Franciszek Józef Bajerski, sędzia ziemskim michałowski i inwentarz jego majątku
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2020.052Słowa kluczowe
Bajerski Franciszek Józef, Bajerscy, Prusy Królewskie, XVIII wiek, inwentarz ruchomości, Rzeczpospolita Obojga Narodów, okres staropolskiAbstrakt
W zasobie Archiwum Państwowego w Toruniu przechowywany jest niezwykle interesujący inwentarz ruchomości dworu w Przesmnie (dziś Przecznie) – majątku leżącego w ziemi chełmińskiej, sporządzony w 1733 roku na polecenie Lukrecji z Bagniewskich Bajerskiej, wdowy po Franciszku Józefie Bajerskim, sędzim ziemskim michałowskim. Jego wyjątkowość polega na tym, że obok typowego spisu ruchomości i przedmiotów gospodarskich objął również archiwum rodzinne, lecz przede wszystkim obszerną bibliotekę. Niewiele katalogów księgozbiorów prywatnych przetrwało do naszych czasów. Wiadomo, że na obszarze Prus Królewskich znaczne biblioteki posiadali Cemowie, Guldensternowie, Konarscy, Krokowscy, Kruszyńscy czy Sierakowscy. Niektóre z nich rozproszone zostały jeszcze w XVII wieku, inne zniszczone zostały przez pożary w XIX wieku, kolejne przetrwały okres rozbiorów i ich kres nastał dopiero w wieku XX podczas II wojny światowej. O nich było wiadomo, jednak do naszych czasów nie przetrwał prawie żaden ze spisów ich zawartości, nie mówiąc o samych książkach. Wyjątkami są tu „Catalogus librorum” Kruszyńskich z Nawry spisany w 1780 r. i starszy o pół wieku opisywany tu katalog książek Franciszka Józefa Bajerskiego.
Bajerscy byli jedną z niewielu rodzin w ziemi chełmińskich, której historia na tym terytorium sięgała jeszcze czasów krzyżackich. W XVIII wieku rodzina nie miała już takiego znaczenia jak w końcu XV i na początku XVI wieku. Jednak niektórzy jej przedstawiciele aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym prowincji. Należeli do nich Aleksander – dziad, Mikołaj – ojciec i sam Franciszek Józef sędzia ziemski michałowski, pierwszy od ponad 120 lat urzędnik ziemski w rodzinie. Wiadomo, że biblioteka była własnością tego ostatniego, ale być może również jego przodkowie mieli udział w jej powstawaniu.
Niniejszy artykuł przybliża postać Franciszka Józefa Bajerskiego, sędziego ziemskiego michałowskiego. Tekst uzupełnia edycja źródłowa inwentarza majątku Bajerskiego sporządzonego w kilka miesięcy po śmierci sędziego z inicjatywy wdowy po nim.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej
Parafia Boluminek AA-001
Parafia Chełmża AA-001
Parafia Ryńsk AA-001
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie
Culmensia C-14, C-16
Archiwum Główne Akt Dawnych
Archiwum Skarbu Koronnego Dz. I-52
Metryka Koronna S 21
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Akta miasta Chojnic 135
Akta miasta Nowego 96
Archiwum Państwowe w Gdańsku
Akta miasta Gdańska 300, R/Ee, 12
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Księgi sądu i urzędu grodzkiego w Bydgoszczy 59, 85, 87
Archiwum Państwowe w Toruniu
Akta miasta Chełmży 4, 5, 8, 10, 12, 14
Akta miasta Kowalewa 8, 9, 10, 11, 12
Akta miasta Torunia Kat II, VII-45; Kat. II, VII-47; Kat. II, VII-48; Kat. II, VII-49; Kat. II, Luzy 8717;
Archiwum Sczanieckich z Nawry 3, 25, 33, 35, 55, 249
Źródła drukowane
Album studiosorum Academiae Lugduno Batavac MDLXXV-MDCCCLXXV, accedunt nomina curatorum et professorum per cadem secula, Hagae 1875
J. K. Dachnowski, Herbarz szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, wyd. Z. Pentek, Kórnik 1995
Matricularum Regni Poloniae Summaria, T. IV, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1912
Die Schüler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776 nach dem Album Scholasticum Brunsbergense, hrsg. von G. Lühr, “Monumenta Historiae Warmiensis” 12, Braunsberg 1933
Teki Dworzaczka, wersja internetowa na stronie http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html
Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVIII wieku, oprac. i wyd. W. Nowosad i J. Kowalkowski, Warszawa-Bellerive-sur-Allier 2016
Visitationes episcopatus culmensis Andrea Olszowski culmensi et Pomesaniae episcopo A. 1667-72 factae, wyd. B. Czapla, “Fontes TNT” 6, Toruń 1902
Źródła dziejowe, t. 23, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 12, Prusy Królewskie, wyd. I. T. Baranowski, Warszawa 1911
Publikacje
S. Achremczyk, Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660-1703, Olsztyn 1991
S. Achremczyk, Życie sejmikowe Prus Królewskich w latach 1647-1772, Olsztyn 1999
I. Janosz-Biskupowa, Archiwum Ziem Pruskich. Studium archiwoznawcze, „Roczniki TNT”, R. 77, z. 3, Warszawa-Poznań 1974
E. Chwalewik, Zbory polskie. Archiwa bibljoteki gabinety galerje muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie, t. II, Warszawa-Kraków 1927
B. Drzewiecki, Szlachta województwa chełmińskiego w latach 1454-1772. Mobilność społeczna i terytorialna, Warszawa 2014
B. Engel, Die Mittelalterlichen Siegel des Thorner Rathsarchivs, mit besonderer Berücksichtigung des Ordenslandes, 2. Th.: Privatsiegel mit Ausschluss der rein polnischen, “Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, H. 10, Thorn 1895
T. Garczyński, Dorpowscy w Prusach Królewskich i Wielkopolsce. Studium genealogiczne, Toruń 2012
Z. Naworski, Sejmik generalny Prus Królewskich 1569-1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych prowincji, Toruń 1992
J. Nowacki, Bajerski Jan (+ 1484), herbu własnego, wojewoda pomorski, Polski Słownik Biograficzny, T. 1, Kraków 1935; s. 221
M. Orłowicz, Dwory polskie w województwie pomorskim, „Ziemia” 1924, z. 1, s. 9-13
Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, Kórnik 1990
Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1900
Tytułu pozycji zidentyfikowane w Inwentarzu
[Vade mecum Medicum] to iest Krotkie y doświadczone sposoby leczenia różnych chorób męskich, białogłowskich, dziecinnych. O pulsach, urynach, o krwi puszczaniu. O powietrzu etc. z przydatkiem Apteki domowey które mając przy sobie, każdy nie tylko sam sobie ale y bliźniemu poradzić może. Teraz świeżo przedrukowane y z errorów tak typograficznych iako y innych expurgowane y nowo na karcie przyczynione pod tytułem Additament, Zamość 1724.
A. Nieszporkowicz, Analecta mensae Reginalis, seu Historia imaginis odigitriae Divae Virginis Claromontanae Mariae..., Cracoviae 1681.
Ambrosii Calepini Dictionarium vndecim lingvarum: latina, hebraica, graeca, gallica, italica, germanica, belgica, hispanica, polonica, ungarica, anglica.
Arnoldus Clapmarius, De Arcanis rerum publicarum, accessit Besoldi de eadem materia discursus, Amsterdam 1644.
Arnoldus Clapmarius, Nobile studiorum triennium, itemque Christ. Coleri de ordinando studio politico epistola, Lejda 1640.
Censura civilis famosi libelli intitulati: Responsio civitatis Gedanensis &c. ad scriptum nomine Illustrissimi Rybinski Sacrae Regiae Majestati atque ordinibus Regni in Comitiis generalibus congregatis Anno 1713 exhibita.
Chronica sive Historiae Polonicae compendiosa, ac per certa librorum capita ad facilem memoriam recens facta descriptio: Authore Magnifico Viro Joanne Herbvrto de Fulstin, Regni Polonici Senatore. Cum gratia et priuilegio Caes. Maiest. ad decem et Regis Galiarum ad novem annos. Pierwsze wydanie w Bazylei 1571, wielokrotnie wznawiana.
Claudius Claudianus, Opera quae supersunt. Jo. Georg. Walchius illustravit. Cum privil. Poten. Reg. Polon. et Elect. Saxon., Lipsk 1715.
Commentarius belli adversùm Turcas ad Viennam, & in Hungaria. Anno Ch: M.DC.LXXXIII. gesti ductu & auspicijs serenissimi ac potentissimi Joanis III. Regis Poloniarum Mag. Duc. Lithuaniae, &c. &c. &c. Scriptore Vespasiano à Kochow Kochowski S. R. M. Cubiculario aulico, ac Historiographo, Kraków 1684.
Corpus Iuris Civilibus romani, in quatuor partes distinctum Dionysio Gothofredo [...] Pierwsze wydanie w 1583 r., wielokrotnie wznawiane.
Cyriacus Lentulus, Arcana regnorum et rerumpublicarum: e locuplete Cornelii Taciti penu eruta, Herborn 1655.
Dares Phrygius Poetarum et Historicorum omnium primus de Bello Troiano Latio Jure a Cornelio Nepote carmine festivo donatus.
Dictionarium trium linguarum Joannis Murmelii. Nuper quam diligentissime correctum. Diccionarz trzema ięzyki opisany. Przez Jana Murmeliusa. Teraz nowo wydany, y pilnie poprawiony. Cum Gratia et Privilegio S. R. M., Kraków 1628.
Giovanni Francesco Pico della Mirandola, De studio divinae et humanae philosophiae.
Godofredus Lengnich, Commentatio succincta de norma regiminis, quae sub imperio serenissimorum Poloniae regum, Prussiae, ex praescripto jurium, ut vocant, fundamentalium competit, Gdańsk 1722.
Godofredus Lengnich, Dissertatio de unionis qua Poloniae jungitur Prussia indole, Gdańsk 1727
Godofredus Lengnich, Hodierna Reipublicae Prutenae sub Serenissimi Poloniarum Regis Imperio facies, Gdańsk 1728.
Historiae Rerum Polonicarum libri quinque... Salomone Neugebauero de Cadano, Francofurti 1611.
Hypomnema Reginarum Poloniae à suscepto fidei lumine continua serie. Regnantium autore Vespasiano a Kochow Kochowski Equite polono ex annalibus patriis Collectum, Kraków zap. 1672.
Ill[ustrissi]mi et R[everendissi]mi D[omi]ni Germanici Marchionis Malaspinae [...] Nuncij ad Regem Regnumq[ue] Poloniae Apostolici Oratio De foedere cum Christianis Principibus contra Turcam feriendo in Comitiis Varsavien[sibus], Kraków 1596.
Immunitas civitatum Prussiae a Jurisdictionae Judiciorum Tribunalitiorum Regni Poloniae et aliorum quorumvis praeterquam Regionum in causis contributionum, publicorum instrumentorum fide et ipsis verbis asserta, 1718.
Imp. Caes. Iustiniani Institutionum libri IIII.
Jakuba Gretschera, Rudimenta linguae graecae ex primo libro institutionum Jacobi Gretseri Societatis Jesv. Editio postrema. Pierwsze wydanie w 1615.
Jan Kwiatkiewicz, Phoenix rhetorum seu rarioris Atticismi, nec vulgaris eloquentiae fundamenta et species. Auctore Ioanne Kwiatkiewicz, Societatis Jesu. In usum oratorum propositae, Kraków 1672 lub jedno z późniejszych wydań.
Jan Sleidanus, Commentaria de statu religionis et republ. Carolo V Caesare, 1555
Joachim Pastorius, De vita et rebus gestis Theodosii Magni, Imper. R. Commentarius iterato editus, nunc ita recognitus, ut pene novus videri possit, Gdańsk 1680.
Joachim Pastorius, Florus polonicus seu polonicae historiae epitome nova, pierwsze wydanie 1641 r.
Johan Fr. Nagel, Grammatica Germanica tribus libris comprehensa, cum indice interprete. Pro usu et commodo Nobilissimae Juventutis Polonae, Kraków 1714.
Johann Andreas Bosse, Discursus Academicus, de celeberrimo potentissimoque imperio Turcico, Jena 1662.
Jus provinciale ducatus Prussiae, 1620.
Jus Terrestre Nobilitatis Prussiae Correctvm Anno Domini M. D. XCVIII.
Justus Lipsius, Monita et exempla politica. Libri duo, qui virtutes et vitia principum spectant, wydane dwukrotnie w Antwerpii w 1606 i 1616 r.
Konfederacya Generalna Ordinum Regni, & Magni Ducatus Lituaniae. Po niedoszłey Konwokacyey głównej Warszawskiej umowiona Roku Pańskiego 1969. dnia 29. Miesiąca Sierpnia.
Lambert Daneau, Aphorismi politici et militares,
Luciani, Opuscula selecta.
Ludovicus de Prussia (Ludovicus de Heilsberg, Ludovicus Prutenus), Trilogium animae, non solum religiosis, verum etiam secularibus predicatoribus confessoribus, contemplantibus, et studientibus lumen intellectus et ardorem affectus administrans, 1498.
M. Jaskier, Iuris provinicialis quod Speculum Saxonum vulgo nuncupatur libri tres..., 1535.
M. Zach. Goeze, De Geometria et Astronomia, 1703.
Magni Antistitis Iacobi Zadzicii Elogium & Vita A Simone Starovolscio Conscripta, Kraków 1644.
Marek Walery Martialis, Epigrammaton Libri XII Xeniorum Lib. I Apophoretorum Libomni rerum et verborum obscenitate sublata, mendisque plurimis ad optimorum auctorum et exemplarium fidem, ex fide castigatis.
Memoriale Processus Judiciarii et Statutorum atque Constitutionum Regni Poloniae Authore et Collectore Zawacki Rogala Equite Polono. Pierwsze wydanie w Krakowie w 1610 r.
Mowca Polski Albo Wielkich Senatorow powagą y Oyczystą wymową Oratorow Seymowe y Pogrzebne Mowy Pod Imieniem y obroną Jasnie Wielmoznego J. M. Páná Pana Jana Ná Złoczewie y Zołkwi Sobieskiego Márszałká y Hetmana Wielkiego Koronnego, Jáworowskiego, Stryiskiego, Gniewskiego, Káłuskiego etc. etc. Stárosty. Do głosney wiekow potomnych pámięći podáne, Tom Pierwszy, Kalisz 1668.
O Lichwie y Wyderkách, Czynszách, Spolnych zarobkách, Naymách, Arendach, y o Sámokupstwie, Krotka Navka, Pisana Przez X. Marcina Smigleckiego Societatis Iesv, S. Theologiey Doktorá. Znowu wydána y rozszerzona. Permissu Superiorum.
Odrobiny Stołu Krolewskiego, abo Historya o cudownym obrázie Naświęt. Pánny Maryey Częstochowskiey. Od Łukasza S. ná Cypryssowym domu Loretáńskiego stole málowánym, w Zydowskiey, y Greckiey Ziemi, w Rusi ná Zamku Bełskim, á potym w Koronie Polskiey ná Jásney Gorze Częstochowskiey Dioecezyey Krakowskiey, gdzie pod strażą Braći Zakonu S. Pawła Pierwszego Pustelniká, iuz ná czwarte sto lat w godnym od Krolestw Europy zostáie poszánowaniu, wielkiemi cudami, y łaskámi wsławiona. Z greckich, y łáćińskich historyków y pisarzów Kościoła Jasnogorskiego zebrana, na X części rozdzielona. Przez X. Ambrozego Nieszporkowitza, Zakonu Swiętego Pawła Pierwszego Pustelnika Swiętey Theologiey Doktorá, na Jásney Gorze Apostolskiego Poenitencyarzá do druku podana. Jedno z pierwszych wydań w Krakowie 1683 r.
Osmy Splendor Jásnie Oświeconego Trybunału Głownego Koronnego, Albo Process Sprawy względem poprawienia Professiey PP. Jurystow Trybunalskych, Astraejey Polskiey W Sądach tegoz Trybunału zasiadájącey za Prezent oddany Przez Urodzonego Franciszka Lewalta Powalskiego Komorniká Granicznego Podolskiego, Dworzanina Pokoiowego Jego Kr. Mośći, Gdańsk 1669.
Owidiusz Naso, Metamorphoseon, to iest Przeobrażenia, Ksiąg piętnaście. Przekładania Jakuba Zebrowskiego, Kraków 1636, lub Księgi Metamorphoseon to iest Przemian od Publivsa Owidivsza Nasona wierszami opisane; a przez Waleryana Otfinowskiego Podczaszego Ziemie Sędomirskiey, na polskie przetłumaczone, y do druku podane, Kraków 1638.
P. Albertus Ines S.J., Lechias, ducum, principum ac regum Poloniae, ab usque Lecho deductorum, elogia historico-politica, et panegyres lyricae. In quibus. compendiosa totius historiae polonae epitome exhibetur, nec non, singularia christiano-politicae institutionis arcana, politicis, ethicis ac polemicis axiomatibus, illustrantur, pierwsze wydanie w Krakowie 1655.
Peregrinacia Abo Pielgrzymowánie Do Zięmie Swiętey, Jáśnie Oświeconego Páná, J. M. P. Mikołaia Krzysztofa Radziwiła, Xiążęćiá na Ołyce y Nieświżu, Hrábie ná Szydłowcu, y Mir, Woiewody Wileńskiego, Sawelskiego, &c. &c. Starosty. Przez Jego Mośći X. Tomasza Tretera, Kustosá Wármieńskiego, ięzykiem Łacińskim napisána y wydána: A Przez X. Andrzeia Wargockiego na Polski przełożona. Cum Gratia & Priuilegio S. R. M.
Politicorum libri decem in quibus de perfectae Reipublicae forma, virtutibus et vitiis, institutione civium, legibus, magistratu ecclesiastico, civili, potentia Reipublicae itemq[ue] seditione et bello ... tractatur authore R.P. Adamo Contzen Societatis Jesu, Moguntiae 1621 [pierwsze wydanie].
Promptuarium Statutorum Omniuim Et Constitutionum Regni Poloniae. Per Paulum Sczerbic Secretarium S. R. M. conscriptum Cum Indice Rerum et Verborum copiosissimo singulari eiusdem Pauli Sczerbic studio & diligentia confecto Cvm Gratia & Privilegio S. R. M. Braniewo 1604 lub 1615.
Rozne mowy publiczne, seymikowe, y seymowe. Miáne przez Jegomosci Pana P. Jana z Debion Debińskiego Komornika granicznego, woiewoctwa Krakowskiego, á powiatu Xięskiego, Częstochowa 1727.
S. Münster, Cosmographiae universalis libri VI.
Sacrosancti Et Oecumenici Concilii Tridentini Pavlo III. Ivlio III. et Pio IV. PP. MM. Celebrati Canones et Decreta.
Samuel Kazimierz Kruszewicz, Narratio Legationis Zbaravianae et rerum apud Ottomanos Anno 1622 gestarum, Gdańsk 1645.
Skuteczny na wszelkie przygody nieszczęśliwe sposob, wszystkim w utrapieniu zostaiącym podany, to iest, Pociecha Filozofiey, niegdy od Anicyusza Manliusza Torquata Seweryna Boëcyusza napisana, teraz przez W. X Jana Alana Bardzińskiego, S. Theologiey Lektora, Przeora Łęczyckiego, Zakonu Kaznodzieyskiego, przetłumacżona, Toruń 1694.
Stanislai Lubieński Episcopi Plocensis Opera posthuma, historica, historo-politica (sic), variique discursus, epistolae et aliquot orationes, quorum indicem sequentes post praefationes paginae ostendunt, edita ab executoribus testamenti. Vita auctoris reperitur a pagina 398 etc., Antwerpia 1643.
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Rozmowy Artaxessa y Ewandra w których polityczne, morálne y náturálne uwagi záwárte, wedle podánych okázyi, ták iáko mówione właśnie były, prawdźiwie wyrażone są. Pierwsze wydanie 1683 r., kilkukrotnie wznawiane.
Stanisław Łochowski, Regulae iuris et loci communes forenses quorum de jure et praxi communi, tritus et versatus in foro usus, et allegatio. Pierwsze wydanie w Krakowie 1637 r., kilkukrotnie wznawiane.
Statuta Regni Poloniae, in Ordinem alphabeti digesta. A Joanne Herborto, Castellano Lubaczouiensi, Succamerario Premisliensi, et Sacrae Maiestatis Regiae Secretario, 1653, wielokrotnie wznawiane.
Teofil Rutka, Miecz przeciwko Turkom od Christusa Xiązecia, Krola, Cesarza, Cesarzom, Krolom, y Xiązetom Chrzescianskim. Na obronę y odebranie Krolestw Chrzescianskich podany. Y od iednego Zołnierza Chrześćianskiego, ze starey rdzy otarty y wypolerowany z Łacińskiego na Polski przełożony y drukiem Christopolitanskim Swiatu pokazany, Leszno 1684.
Thomae Treteri Custodis Canonici Varmiensis De Episcopatv & Episcopis Ecclesiae Varmiensis. Opus Posthumum Nunc primum curâ & impensis Matthiae à Lubomierz Treteri S. R. M. S. Usui Publico Datum, Kraków 1685.
Trybunał główny koronny siedmią splendorów oświecony. Przez Andrzeia Lisieckiego, Instygatora Koronnego, Roku Pańskiego 1638 do druku podany, Kraków 1638.
Vox Clamantis in Deserto, a Lutheristis, Ecclesiae Catholicae Paradiso. Seu Fides et Secta Lutherana in quaestionem vocata. Authore A. R. Joanne Otrembus, Praeposito Zychlinens, Kraków 1681.
Wojciech Tylkowski, Meteorologia Cvriosa, Kraków 1669.
Żywot sługi bożego Wincentego a Paulo fundatora y pierwszego generała Congregationis Missionis przez X. Dominika Akamiego Congregratii Oratorii w Rzymie z tego, co o nim Ludwik Abelly ięzykiem francuzkim napisał, zebrany y do druku po włosku podany a teraz na polskie przez iednego kapłana teyże Kongregacyey Missionis Cracovien. przetłumaczony, Kraków 1688.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Wiesław Józef Nowosad

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1219
Liczba cytowań: 0