Przejdź do sekcji głównej Przejdź do głównego menu Przejdź do stopki
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język
    • Čeština
    • Deutsch
    • English
    • Français (France)
    • Język Polski
  • Menu
  • Strona domowa
  • Aktualny numer
  • Archiwum
  • Ogłoszenia
  • O czasopiśmie
    • O czasopiśmie
    • Przesyłanie tekstów
    • Zespół redakcyjny
    • Polityka prywatności
    • Kontakt
  • Zarejestruj
  • Zaloguj
  • Język:
  • Čeština
  • Deutsch
  • English
  • Français (France)
  • Język Polski

Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym

Remnants of the Russian bureaucracy in the public administration of the restored Polish state: Pozostałości biurokracji rosyjskiej w administracji publicznej odrodzonego państwa polskiego
  • Strona domowa
  • /
  • Remnants of the Russian bureaucracy in the public administration of the restored Polish state: Pozostałości biurokracji rosyjskiej w administracji publicznej odrodzonego państwa polskiego
  1. Strona domowa /
  2. Archiwum /
  3. Tom 75 Nr 2 (2025) /
  4. Artykuły

Remnants of the Russian bureaucracy in the public administration of the restored Polish state

Pozostałości biurokracji rosyjskiej w administracji publicznej odrodzonego państwa polskiego

Autor

  • Artur Górak Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-1964-9008

DOI:

https://doi.org/10.12775/KLIO.2025.014

Słowa kluczowe

Imperium Rosyjskie, Rzeczpospolita Polska, administracja, system kancelaryjny, kultura biurokratyczna, urzędniczy

Abstrakt

The article is an attempt to draw the attention of researchers to the consequences of the existence of the Russian imperial bureaucracy on the territory of the later Republic of Poland. Bureaucracy is understood here as an objective management tool (law, structure, officials, and documents). The Russian model of the office system was introduced in the administration of the Kingdom of Poland in 1867. The major assumption of the article is that the elements of this system were in operation also in the 20th century.

Niniejszy artykuł jest próbą zwrócenia uwagi badaczy na konsekwencje istnienia rosyjskiej biurokracji imperialnej na terytorium późniejszej Rzeczypospolitej. Biurokracja jest tu rozumiana obiektywnie jako narzędzie zarządzania (prawo, struktura, urzędnicy i dokumenty). Rosyjski model biurokratyczny został wprowadzony w administracji Królestwa Polskiego w 1867 r. Główną tezą artykułu jest to, że elementy tego systemu funkcjonowały również w XX w.

Bibliografia

Bibliography

Printed Sources:

Dekret o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego z 6 XII 1918 roku, in: Dziennik Praw Państwa Polskiego, 1918, № 18, item 48.

Przepisy kancelaryjne dla administracji rządowej, in: Monitor Polski, 1931, № 196, item 213.

Pszczółkowski, Stanisław (ed.): Funkcjonariusze państwowej służby cywilnej: wynik spisu ze stycznia 1923 r., 1925.

Rozporządzenie o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej z 1928 r., in: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1928, № 11, item 86.

Uchwała Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 1931 r. o przepisach kancelaryjnych w administracji publicznej, in: Monitor Polski, 1931, № 196, item 273.

Ukaz ob ustrojstve krestʹân v Carstve Polʹskom ot 19 II (2 III) 1864 goda., in: Dziennik Praw Królestwa Polskiego, vol. 62 (1864), s. 4-35.

Ukaz ob ustrojstve selʹskih gmin ot 19 II (2 III) 1864 goda, in: Dziennik Praw Królestwa Polskiego, vol. 62 (1864), s. 36-93.

Ustawa z 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, in: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, 1933, № 35, item 294.

Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, in: Dziennik Ustaw, 1950, № 14, item 130.

Varadinov, Nikolaj: Deloproizvodstvo, ili teoretičeskoe i praktičeskoe rukovodstvo k graždanskomu i ugolovnomu, kollegialʹnomu i odnoličnomu pisʹmovodstvu, k sostavleniû vseh pravitelʹstvennyh i častnyh delovyh bumag i k vedeniû samih del, 1857.

Zarządzenie wewnętrzne Wojewody Lubelskiego № 29 z dnia 18 grudnia 1935 r. w sprawie przepisów kancelaryjnych i wykazu akt dla Urzędu Wojewódzkiego Lubelskiego [zał. nr 1] Przepisy kancelaryjne dla Urzędu Wojewódzkiego Lubelskiego, in: Lubelski dziennik wojewódzki, № 33.

Literature

Agadžanov, Sergej / Trepavlov, Vadim (ed.): Nacionalʹnye okrainy Rossijskoj imperii: stanovlenie i razvitie sistemy upravleniâ, 1997.

Bairašauskaitė, Tamara: Sejmiki w guberniach litewskich w 1 poł. XIX wieku, in: Czasy Nowożytne, 12 (13), 2002, s. 85-101.

Behr, Jolanta: Ewolucja gminy w Rzeczypospolitej Polskiej – zarys problematyki, in: Folia Iuridica Universitatis Wratislaviensis, 2015, 4, 1, s. 285–301.

Chwalba, Andrzej: Imperium korupcji w Rosji i Królestwie Polskim w latach 1861-1917, 1995.

Chwalba, Andrzej: Polacy w służbie Moskali, 1999.

Cichoń, Paweł: Concepts of local government in the Polish constitutions of the interwar period (1918–1939), in: Studies in history of Polish state and law, 25, 2022, doi: 10.48269/2450-6095-sdpipp-25-007, p. 139-158.

Dąbrowski, Adam Grzegorz: Kancelaria Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach 1918-1939, 2015.

Dąbrowski, Adam Grzegorz: Reforma metod pracy biurowej resortu spraw wewnętrznych w latach 1931-1932. Przyczynek do zagadnienia usprawnienia funkcjonowania rzędów administracji państwowej Drugiej Rzeczypospolitej, in: Wschodni Rocznik Humanistyczny, 15, 3, s. 87-102.

Degen, Robert: Ramowe przepisy kancelaryjne. Co jest ich istotą i czy współcześnie warto z nich korzystać w administracji?, in: Mamczak-Gadkowska, Irena / Stryjkowski, Krzysztof (ed.): Współczesna dokumentacja – współczesne archiwa, 2018, s. 69–76.

Dolbilov, Mikhail / Miller, Aleksey (ed.): Западные окраины Российской империи, 2006.

Fayol, Henry: Administracja przemysłowa i ogólna oraz nauka o administracji w zastosowaniu do państwa, Teslar, Józef Andrzej (transl.), 1926.

Gorak, Artur / Konstankevič, Marek: Rossijskaâ imperiâ i formirovanie soznaniâ i modeli bûrokratii v Polʹše, in: Kirʹâkov, Ûriy (ed.): Slavânskie dialogi na granice Evropy i Azii. Istoričeskaâ pamâtʹ: arena vojny «nacionalʹnyh istorij» ili osnova dlâ dialoga i vzaimoponimaniâ, 2013, s. 9-24.

Górak, Artur / Latawiec, Krzysztof: Rosyjska administracja specjalna w Królestwie Polskim, 1839-1918, 2014.

Latawiec, Krzysztof / Górak, Artur / Legieć, Jacek / Bogdanov, Stanislas: Naczelnicy organów rosyjskiej administracji specjalnej w Królestwie Polskim w latach 1839-1918, vol. 1: Ministerstwo Oświecenia Publicznego, 2015; vol. 2: Ministerstwo Finansów, 2016; vol. 3: Zarząd skarbem, finansami, przemysłem i handlem, 2018; vol. 4: Resorty komunikacji, poczt i telegrafów, dworu oraz spraw wewnętrznych, 2020.

Górak, Artur / Latawiec, Krzysztof: Russian Governors in Kingdom of Poland, Krajka, Jarosław (transl.), 2016.

Gorak, Artur: Èffektivnostʺ i èvolûciâ deloproizvodstvennyh sistem gubernskoj administracii XIX veka, in: Dokument. Arhiv. Istoriâ. Sovremennostʹ, 11, 2010, s. 336 – 351.

Gorak, Artur: Vvedenie rossijskoj sistemy deloproizvodstva v gubernskoj administracii Carstva Polʹskogo, in: Vestnik RGGU, seria: Dokumentalistika. Dokumentovedenie. Arhivovedenie, 2 (124), 2014, s. 78-86.

Gorizontow, Leonid: Aparat urzędniczy Królestwa Polskiego w okresie rządów Paskiewicza, in: Przegląd Historyczny, 85, 1994, 1-2, s. 45-58.

Gorizontow, Leonid: System zarządzania Królestwem Polskim w latach trzydziestych – pięćdziesiątych XIX wieku, in: Kwartalnik Historyczny, 76, 1985, 4, s. 711- 731.

Gorizotov, Leonid: Paradoksy imperskoj politiki: Polâki v Rossii i russkie v Polʹše, 1999.

Górak, Artur: Dawne formy dyplomatyczne w kancelariach na ziemiach polskich XIX w., in: Jurek, Tomsz: Dyplomatyka staropolska, 2015, s. 529-546, 552-553.

Górak, Artur: Dokument – konstytutywne narzędzie biurokracji, in: Gaca, Andrzej / Górak, Artur / Naworski, Zbigniew (ed.): Dzieje Biurokracji, 5, 2013, s. 41-50.

Górak, Artur: Kancelaria administracji zbiurokratyzowanej. Przedmiot – zakres – model badawczy, in: Res Historica, 55, 2023, s. 335-350.

Górak, Artur: Kancelaria Gubernatora i Rząd Gubernialny Lubelski (1867 – 1918). Studium administracyjne i prozopograficzne, 2006.

Górak, Artur: Między strukturalnym a planowym grupowaniem dokumentów. Geneza wykazu akt w Imperium Rosyjskim, in: Górak, Artur / Szabaciuk, Małgorzata (ed.): Belliculum Diplomaticum V Lublinense. Dokumenty, kancelarie i archiwa między Wschodem i Zachodem, 2014, p. 147-160.

Górak, Artur: Rosyjska kancelaria akt spraw w urzędach lubelskiej gubernialnej administracji ogólnej w latach 1867–1918, Lublin 2008.

Górski, Piotr: Profesjonalizacja administracji państwowej w Polsce 1918 – 1939. Uwarunkowania społeczne i kulturowe, 2011

Gromadzka–Grzegorzewska, Maria: Narodziny polskich nauk administracyjnych, 1985.

Haussmann, Hermann: Reforma biurowości jako część reformy administracji, Łach / Twardo (transl.), 1926.

Izdebski, Hubert: Historia administracji, ed. 4, 2000.

Jaśkiewicz, Leszek: Carat i kwestia polska na początku XX wieku, in: Przegląd Historyczny, vol. 86, 1995, s. 29- 46.

Jaworski, Władysław Leopold: Nauka prawa administracyjnego. Zagadnienia ogólne, 1924.

Kania, Rafał: Dyrektywy sprawnego zarządzania państwem i administracją publiczną w poglądach Henry Fayola, in: Studia z zakresu prawa, administracji i zarządzania UKW, 4, 2013, s. 99 - 117.

Konarski, Kazimierz: Podstawowe zasady archiwistyki, in: Archeion, 19–20 (1951), s. 19-104.

Kopiczyńska, Alina: Akta władz administracji gubernialnej Królestwa Polskiego w latach 1867-1915, 2004.

Kozłowski, Jan: Gminy wiejskie w Królestwie Polskim w latach 1864–1875 i ocena ich działalności przez władze carskie, in: Dzieje biurokracji, 9 (2020), doi: 10.36121/jkozlowski.DB.2020.11.255, s. 255-282

Kulecka, Alicja: Wapno i alabaster. Biurokratyczna wizja rzeczywistości w raportach urzędowych Królestwa Polskiego (1815-1867), 2005.

Kumaniecki, Kazimierz / Langrod Jerzy / Wachholtz, Szczęsny: Zarys ustroju, postępowania i prawa administracyjnego, 1939.

Kumaniecki, Кazimierz: Zarys prawa administracyjnego na ziemiach polskich, 1920.

Latawiec, Krzysztof: W służbie imperium... Struktura społeczno-zawodowa ludności rosyjskiej na terenie guberni lubelskiej w latach 1864-1915, 2007.

Manteuffel, Tadeusz: Początki współczesnej państwowej biurowości polskiej, in: Archeion, 5, 1929, s. 45-58.

Manteuffel, Tadeusz: Registratura Okręgu Naukowego Warszawskiego. Powstanie i organizacja, in: Archeion, cz. 1, vol. 13 (1935), s. 11–29; cz. 2, vol. 14 (1936), s. 11–22.

Meisner, Heinrich Otto: Urkunden und Aktenlehre der Neuzeit, 1952.

Mielcarek, Adam Janusz: Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, 2008.

Miller, Aleksej: Ukrainskij vopros v politike vlastej i russkom obŝestvennom mnenii (2 polovina 19 v.), 2000.

Przygodzki, Jacek: Komisje dla usprawnienia administracji publicznej w II Rzeczypospolitej Studium historycznoprawne, 2019.

Robaczewski Antoni: Biurowość w Polsce, „Gazeta Administracji i Policji Państwowej", 1930, nr 19.

Robótka, Halina: Archiwa państwowe i reforma biurowości w Polsce międzywojennej, referat wygłoszony na sesji w Toruniu 5 X 1989 r. [online, dostęp 1 IX 2023 r.] https://bg.uwb.edu.pl/ekopie/archiwum/k05208_10.doc.

Robótka, Halina: Kancelaria urzędów administracji państwowej II Rzeczypospolitej, 1993.

Rodkiewicz, Witold: Russian Nationality Policy in the Western Provinces of the Empire (1863-1905), 1998.

Rostocki, Władysław: Kancelaria i dokumentacja aktowa urzędów administracji państwowej w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (do r. 1867), 1964.

Rostocki, Władysław: Korpus w gęsie pióra uzbrojony. Urzędnicy warszawscy, ich życie i praca w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim do roku 1831, 1972.

Šandra, Valentina: General-gubernatorstva v Ukraïnì: XÌX - počatok XX stolìttâ, 2005.

Skupieński, Krzysztof: Biurokracja w średniowiecznej kancelarii?, in: Dymmel, Piotr / Skupieński, Krzysztof / Trelińska, Barbara (ed.): Drogą historii. Studia ofiarowane profesorowi Józefowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 2001, s. 205-212

Smoczyński, Marcin: Wkład Stefana Stosyka w proces usprawniania polskiej administracji, in: Archiwa – kancelarie – zbiory, 10 (12), 2019, s. 169-195.

Smyk, Grzegorz: Administracja publiczna Królestwa Polskiego w latach 1864-1915, 2011.

Smyk, Grzegorz: Korpus urzędników cywilnych w gubernialnych organach administracji ogólnej Królestwa Polskiego w latach 1867- 1915, 1998.

Sobociński, Władysław: Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, 1964.

Teslar, Józef Andrzej, Henryk Fayol i jego teoria administracji, in: Fayol, Henry: Administracja przemysłowa i ogólna, tłum. J.A. Teslar, ed. 2, 1947.

Weber, Max: Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, 2002.

Weeks, Theodore: Nation and State in Late Imperial Russia. Nationalism and Russification on the Western Frontier, 1863-1914, 1996.

Witkowski, Wojciech: Historia administracji w Polsce. 1864-2020, 2021.

Witkowski, Wojciech: Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1807 - 1867, 1984.

Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym

Pobrania

  • pdf

Opublikowane

2025-07-14

Jak cytować

1.
GÓRAK, Artur. Remnants of the Russian bureaucracy in the public administration of the restored Polish state: Pozostałości biurokracji rosyjskiej w administracji publicznej odrodzonego państwa polskiego. Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym [online]. 14 lipiec 2025, T. 75, nr 2, s. 115–131. [udostępniono 11.12.2025]. DOI 10.12775/KLIO.2025.014.
  • PN-ISO 690 (Polski)
  • ACM
  • ACS
  • APA
  • ABNT
  • Chicago
  • Harvard
  • IEEE
  • MLA
  • Turabian
  • Vancouver
Pobierz cytowania
  • Endnote/Zotero/Mendeley (RIS)
  • BibTeX

Numer

Tom 75 Nr 2 (2025)

Dział

Artykuły

Licencja

Prawa autorskie (c) 2025 Artur Górak

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Statystyki

Liczba wyświetleń i pobrań: 138
Liczba cytowań: 0

Wyszukiwanie

Wyszukiwanie

Przeglądaj

  • Indeks autorów
  • Lista archiwalnych numerów

Użytkownik

Użytkownik

Aktualny numer

  • Logo Atom
  • Logo RSS2
  • Logo RSS1

Informacje

  • dla czytelników
  • dla autorów
  • dla bibliotekarzy

Newsletter

Zapisz się Wypisz się

Język / Language

  • Čeština
  • Deutsch
  • English
  • Français (France)
  • Język Polski

Tagi

Szukaj przy pomocy tagu:

Imperium Rosyjskie, Rzeczpospolita Polska, administracja, system kancelaryjny, kultura biurokratyczna, urzędniczy
W górę

Akademicka Platforma Czasopism

Najlepsze czasopisma naukowe i akademickie w jednym miejscu

apcz.umk.pl

Partnerzy platformy czasopism

  • Akademia Ignatianum w Krakowie
  • Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
  • Fundacja Copernicus na rzecz Rozwoju Badań Naukowych
  • Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk
  • Instytut Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych PAN
  • Instytut Tomistyczny
  • Karmelitański Instytut Duchowości w Krakowie
  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych w Krośnie
  • Państwowa Akademia Nauk Stosowanych we Włocławku
  • Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
  • Polska Fundacja Przemysłu Kosmicznego
  • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne
  • Polskie Towarzystwo Ludoznawcze
  • Towarzystwo Miłośników Torunia
  • Towarzystwo Naukowe w Toruniu
  • Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
  • Uniwersytet Mikołaja Kopernika
  • Uniwersytet w Białymstoku
  • Uniwersytet Warszawski
  • Wojewódzka Biblioteka Publiczna - Książnica Kopernikańska
  • Wyższe Seminarium Duchowne w Pelplinie / Wydawnictwo Diecezjalne „Bernardinum" w Pelplinie

© 2021- Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Deklaracja dostępności Sklep wydawnictwa