The Role of Russian Army Cartographers during the Great Northern War – the Example of the Campaign of Grodno of 1706
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.202.003Słowa kluczowe
military maps, engineers, Grodno, Tykocin, 18th century cartographers, military camps, Joseph-Gaspard Lambert de Guerin, Russian armyAbstrakt
This aim of this article is to analyse the role of cartography in operation activities during the Great Northern War. So far, only Swedish materials from that period have been studied, and this work concerns two maps made for the needs of the Russian army. Both relics were made by the general-engineer Joseph-Gaspar Lambert de Guerin (in Russian: Жозеф Гаспар Ламбер де Герен). They were produced within the first three months of 1706 for the needs of the so-called Campaign of Grodno. Cartographic materials show that preliminary terrain survey by engineers was already used in the Russian army at the time. In the first stage, the officers developed the marching routes from Grodno to Tykocin (only one of such maps has been preserved: Carte d’une partie de la Lithuanie et de la Pologne). At least four of such routes were surveyed; three places were also found where the Neman river could be crossed, as well as fords and bridges that allowed the army to cross over the Biebrza river. Then, in the second stage, as the whole army had to flee from the Swedish troops, all the routes were combined on one map: Environs de Grodno et Ticochin. The text presents the mistakes made by Lambert when producing this map. Despite its imperfections, the cartographic documentation contributed to the successful escape of the Russian forces from Grodno (22.03 / 2.04). After reaching Tykocin, Peter I’s troops successfully crossed over the Narew river (29.03 / 9.04), and then went toward Brest Litovsk (4/15.04). The estimated average daily marching speed was 18.9 km, but within the two record days, the army managed to walk almost 70 km.
Bibliografia
Archives
Krigsarkivet (Sztokholm), Sveriges krig, 11:160.
Riksarkivet (Sztokholm), Wijksamlingen, Kartor och ritningar, 0039: 00001-00002.
Riksarkivet, Utan känd proveniens, no. 639, bl. 1.
Biblioteka Akad·emii Nauk, Sankt-Peterburg, Sobrane Rukopisnykh Kart, Osn. Op. 286 and 288.
Natsyyanal’Ny histarychny arkhiw Byelarusi (h. Minsk), f. 1705, op. 1, dz. 118.
Printed historical sources
Akty Vilenskoy arkheograficheskoy komissii, T. VII: Akty Grodnenskogo gorodskogo suda, Vil'no 1874.
Aleksandrov B.V., Opisaniye rukopisnykh kart XVIII v., khranyashchikhsya v Otdele rukopisnoy knigi Biblioteki Akademii nauk SSSR, [in:] V.F. Gnucheva, Geograficheskiy departament Akademii nauk XVIII veka. Prilozheniye II, Moskva-Leningrad 1946.
Beaurain J. de, Histoire militaire Du Duc De Luxembourg [...] en Flandre, depuis l’année 1690 jusqu’en 1694 inclusivement, t. I-V, A La Haye [Haga] 1756-1758.
Cartographica Poloniae 1570-1930: katalog źródeł rękopiśmiennych do historii ziem polskich w zbiorach szwedzkich, ed. by U. Ehrensvärd, [trans. M. Wawrzyńczak], Warszawa 2008.
Hultman J.D., O panowaniu Karola XII króla Szwecji, trans. and ed. by W. Krawczuk, Kraków 2015.
Kiński F.J., Elementarz słuzby woyskowey, trans. A.F. B[rühl], Warszawa 1787.
Kodeks wojskowy Piotra I z 1716 roku, transl. and ed. by P. Krokosz, K. Łopatecki, Kraków-Oświęcim 2016.
[Lambert J-G. / Choisy de F.-T.], Le prince Kouchimen, histoire tartare, et Don Alvar del Sol, histoire napolitaine, Paris 1710.
Neu-eröffneter Welt- und Staats-Spiegel: Worinnen die in der Europa, Theil 24, Haag 1711.
Oelsnitz A.L., O bagażach wojska w polu będącego, ed. by K. Łopatecki, Oświęcim 2014.
Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784, ed. by W. Wernerowa, „Studia Podlaskie” 1 (1990), pp. 99-217.
Prilozhenіya Gosudarstvennyya rospisi 1680—1724 godov, [in:] P. Milyukov, Gosudarstvennoye khozyaystvo Rossii v pervoy chetverti XVIII stoletiya i reforma Petra Velikogo, Saint Petrsburg 1905.
Przy boku króla Stanisława Leszczyńskiego (1706-1709), t. I: Wyprawy do Saksonii i Litwy w latach 1706-1708. Listy królewskich sekretarzy Samuela Kazimierza Szwykowskiego i Jozafata Michała Karpia oraz fragmenty z gazet pisanych i diariuszy, ed. by J. Dygdała, Warszawa 2018.
Rakowski W.F., Pamiętnik Wielkiej Wojny Północnej, ed. by M. Nagielski, M. Wagner, Warszawa 2002.
Razgovor mezhdu trekh priyateley, soshedshikhsya v odnom ogorode, a imenno: Menarda, Talandra i Varemunda, „Russkiy vestnik” 11-12 (1841), pp. 303-360.
Remezov S.U., Prilozheniye k chertezhnoy knige Sibiri, sostavlennoy Tobol'skim synom boyarskim Semenom Remezovym v 1701 g. I. Tekst. II. Ukazatel', Saint Petersburg 1882.
Rękopiśmienne opisy parafii litewskich z 1784 roku. Dekanat grodzieński, ed. by W. Wernerowa, Warszawa 1994.
Ustryalov N.G., Istoriya tsarstvovaniya Petra Velikogo, t. IV, Chast' II: Primechaniya, Saint Petersburg 1863.
Studies
Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku, Warszawa 2012.
Alexandrowicz S., „Mappa szczegulna woiewództwa podlaskiego” Karola de Perthées z 1795 r. „Studia Podlaskie” 1 (1990), pp. 91-97.
Anusik Z., Karol XII, Wrocław-Warszawa-Kraków 2006.
Bagrow L., A History of Russian Cartography up to 1800, ed. by. H.W. Castiner, Ontario 1975.
Basista J., Fraustadt-Grodno Massacres (1706), [in:] Atrocities, Massacres, and War Crimes: An Encyclopedia, Vol. 1: A-L, ed. A. Mikaberidze, Santa Barbara 2013, s. 189-190.
Baskakov V.I., Severnaya voyna 1700-1721 gg. Kampaniya ot Grodna do Poltavy 1706-1709 gg., Saint Petersburg 1890.
Chmiel Z., Military actions on the territory of the Polish-Lithuanian Commonwealth in 1706, „Codrul Cosminului” 21 (2015), no. 2, pp. 313-340.
Dankov M.Yu., Baloven' fortuny. O zagadochnoy sud'be Lambera de Ger·ena, [In:] Trudy Gosudarstvennogo Ermitazha, T. XXXII, Saint Petersburg 2006.
Dankov M.Yu., Duel' na beregu Belogo morya v 1702 g. (O tragicheskoy gibeli gollandtsa Pitera fon Pamburkha), [in:] Dvinskaya zemlya, Vyp. 7: Materialy sed'mykh mezhregional'nykh obshchestvenno-nauchnykh istoriko-krayevedcheskikh Stefanovskikh chteniy, posvyashchennykh 300-letiyu so dnya rozhdeniya M.V. Lomonosova. 29-20 marta 2011 g., Kotlas 2013, pp. 66-75.
Duffy Ch., The Fortress in the Age of Vauban and Frederick the Great 1660-1789, London-Boston 2015.
Gębarowicz M., Początki malarstwa historycznego w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1981.
Kafengauz B.B., Severnaya voyna i Nishtadt·skiy mir (1700—1721), Moskva-Leningrad -1944].
Kamiński A., Początki antyszwedzkiego sojuszu. Ze stosunków polsko-rosyjskich 1704-1706, „Przegląd Historyczny” 60 (1969), no. 2, pp. 291-313.
Kamiński A., Przeciwko Szwedom i Leszczyńskiemu. Działania wojsk rosyjskich na terenie Polski w 1705 – 1706 roku, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 12 (1966), no. 2.
Kazimierczyk-Kuncer J., Z rozważań o rosyjsko-francuskim dialogu kulturowym XVIII wieku, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Rossica” 10 (2017), pp. 21-37.
Kivelson V., Cartographies of Tsardom. The Land and its Meanings in Seventeenth Century Russia, Ithaca-London 2006.
Kivelson V., Between All Parts of the Universe: Russian Cosmographies and Imperial Strategies in Siberia and Ukraine in the Age of Peter the Great, „Imago Mundi” 60 (2008), no. 2, pp. 166-181.
Konias A., Metody oceny dokładności dawnych map, [in:] Teoretyczne i metodyczne problemy współczesnej kartografii. Materiały Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych, T. 10. Lublin 1984, pp. 64–76.
Kopanev N.A., Kopaneva N.P., Pervoye zhizneopisaniye knyazya Menshikova: k voprosu ob avtorstve, „Menshikovskiye chteniya” 8 (2010), pp. 95-102.
Krokosz P., „Mała wojna”. Działania wojsk rosyjskich w Inflantach, [in:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. III: Inflanty Polskie, eds. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2012, pp. 139-226.
Krokosz P., Rosyjskie siły zbrojne za panowania Piotra I, Kraków 2010.
Krokosz P., Twierdza Pietropawłowska w Sankt Petersburgu – miejsce militarne, miejsce sacrum, [in:] Twierdze osiemnastowiecznej Europy. Studia z dziejów nowożytnej sztuki wojskowej, t. II, eds. M. Trąbski, Częstochowa 2018, pp. 107-148.
Łopatecki K., Okoliczności powstania i przydatność wojskowa mapy Descriptio Ducatus Polocensis Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), no. 1, pp. 75-126.
Łopatecki K., Two Maps of the Podlasie-Grodno Borderline from 1706, “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 67 (2019), no. 4, pp. 481-504.
Łopatecki K., The Military Expedition of Krzysztof Radziwiłł “Piorun” to Livonia in the Winter of 1579, „Zapiski Historyczne” 83 (2018), vol. 1, pp. 39-68.
Nieścioruk K., Z metodyki badania map dawnych, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio B” 59 (2004), pp. 273-281.
Nowak T.M., Polska artyleria, inżynieria i kartografia wojskowa XVII w. – teoria i praktyka, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 22 (1979), pp. 65-130.
Nowak T.M., Szwedzka mapa przemarszu wojsk Karola XII w 1708 roku z Kujaw na Białoruś, [in:] Europa Orientalis. Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65 rocznicę urodzin, eds. Z. Karpus, T. Kempa, D. Michaluk, Toruń 1995, pp. 197-209.
Nowak T.M., Szwedzkie źródło kartograficzne ukazujące trasę przemarszu armii M. G. de la Gardie ze Żmudzi na Mazowsze w 1655 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 30 (1988), pp. 321-350.
Ostwald J., Vauban Under Siege: Engineering Efficiency and Martial Vigor in the War of the Spanish Succession, Leiden-Boston 2007.
Sapunov A., Reka Zapadnaya Dvina s kartami, planami i risunkami, Vitebsk 1893.
Sawicki M., Elekcja i koronacja Stanisława Leszczyńskiego w świetle polskich gazet ulotnych, [in:] Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI-XVIII w., eds. H. Suchojad, Warszawa 2001, pp. 105-114.
Sharymov A., Predystoriyasankt-Peterburga. 1703 god. Kniga issledovaniy, Sankt-Peterburg 2009.
Sjöström O., Bitwa pod Wschową 1706. A potem pole bitwy zamieniło się na czerwono, trans. W. Łygaś, Zabrze-Tarnowskie Góry 2012.
Slesarenko A., Armia rosyjska w operacji grodzieńskiej z 1705-1706 roku, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 9 (2013), pp. 61-70.
Strzelecki K., Wykorzystanie aplikacji MapAnalyst w badaniu dawnych map, „Słupskie Prace Geograficzne” 13 (2016), pp. 213-227.
Tavernier R., Russia and the Low Countries: An International Bibliography, 1500-2000, Groningen 2000.
Ustryalov N.G., Istoriya tsarstvovaniya Petra Velikogo, t. IV, Chast' I, Saint Petersburg 1863.
Wimmer J., Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, Warszawa 1956.
Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w pow. augustowskim od XV do końca XVIII wieku, [in:] Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, eds. J. Antoniewicz, Białystok 1967, pp. 13-294.
Wrede M., Itinerarium króla Stefana Batorego 1576 –1586, Warszawa 2010.
Żyszkowska W., The numerical analysis of a lost old-days manuscript map, „e-Perimetron” 8 (2013), no. 2, pp. 95-100.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Karol Łopatecki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 474
Liczba cytowań: 0