronisława Trentowskiego, w: B. Trentowski, Wybór pism filozoficznych z lat 1842–1845, wyd. 2, Warszawa 2014, s. VII–XXXV
Polska debata nad totalitaryzmem. Interpretacje i diagnozy, „Przegląd Polityczny” 2006, nr 76, s. 128–131
Polska, Rosja, marksizm. Studia z dziejów marksizmu i jego recepcji, Warszawa 1983
Polska, Rosja, marksizm, red. A. Mencwel, Kraków 2011 (Kultura i Myśl Polska. Prace Wybrane Andrzeja Walickiego, 4)
Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000
Posłowie, w: tenże, Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955–1959, Kraków 2000 (Jagiellońskie Studia z Filozofii Rosyjskiej, 3), s. 293–306
Problem religii w ideologiach „Polski odradzającej się”: od deizmu do mesjanizmu, w: tenże, Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej, Warszawa 2006, s. 45–124
Rewolucja Październikowa jako projekt komunistyczny, w: Totalitaryzmy XX wieku. Idee, instytucje, interpretacje, red. W. Kozub-Ciembroniewicz i in., Kraków 2010, s. 123–132
Rewolucyjność kwestii polskiej i wynikające stąd konsekwencje, w: tenże, Polska, Rosja, marksizm, red. A. Mencwel, Kraków 2011 (Kultura i Myśl Polska. Prace Wybrane Andrzeja Walickiego, 4), s. 165–175
Rosyjska filozofia i myśl społeczna od oświecenia do marksizmu, Warszawa 1973 (wyd. 2 poszerzone, Kraków 2005 (Jagiellońskie Studia z Filozofii Rosyjskiej, 10)
Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, w: K. Libelt, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, wyd. 2, oprac. i wstęp. A. Walicki, Warszawa 2014
Sprawiedliwość okresu przejściowego i walki polityczne, w: tenże, Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000, s. 133–174
Stanisław Brzozowski – drogi myśli, Warszawa 1977
Totalitaryzm, czyli o potrzebie rozrachunków uczciwych, „Polityka Polska” 1990, nr 1(15), s. 10–16
Totalitaryzm i posttotalitaryzm. Próba definicji, w: Społeczeństwa posttotalitarne. Kierunki przemian, red. Z. Sadowski, Warszawa 1991 (materiały z konferencji odbytej w listopadzie 1990 r. w Radziejowicach pod Warszawą), s. 13–26 (ten sam tekst w: A. Walicki, Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000, s. 97–112)
The Troubling Legacy of Roman Dmowski, „East European Politics and Societies” 1, 1999, s. 12–46
Trzy patriotyzmy. Trzy tradycje patriotyzmu polskiego i ich znaczenie współczesne, Warszawa 1991
„Tygrys” i „odwilż”, w: tenże, Spotkania z Miłoszem, Londyn 1985, s. 47–71
W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 2002
Warszawska szkoła historyków idei: kilka sprostowań i pytań, „Przegląd Polityczny” 2015, nr 129, s. 54–67
Zarys myśli rosyjskiej. Od oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Kraków 2005 (wyd. ang.: The Flow of Ideas. Russian Thought from the Enlightenment to the Religious-Philosophical Renaissance, tłum. J. Kozak, H. Andrews-Rusiecka, Frankfurt am Main 2015)
Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993
Zrozumieć przeszłość, „Zdanie” 1990, nr 2–3, s. 2–8
Opracowania
A. Anderson, Imagined Communities. Reflections on the Origin and Spread of Nationalism, London 1983 (wyd. pol.: Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, tłum. S. Amsterdamski, Kraków 1997)
Archiwum warszawskiej szkoły historii idei, wstęp, red. i oprac. A. Karalus, P. Parszutowicz, Warszawa 2015
R. Aron, Widz i uczestnik, rozmawiają J.-L. Missika, D. Wolton, tłum. A. Zagajewski, Warszawa 1993
B. Baczko, Kryptoproblemy i historyzm, w: tenże, Człowiek i światopoglądy, Warszawa 1965, s. 373–418
I. Berlin, Dwie koncepcje wolności i inne eseje, wybór i oprac. J. Jedlicki, tłum. H. Bartoszewicz i in., posł. P. Śpiewak, Warszawa 1991
I. Berlin, Rosyjscy myśliciele, tłum. S. Kowalski, posł. A. Walicki, Warszawa 2003
A. Besançon, Czy Gorbaczow może zmienić system?, w: tenże, Świadek wieku. Wybór publicystyki z pierwszego i drugiego obiegu, t. 1, oprac. F. Memches, Warszawa 2006, s. 313–380 (przedruk z „Encounter” 1987, nr 5–6)
G. Besier, Das Europa der Diktaturen. Eine neue Geschichte des 20. Jahrhunderts, Münich 2006
N. Bierdiajew, Problemy komunizmu, tłum. M. Reutt, Warszawa 1937
Z. Brzeziński, The Grand Failure. The Birth and Death of Communism in the Twentieth Century, New York 1989 (wyd. pol.: Wielkie bankructwo. Narodziny i śmierć komunizmu w XX wieku, Paryż 1990, Biblioteka „Kultury”, 456)
Z. Brzeziński, M. Kornat, Pięćdziesiąt lat później, „Przegląd Polityczny” 2006, nr 79/80, s. 141
Brzozowski. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2011
A. Cieszkowski, Prolegomena do historiozofii. Bóg i palingeneza oraz inne pisma filozoficzne z lat 1838–1842, oprac. i wstęp A. Walicki, Warszawa 1972
A.J. Czartoryski, Rozważania o dyplomacji, tłum. J.M. Kłoczowski, oprac. i studium: Reforma dyplomacji i legitymizm narodów M. Kornat, Kraków 2011
A. Friszke, Jakim państwem była Polska po 1956 r.? Spór historyków, „Więź” 1996, nr 2, s. 131–146
A. Gleason, Totalitarianism, Oxford 1995
W. Gurian, The Totalitarianism as Political Religion, w: Totalitarianism, red. C.J. Friedrich, Cambridge (MA) 1954, s. 119–140
V. Havel, Siła bezsilnych i inne eseje, wybór A.S. Jagodziński, Warszawa 2011.
M. Heller, Historia imperium rosyjskiego (1997), tłum. E. Melech, T. Kaczmarek, Warszawa 1999
A. Hertz, Drużyna wodza, „Przegląd Socjologiczny” 5, 1937, nr 3–4, s. 599–692 (powtórzone w jego wydanym pośmiertnie zbiorze: Szkice o totalitaryzmie, Warszawa 1994)
A. Hertz, Militaryzacja stronnictwa politycznego, „Przegląd Socjologiczny” 4, 1936, nr 1–2, s. 60–109
A. Hertz, Posłannictwo wodza, „Przegląd Socjologiczny” 4, 1936, nr 3–4, s. 341–413
D. Jarosz, Polacy a stalinizm 1948–1956, Warszawa 2000
J. Jedlicki, Supeł Walickiego, „Przegląd Polityczny” 2000, nr 45, s. 19
W. Karpiński (pod pseud. K. Opaliński), O duchu bezprawia, „Kultura” 1974, nr 12(327), s. 9–23
J.J. Kirkpatrick, Fenomen polityki Ronalda Reagana, Warszawa 1989
Z. Klarnerówna, Słowianofilstwo w literaturze polskiej, Warszawa 1926
L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu. Powstanie, rozwój, rozkład, Londyn 1988 (wyd. 1, t. 1–3, Paryż 1976–1978)
L. Kołakowski, Marksistowskie korzenie stalinizmu, w: tenże, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn 1984, s. 244–259
M. Kornat, Andrzej Walicki i doświadczenie totalitaryzmu. O użyteczności historii idei, „Przegląd Polityczny” 2010, nr 102, s. 60–79
M. Kornat, Bolszewizm, totalitaryzm, rewolucja, Rosja. Początki sowietologii i studiów nad systemami totalitarnymi w Polsce (1918–1939), t. 1–2, Kraków 2003–2004
M. Kornat, Marksizm a totalitaryzm. Wokół stanowiska Andrzeja Walickiego, „Przegląd Filozoficzny” (nowa seria) 20, 2011, nr 1(77), s. 47–61
S. Kotkin, Armageddon Averted. The Soviet Collapse 1970–2000, Oxford 2001
Z. Krasnodębski, Polityka i moralność – w ogóle, u nas i gdzie indziej, „Znak” 1997, nr 7, s. 4–19
J. Kucharzewski, Od białego caratu do czerwonego, t. 1: Epoka Mikołaja I, Warszawa 1923; t. 2, cz. 1: Geneza maksymalizmu, t. 2, cz. 2: Dwa światy, Warszawa 1925; t. 3: Lata przełomu, Romanow, Pugaczew czy Pestel, Warszawa 1928; t. 4: Wyzwalanie ludów, Warszawa 1931; t. 5: Terroryści, Warszawa 1931; t. 6: Rządy Aleksandra III. Ku reakcji, Warszawa 1933; t. 7: Tryumf reakcji, Warszawa 1935; wyd. powojenne nakładem PWN: t. 1: Epoka mikołajowska, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 1998; t. 2: Geneza maksymalizmu. Dwa światy, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 1998; t. 3: Lata przełomu. Romanow, Pugaczow czy Pestel, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 1999; t. 4: Wyzwalanie ludów, red. F. Nowiński Warszawa 1999; t. 5: Terroryści, red. F. Nowiński, Warszawa 2000; t. 6: Rządy Aleksandra III. Ku reakcji, red. F. Nowiński, Warszawa 2000; t. 7: Triumf reakcji, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 2000 (wyd. ang. skrócone: The Origin of Modern Russia, New York 1948; polska edycja tej książki: Od białego do czerwonego caratu, przedm. O. Halecki, Londyn 1958, wyd. 2: 1986, wyd. 3: 1989)
J. Lenczowski, Od Reagana do Gorbaczowa (wywiad), „Kultura” 1989, nr 1–2, s. 40–49
K. Libelt, Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej, Warszawa 1967
P. Machcewicz, Zmiana czy kontynuacja? Polska przed i po Październiku ’56, w: PRL – trwanie i zmiana, red. D. Stola, M. Zaremba, Warszawa 2003, s. 119–158
M. Malia, Under the Western Eyes. From the Bronze Horseman to the Lenin Mausoleum, Harvard 1999
A. Mencwel, Warszawska szkoła historyków idei – powstanie, przekształcenia, kontynuacje, „Przegląd Humanistyczny” 2012, nr 3, s. 5–38
A. Michnik, Kto się boi, powinien spać pod pierzyną, „Zdanie” 2021, nr 1, s. 3–16
A. Mickiewicz, Dzieła wszystkie, t. 9: Literatura słowiańska, oprac. L. Płoszewski, Warszawa 1935
A. Nowak, Republika i imperium: dwa patriotyzmy, w: Formuły patriotyzmu w Europie Wschodniej i Środkowej od nowożytności do współczesności, red. A. Nowak, A. Zięba, Kraków 2009, s. 77–102
A. Nowak, Republika, Imperium, Modernizacja: trzy wzory polskiego patriotyzmu, „Seminarium Polskiej Akademii Umiejętności” 6, 2011, s. 25–48
A. Pawełczyńska, Głowy hydry: o przewrotności współczesnego zła, Lublin 2004
R. Pipes, Russia under Old Regime, New York 1974 (wyd. pol.: Rosja carów, tłum. J. Bratkiewicz, wstęp i oprac. P.P. Wieczorkiewicz, Warszawa 1990)
R. Pipes, Vixi. Memoirs of a Non-Belonger, New Haven 2003
Prawo międzynarodowe i historia dyplomatyczna, t. 1, red. L. Gelberg, Warszawa 1958
R. Sitek, Warszawska szkoła historii idei: między historią a teraźniejszością, Warszawa 2000
A. Sołżenicyn, Sierpień czternastego, Londyn 1972
R. Szporluk, Polska: powstanie teorii i praktyki nowoczesnego narodu, w: tenże, Imperium, narody, komunizm. Wybór esejów, wstęp i oprac. A. Nowak, tłum. S. Czarnik, A. Nowak, Kraków 2003
P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków 2002
J. Szujski, O fałszywej historii jako mistrzyni fałszywej polityki: rozprawy i artykuły, red. H. Michalak, Warszawa 1991
P. Śpiewak, W pół drogi. Warszawska szkoła historyków idei, „Więź” 1981, nr 5, s. 39–48
H. Świda-Ziemba, Stalinizm i społeczeństwo polskie, w: Stalinizm, red. J. Kurczewski, Warszawa 1989, s. 15–95
H. Świda-Ziemba, Stalinizm i społeczeństwo polskie, Warszawa 1991
Y. Tamir, Liberal Nationalism, Princeton 1993
B. Trentowski, Podstawy filozofii uniwersalnej; Wstęp do nauki o naturze, z oryg. niem. tłum. M. Żułkoś-Rozmaryn, przyp. J. Garewicz, wstęp A. Walicki, Warszawa 1978
B. Trentowski, Stosunek filozofii do cybernetyki oraz Wybór pism filozoficznych z lat 1842–1845, wstęp i koment. A. Walicki, Warszawa 1974
R.C. Tucker, Stalin in Power. The Revolution from Above 1928–1941, New York 1990
J. Ujejski, Dzieje polskiego mesjanizmu do powstania listopadowego włącznie, Warszawa 1931
R.M. Weaver, Ideas Have Consequences, Chicago 1948
Wokół Andrzeja Walickiego. Almanach myśli rosyjskiej, red. J. Dobieszewski, J. Skoczyński, M. Bohun, Warszawa 2009
Wokół myśli Stanisława Brzozowskiego, red. A. Walicki, R. Zimand, Kraków 1974
J. Żakowski, Ostatni wywiad z prof. Walickim: Jesteśmy pół na pół, „Polityka” 16–22 IX 2020
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 435
Liczba cytowań: 0
