Źródła do dziejów magnackiego rodu. O egodokumentach trzech pokoleń Hylzenów
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2018.018Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie rodowej spuścizny rękopiśmiennej Hylzenów rozsianej po archiwach i bibliotekach Europy Środkowo–Wschodniej. Na źródła przechowywane w litewskich, łotewskich, ukraińskich i polskich instytucjach składają się dzienniki, korespondencja, testamenty, księgi typu silva rerum, a także genealogie należące do żyjących w XVIII wieku członków rodu: Jerzego Konstantego (1673–1737), Jana Augusta (1702–1767), Jerzego Mikołaja (1692–1775), Konstancji (zm. 1795), Józefa Jerzego (1736–1786), Anny Rozalii (zm. 1791) i Idziego (1772–1800). Mające w większości charakter egodokumentalny dokumenty mają fundamentalne znaczenie w procesie tworzenia dziejów wewnętrznych Hylzenów, gdyż pozwalają odtworzyć główne kierunki działalności politycznej, gospodarczej i kulturalnej rodu. Dzięki autobiograficznemu charakterowi samoświadectw, materiały pozwalają również odtworzyć biografie poszczególnych przedstawicieli rodu.Bibliografia
Anusik Z., Sołtan (Pereświet-Sołtan) Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 40, Warszawa–Kraków 2000–2001, s. 365.
Bartoszewicz J., Hylzen (Jan August), [w:] Encyklopedia powszechna, t. 12, Warszawa 1863, s. 380–384.
Bartoszewicz J., Hylzen (Jerzy Mikołaj), [w:] Encyklopedia powszechna, t. 12, Warszawa 1863, s. 375–380.
Bartoszewicz J., Hylzen (Józef), [w:] Encyklopedia powszechna, t. 12, Warszawa 1863, s. 384–385.
Bartoszewicz J., Hylzen (Justynian), [w:] Encyklopedia powszechna, t. 12, Warszawa 1863, s. 385.
Bartoszewicz J., Literaci za czasów saskich (1744–1747 r.), „Kłosy” 1871, nr 292, s. 73.
Bartoszewicz J., Znakomici mężowie polscy w XVIII wieku. Wizerunki historycznych osób, t. 2, Petersburg 1856, s. 199–260;
Błędowska H., Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, oprac. K. Kostenicz, Z. Makowiecka, Warszawa 1960, s. 180.
Breżgo B., Dawne biblioteki dworskie, [w:] Materiały krajoznawczo-historyczne wydane w Daugawpilsie przez polsko-katolickie stowarzyszenie „Harfa”, Dyneburg 1938, s. 71–72.
Čepiene K., Petrauskiene I., Vilniaus akademijos spaustuves leidiniai 1576–1805. Bibliografija, Wilno 1979, s. 188, 307.
Czapliński W., Długosz J., Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1982.
Dagda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1880, s. 892–893.
Dekker R., Introduction, [w:] Egodocuments and history: autobiographical writing in its social context since the middle ages, Rotterdam 2002, s. 7–20.
Der älteste schwedische Kataster Liv- und Estlands. Eine Ergänzung zu den baltischen Güterchroniken, wyd. T. Schiemann, Rewel 1882, s. 38, 41
Diariusz sejmu walnego sześćniedzielnego […] 1738, [w:] Teka Gabryela Junoszy Podoskiego arcybiskupa gnieźnieńskiego, t. 4, wyd. K. Jarochowski, Poznań 1856, s. 372.
Diariusz sejmu z r. 1748, wyd. W. Konopczyński, Warszawa 1911, s. 34;
Dunin-Borkowski J.S., Panie polskie przy dworze rakuskim (damy krzyża gwiaździstego, damy pałacowe, kanoniczki honorowe sabaudzkie i berneńskie), Lwów 1891, s. 68–69.
Dworzaczek W., Genealogia. Tablice, Warszawa 1959, nr 115, Działyńscy h. Ogończyk;
Dybaś B., Inflanty a polsko-litewska Rzeczpospolita po pokoju oliwskim (1660), [w:] Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski, J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 114–115, 118.
Dybaś B., Terytoria inflanckie w ramach Rzeczypospolitej (1561–1795), [w:] Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007, s. 183; tenże, Inflanty a polsko-litewska Rzeczpospolita, s. 116–119.
Dybaś B., Uwagi na temat elity województwa inflanckiego w XVII–XVIII wieku, [w:] Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, E. Dubas-Urwanowicz, P. Guzowski, Białystok 2003, s. 243–253;
Dybaś B., Inflanty nowożytne – czynniki szlacheckiej migracji versus stabilizacji, „Klio” 2015, t. 35, s. 69–83.
Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze, red. W. Chorążyczewski, A. Pacevičius, S. Roszak, Toruń 2015.
Estreicher K., Bibliografia polska, t. 18, Kraków 1901, s. 325–326;
Fulbrook M., Rublack U., In Relation: The ‘Social Self’ and Ego Documents, „German History” t. 28, nr 3, s. 263–272.
Fundator i mecenas. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok 2011.
Gloger Z., Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Kraków 1900, s. 323.
Grzebień L., Roth (Rott) Michał, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990, s. 292.
Hülsen, [w:] Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste, sekcja 2, H–N, t. 11, Lipsk 1834, s. 490–491.
Hylzen J.A., Inflanty w dawnych swych i wielorakich aż do wieku naszego dziejach i rewolucjach, z wywodem godności i starożytności szlachty tamecznej, tudzież praw i wolności z dawna i teraz jej służących, zebrane i polskiemu światu do wiadomości w ojczystym języku podane przez jaśnie wielmożnego JMCi pana Jana Augusta Hylzena, cz. 2, Wilno 1750, s. 15.
Hylzen J.J., Juozapo Jurgio Hilzeno 1752–1754 metu keliones dienoraštis/Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, wyd. J. Orzeł, A. Pacevičius, S. Roszak, Wilno 2013,
Hylzen Jan August, [w:] Bibliografia literatury polskiej – „Nowy Korbut”, t. 2, oprac. zespół pod kier. R. Pollaka, [Warszawa] 1964, s. 275–276.
Hylzen Jerzy Mikołaj, [w:] Bibliografia literatury polskiej – „Nowy Korbut”, t. 4, oprac. E. Aleksandrowska z zesp., Warszawa 1966, s. 508–510;
Hylzen Justynian, [w:] S. Orgelbranda Encyklopedia powszechna z ilustracjami i mapami, t. 7, s. 224.
Ivanovič M., Hylzen Jerzy Mikolaj, „Knygotyra” 2002, t. 39, s. 173;
Iwanowski E., Kilka rysów i pamiątek, Poznań 1860, s. 345.
Iwicki Z., Nekropolia oliwska, Gdańsk 2004, s. 127.
Jakuboszczak A., Ami de voyage w drugiej połowie XVIII wieku. Silvestre de Bellons – towarzysz w zagranicznej podróży edukacyjnej Ignacego Działyńskiego, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk [w druku].
Jankiewicz A. , Inflanty i Księstwo Kurlandii i Semigalii – inflanckie „Prusy” trochę inaczej – parę uwag o zapomnianej Unii Wileńskiej 1561 roku, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2013, t. 20, s. 19–42.
Jeziorski P.A., Dyneburg w ostatnim stuleciu istnienia Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przyczynek do dziejów społecznych i gospodarczych miasta, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 2, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2010, s. 435.
Jeziorski P.A., Źródła do dziejów południowo-wschodnich Inflant (późniejszych Inflant Polskich) w latach 1561–1600 w archiwach Rygi i Wilna, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2013, t. 20, s. 69–70.
Jocher A., Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, t. 3, Wilno 1857, s. 16;
Jurkiewicz W., Korespondencja elit Polski stanisławowskiej: analiza wybranych kręgów korespondencyjnych, Bydgoszcz 1992, s. 8.
Kaladžinskaitė A., Benediktiniškoji ikonografija Vilniaus Šv. Kotrynos bažnyčioje, [w:] Benediktiniškoji tradicija Lietuvoje, s. 219;
Kaliński W., Dziennik 1787–1788, oprac. Ł. Kurdybacha, Wrocław 1968, s. 30;
Kicińska U., Rola wdowy w rodzinie i społeczeństwie staropolskim na podstawie polskich drukowanych oracji pogrzebowych XVII wieku, „Sensus Historiae. Studia interdyscyplinarne” 2013, t. 13, nr 4, s. 135–148.
Kolbuszewski J., Kultura polska na Łotwie. Przeszłość i teraźniejszość. Próba zarysu całości, [w:] Polacy na Łotwie, s. 50–51.
Konopczyński W., Mostowski Paweł Michał, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 22, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977, s. 69–70.
Korbut G., Literatura polska od początków do wojny światowej. Książka podręczna informacyjna dla studiujących naukowo dzieje rozwoju piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1929, s. 19;
Koskull (Koschkull), Ernst v., [w:] Baltischen Biographischen Lexikons digital, http://bbl-digital.de/eintrag/Koskull-%28Koschkull%29-Ernst-v.-1678-1750/, dostęp 15.01.2018.
Kownata, [w:] SGKP, t. 4, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1883, s. 519;
Kozłowski J., Szkice o dziejach biblioteki Załuskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1986, s. 36–38, 84–86;
Kuntze E., Organizacja Inflant w czasach polskich, [w:] Polska a Inflanty. Praca zbiorowa, zawierająca rozprawy Edwarda Kuntzego, Kazimierza Tyszkowskiego, Leona Koczego, Mariana Małowista, przedm. S. Kutrzeba, Gdynia 1939, s. 42;
Manteuffel G., „Inflanty Polskie” oraz „Listy znad Bałtyku”, oprac. K. Zajas, Kraków 2009.
Manteuffel G., Hylzen, [w:] Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, t. 29–30, Warszawa 1902, s. 616–619.
Manteuffel G., Księstwo inflanckie XVII. i XVIII. stulecia. Przegląd wybitniejszych jego postaci, „Przegląd Powszechny” 1897, t. 53, s. 36.
Manteuffel G., O starodawnej szlachcie krzyżacko-rycerskiej na kresach inflanckich, „Miesięcznik Heraldyczny” 1910, nr 6–7, s. 101–106.
Manteuffel G., Z dziejów starostwa marienhauskiego, „Kwartalnik Litewski” 1910, r. 1, t. 2, s. 31–32.
Mariani A., Jezuici w Inflantach i w Kurlandii (1700–1773). Między wielką polityką a elitą lokalną, „Zapiski Historyczne” 2012, z. 4, s. 129;
Niesiecki K., Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, wyd. J.N. Bobrowicz, t. 4, Lipsk 1839, s. 398–400.
Ogle K., The Evidences of the Activity of the Jesuits in the Architectural Heritage of Polish Livonia, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 3, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2012, s. 438;
Orzeł J., Józef Jerzy Hylzen’s Diary as an Example of an Ego-Document, [w:] Selbstzeugnisse im polnischen und deutschen Schrifttum im Spatmittelalter und in der Fruhen Neuzeit (15.–18. Jahrhundert), red. R. Skowrońska, H. Flachenecker, R. Czaja, S. Roszak, J. Tandecki, Toruń 2014, s. 233–245;
Orzeł J., Kręgi towarzyskie Józefa Jerzego Hylzena w czasie jego europejskiej peregrynacji (1752–1754), [w:] Staropolskie podróżowanie, red. B. Rok, F. Wolański, Kraków 2016, s. 315–322;
Orzeł J., Pacevičius A., Roszak S., Diariusz Józefa Jerzego Hylzena na tle pamiętników XVIII stulecia, [w:] Juozapo Jurgio Hilzeno 1752–1754 metu keliones dienoraštis/Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, wyd. J. Orzeł, A. Pacevičius, S. Roszak, Wilno 2013, s. 22–58;
Pacevičius A., Knygų ženklai ir ego-dokumentai senosios Lietuvos benediktinių vienuolynų bibliotekose, [w:] Benediktiniškoji tradicija Lietuvoje, red. L. Jovaiša, Wilno 2008, s. 170.
Paluszyński T., Kurlandia, Inflanty i Estonia pod obcą władzą (Panowanie niemieckie, polskie i szwedzkie. Zarys historii politycznej regionu od XIII wieku do roku 1721/1795), [w:] Łotwa wczoraj, dziś, jutro: materiały pokonferencyjne, red. T. Paluszyński, T. Navickas, L. Marcinkowska, Poznań 2003, s. 11–31.
Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006.
Potocki S.K., Genealogia kórnickiej linii Działyńskich, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1976, z. 12, wklejka;
Rachuba A., Oficerowie cudzoziemskiego autoramentu w armii Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1648–1667, [w:] Od armii komputowej do narodowej (XVI–XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998, s. 60–61, 65–66.
Rachuba A., Udział „Inflantczyków” i oficerów cudzoziemskiego pochodzenia w życiu publicznym Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1569–1732, [w:] Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań XVI–XVIII wiek, red. T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur, Warszawa–Opole 2008, s. 432, 438.
Rękopism X. Bagińskiego dominikanina prowincji litewskiej (1747–1784 r.), wyd. E. Tyszkiewicz, Wilno 1854, s. 93.
Rostworowski E., Hylzen Jan August, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, s. 128–129.
Rostworowski E., Hylzen Jerzy Mikołaj, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, s. 130;
Rostworowski E., Hylzen Józef Jerzy, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, s. 130–133.
Roszak S., Egodokumenty – kilka uwag o polskich i europejskich doświadczeniach historiograficznych oraz metodologicznych, „Biuletyn Polskiej Myśli Historycznej” 2013, t. 8, s. 27–42.
Roszak S., Koniec świata sarmackich erudytów, Toruń 2012, s. 168, 173.
Sapiehowie. Materiały historyczno-genealogiczne i majątkowe, t. 3, Petersburg 1894, s. 205–206;
Sbornik Imperatorskago Russkago istoricheskago obshchestva, t. 23, Petersburg 1878, s. 284;
Smoleńsk, [w:] Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996, 627;
Swada polska i łacińska albo Miscellanea Oratorskie, t. 1, cz. 1, wyd. J. Daneykowicz-Ostrowski, Lublin 1745, s. 193.
Tarvel E., Stosunek prawnopaństwowy Inflant do Rzeczypospolitej oraz ich ustrój administracyjny w l. 1561–1621, „Zapiski Historyczne” 1969, t. 34, z. 1, s. 60–76.
Testament Józefa Hylzena, wojewody mścisławskiego, przeznaczającego połowę dochodów ze wszystkich dóbr swoich na edukację i miłosierne uczynki, „Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej z Wiadomościami ku Wydoskonaleniu jej służącymi” 1821, r. 2.
Tumelis J., Hylzenas Jurgis Mikalojus, [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija, t. 7, Wilno 2005, s. 560;
Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 5, Warszawa 1908, s. 143.
Volumina Legum, t. 5, Petersburg 1860, s. 163.
Weyssenhoff J., Kronika rodziny Weyssów Weyssenhoffów zestawiona podług dokumentów przez Józefa Weyssenhoffa, Wilno 1935, s. 53.
Wieczorek A., Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo na terenie Rzeczypospolitej od połowy XVII do początku XIX wieku, Toruń 2014, s. 110;
Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, E. Dubas-Urwanowicz, P. Guzowski, Białystok 2003.
Wobec króla i Rzeczpospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012.
Wróbel Ł., Józef Jerzy Hylzen jako diarysta. „Kontynuacja diariusza od roku 1754 miesiąca augusta 25 dnia we Gdańsku”, [w:] Egodokumenty. Tradycje historiograficzne, s. 79–93.
Wróbel Ł., Obrazy europejskiej codzienności. Kultura ludowa w dzienniku podróży edukacyjnej Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, [w:] Folklor – tradycja i współczesność, red. R. Sitniewska, E. Wilczyńska, V. Wróblewska, Toruń 2016, s. 75–88.
Wróbel Ł., Orzeł J., Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) jako przedstawiciel elity inflanckiej. Studium początków kariery magnackiej, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa. Społeczeństwo a elity, t. 5, red. I.M. Dacka-Górzyńska, A. Karpiński, M. Nagielski [w druku].
Wróbel Ł., Życie towarzyskie i rozrywki młodego magnata w świetle „Kontynuacji Dyaryusza od Roku 1754” Józefa Jerzego Hylzena, [w:] Staropolskie podróżowanie, s. 323–332;
Zajas K., Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich, Kraków 2008.
Załuski J.A., Józefa Jędrzeja Załuskiego biskupa kijowskiego i czerniechowskiego Biblioteka historyków, prawników, polityków i innych autorów polskich lub o Polsce piszących, wyd. J. Muczkowski, Kraków 1832, s. 75;
Żychliński T., Złota księga szlachty polskiej, t. 29, Poznań 1906, s. 35;
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2018 Łukasz Wróbel
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 621
Liczba cytowań: 0
