Suwerenność Rzeczypospolitej czy suwerenność „państw” magnackich? (z doświadczeń bezkrólewia 1733 roku)

Abstrakt

W artykule wskazano, głównie na podstawie źródeł z okresu bezkrólewia 1733 r., iż kwestia suwerenności ówczesnego państwa polsko-litewskiego, mimo podkreślania jej przez ówczesną publicystykę Stanisława Konarskiego, nie znalazła szerszego oddźwięku wśród mas szlacheckich, a zwłaszcza wśród magnaterii. W znacznej mierze wynikało to z faktu swoistej „autonomii” poszczególnych prowincji i ziem dawnej Rzeczypospolitej, a także z istnienia olbrzymich latyfundiów magnackich. Poszczególni magnaci czuli się coraz bardziej suwerenni na swoich dobrach, z powodzeniem prowadzili samodzielną politykę wewnętrzną, a nawet zagraniczną. Przedstawione w artykule fakty w dużym stopniu potwierdzają tezę przedstawioną niedawno przez antropologa kultury Jana Sowę. Podjął on próbę wyjaśnienia fenomenu funkcjonowania dawnej Rzeczypospolitej jako specyficznej, amorficznej społeczności szlacheckiej, odmiennej od kształtujących się wówczas nowoczesnych, absolutystycznych państw europejskich.Przychylając się do jego tez, można stwierdzić, iż Rzeczpospolita XVII–XVIII stulecia z trudnością może być uważana za nowożytne, suwerenne państwo. Była to raczej federacja jednostek samorządowych (województw) i władztw terytorialnych poszczególnych magnatów. W jakiejś mierze można więc ówczesną Rzeczpospolitą istotnie traktować jako byt nierzeczywisty (urojony, fantom).