Kulisy kapitulacji wielkopolskie pospolitego ruszenia pod Ujściem w 1655 roku

Abstrakt

Kapitulacja pospolitego ruszenia zgromadzonego pod Ujściem pod wodzą wojewody poznańskiego Krzysztofa Opalińskiego i wojewody kaliskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego w celu obrony Wielkopolski przed Szwedami ma już pokaźną literaturę. Za głównych sprawców zdrady i oddania Wielkopolski pod protekcję króla szwedzkiego Karola X Gustawa uważano dotychczas magnackich dowódców, w szczególności Opalińskiego. Analiza zgromadzonego przeze mnie materiału źródłowego wykazała wszakże, iż odpowiedzialność za akt ujski należy rozłożyć solidarnie na wszystkie siły polityczne, zaczynając od króla Jana Kazimierza.

Kluczową rolę w demontażu organizacji obrony Wielkopolski przed Szwedami odegrali nieobecni pod Ujściem Leszczyńscy, przede wszystkim starosta generalny Wielkopolski i podskarbi wielki koronny Bogusław. Po dezercji Bogusława Leszczyńskiego ciężar przygotowań do odparcia najazdu szwedzkiego spoczął na Opalińskim i Grudzińskim. Obaj wojewodowie starali się wywiązać z tego zadania, dążąc do zgromadzenia w pasie nadnoteckim jak największych sił zbrojnych. Szlachta, wyprawiwszy nad Noteć piechurów łanowych, nie spieszyła się jednak sama do chwycenia za broń, opóźniając całą akcję mobilizacyjną. Wydaje się, że to zachowanie szlachty w trakcie przygotowań do obrony oraz w przełomowych chwilach pod Ujściem utwierdziło Opalińskiego i Grudzińskiego w przekonaniu, że wszelki opór nie ma większego sensu.