Pogrzeb Janusza Radziwiłła (1579–1620)

Abstrakt

Janusz Radziwiłł (21 VII 1579–7 XI 1620), kasztelan wileński, starszy syn Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna”, był osobą dobrze znaną w Rzeczypospolitej. Jego kariera polityczna i wojskowa od początku napotykała na przeszkody czynione przez króla i regalistów w osobie Jana Karola Chodkiewicza. Pozbawiony możliwości zajęcia urzędów senatorskich, swoją uwagę skupił na działalności sejmowej i obronie dysydentów. Wojna inflancka, a potem rokosz Zebrzydowskiego (1607–1608) przyniosły mu sławę zwycięskiego wodza. Analiza utworów literackich i dzieł sztuki pokazała, że najstarszy z synów Radziwiłła „Pioruna” przedstawiał siebie mianowicie jako wodza stojącego w obronie wiary i interesów swojej Ojczyzny. Jego śmierć miała wielki rezonans w społeczeństwie, o czym świadczą liczne utwory okolicznościowe, napisane przez literatów i kaznodziejów, powiązanych z Radziwiłłami birżańskimi. Znaleziona relacja z pogrzebu kasztelana wileńskiego poszerza krąg źródeł dotyczących ceremonii pogrzebowej Janusza Radziwiłła. Zwróciłam uwagę na nieznane aspekty aktu samego pogrzebu Janusza Radziwiłła, który miał miejsce 12–16 lutego 1621 roku i na jego obraz w ówczesnym społeczeństwie. 

Pogrzeb Janusza Radziwiłła był przykładem klasycznej pompa funebris typu sarmackiego dowódcy wojskowego. W uroczystościach pogrzebowych widoczne są charakterystyczne
elementy, takie jak: obecność castrum dolores, portretu trumiennego, chorągwi pogrzebowych, kazań panegirycznych. Ceremonia pogrzebu połączyła dwujęzyczną ceremonię religijną, defiladę wojskową (lub nawet pochód triumfalny, ale bez łupów wojennych), rzucanie i kruszenie kopii, włóczni, które były charakterystyczne dla uhonorowania zmarłych
dowódców wojskowych. Porównanie pogrzebów Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” i jego synów świadczy, że były one odprawiane według podobnego scenariusza z charakterystycznym dla tego domu splendorem funeralnym.