Józef Kos jako opiekun podróżny królewicza Fryderyka Augusta i guwerner epoki saskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2025.008Słowa kluczowe
Józef Kos, guwerner, opiekun podróżny, podróże edukacyjne, epoka saskaAbstrakt
Józef Kos (1680-1717), pochodzący z bogatej rodziny szlacheckiej w Prusach Królewskich, został guwernerem Fryderyka Augusta, syna króla polskiego Augusta II Mocnego, w czasie jego zagranicznej podróży edukacyjnej. Wyróżniał się w gronie opiekunów podróżnych epoki saskiej przez wysoki status społeczny oraz ważne zadania dyplomatyczne, które mu powierzono. W 1711 r. został posłem polskim, wysłanym do cesarza. Uczestniczył w elekcji nowego cesarza. Następnie udał się w podróż po Europie. Zwiedzał ze swoim podopiecznym Niemcy, Austrię, Włochy i Francję. Józef Kos nadzorował wychowanie i edukację królewicza. Doprowadził również do jego konwersji na katolicyzm. W artykule dokonano także krótkiej charakterystyki grupy polskich guwernerów podróżnych w latach 1697-1763.
Bibliografia
Bibliografia:
Źródła
Rękopisy
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie,
Archiwum Koronne Warszawskie, Cesarskie, dz. IV, 25c, nr 8.
Archiwum Radziwiłłów Warszawskie, V, 7373
Archiwum Zamoyskich, rkps 2867
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, rękopisy: 200, 458, 459, 460, 461, 462, 464, 511, 512, 513
Wydawnictwa źródłowe:
Archiwum nacji polskiej w Uniwersytecie Padewskim, t. 1, Metryka nacji polskiej w Uniwersytecie Padewskim (1592–1745), oprac. H. Barycz, Wrocław 1971.
Lühr Gerhard, Die Schüler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776, Braniewo 1934.
Platerowa z Sosnowskich Katarzyna, Moja podróż do Włoch. Dziennik z lat 1785-1786, oprac. M. E. Kowalczyk, Łomianki 2013
Podróże królewicza polskiego, późniejszego króla Augusta III (Niemcy - Francya - Włochy) 1711-1717, z dyaryusza rękopiśmiennego, oprac. A. Kraushar, cz. 1, Lwów 1906, cz. 2, Lwów 1911.
Literatura:
Achremczyk Stanisław, Kos Feliks, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, T. 2. Gdańsk 1994.
Chachaj Marian, Duchowni jako opiekunowie staropolskich studentów w obcych krajach, w: Itinera clericorum. Kulturotwórcze i religijne aspekty podróży duchownych, red. D. Quirini- Popławskiej, Ł. Burkiewicza, Kraków 2014, s. 205–224.
M. Chachaj, Orszak magnata odbywającego podróż edukacyjną (wiek XVI–XVIII), [w:] Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 165–178.
Chachaj Marian, Tożsamość staropolskich studentów i podróżników w Europie Zachodniej, w: Tożsamość i odmienność, red. B. Roka, F. Wolańskiego, Toruń 2011.
Czeppe Maria, Łątka J. S., Stankiewicz Marcin, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 42, Warszawa-Kraków 2
Dygdała Jerzy , Mikulski Krzysztof, Zmiany w elicie władzy Prus Królewskich w XV XVIII w. (czynniki awansu, trwania i upadku), w: Szlachta i ziemiaństwo na Pomorzu w dobie nowożytnej XVI – XX wieku . Materiały sympozjum 9 IV 1992, red. J. Dygdały, Toruń 1993.
Gierowski Józef, Dyplomacja polska doby saskiej (1699-1763), [w:] Historia Dyplomacji Polskiej, tom II 1572-1795 pod red. Z. Wójcika, Warszawa 1982, s. 364-365.
Gierowski Józef,, Kos (Koss) Jan h. własnego (zm. 1702), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław 1968-1969.
Gierowski Józef, Kos (Koss) Józef Mikołaj, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław 1968-1969.
Kamecka Małgorzata, „Do cudzych krajów”. Edukacyjne podróże szlachty polskiej do Francji w epoce saskiej, Białystok 2012.
Konopczyński Władysław, Gietulewicz Antoni Jan, w: PSB, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 458-459.
Kowalczyk Małgorzata Ewa, Obraz Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym osiemnastego wieku, Toruń 2005.
Kowalczyk Małgorzata Ewa, Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki 2019.
Kozerska Halina, Straty w zbiorze rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w czasie I i II wojny światowej, Warszawa 1960.
Kucharski Adam, Grand Tour Tomasza, Michała i Marcina Zamoyskich z przełomu XVII i XVIII wieku, „Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2015, T. 33, nr 2, s. 73–101.
Kucharski Adam, Guwernerzy z „cudzych krajów”. Cudzoziemcy jako opiekunowie polskiej szlachty i magnaterii w podróżach edukacyjnych (XVII-XVIII w.), w: Guwerner, preceptor, nauczyciel. Szkice z historii edukacji w Polsce i Europie Zachodniej (XVII-XIX w.), red. A. Jakuboszczak, A. Kucharskiego, A. Wieczorek, Toruń 2022.
Kucharski Adam, Staropolska turystyka uzdrowiskowa w XVIII wieku, „Czasy Nowożytne” 2010, t. 23.
Kucharski Adam, S. Roszak, A. Wieczorek, Guwernerzy Rzewuskich na Podhorcach w XVII-XVIII wieku. Szkic do portretu, w: Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku - materiały z badań, cz. 2, red. K. Puchowskiego, wstęp i oprac. J. Orzeł, K. Puchowski, Warszawa 2018, s.149-183.
Lewański Ryszard, „Matricola”. Natio Polonorum, natio Sarmatarum, natio Pruteniae et Livoniae. Gli scolari polacchi immatricolati all’Università di Bologna nei secoli XII–XVII (con l’inclusione di alcuni viaggiatori polacchi non immatricolati, ma entrati in contatto con gli scolari, un tentativo riostruttivo in ordine cronologico con l’indice alfabetico), w: Laudatio Bononiae: atti del Convegno storico italo-olacco svoltosi a Bologna dal 26 al 31 maggio 1988 in occasione del Nono Centenario dell’Alma Mater Studiorum, a cura di R. C. Lewanski, Università di Bologna-Istituto italiano di cultura, Varsavia 1990.
Louis de Silvestre 1676-1760. Francuski malarz dworu Augusta II i Augusta III - obrazy ze zbiorów polskich. Katalog wystawy, 28 czerwca-30 września 1997, Muzeum Pałac w Wilanowie, komisarz wystawy I. Voisé, Warszawa 1997.
Markiewicz Anna, From Lviv to Paris. The Jabłonowski Brothers at the Jesuit Collège Louis-le-Grand, 1684–86, „Archivum Historicum Societatis Iesu”, 2016, vol. 85, fasc. 169.
Markiewicz Anna, Między Lwowem a Paryżem. Guwernerzy młodych podróżników z lat osiemdziesiątych XVII wieku, [w:] Staropolski ogląd świata – Rzeczpospolita między okcydentalizmem a orientalizacją, materiały z sesji naukowej, red. R. Kołodziej, F. Wolański, Toruń 2009, s. 164–173.
Markiewicz Anna, Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablonovianae, Warszawa 2011.
Markiewicz Anna, W kręgu dworu Sieniawskich. Listy Jerzego Kazimierza Woynarowskiego do Adama Mikołaja Sieniawskiego z lat 1685–1699, „Przegląd Historyczny” 2010, t. 101, z. 3, s. 415-443.
Mączak Antoni, Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Gdańsk 1998.
Monteilhet A., Les Maîtres de l'oeuvre équestre suivi de Les Mémorables du cheval, Paris 1979.
Nowosad Wiesław, Archiwa szlachty Prus Królewskich, Toruń 2005.
Niesiecki Kacper, Herbarz polski, t. IX, Lipsk 1842.
Obtułowicz Barbara, Guwernerzy XVI–XVII wieku w praktyce wychowawczej, literaturze pedagogicznej i obyczajowej, w: Wokół Wacława Potockiego. Studia i szkice staropolskie w 300. rocznicę śmierci poety, red. J. Malickiego, D. Rotta, Katowice 1997, s. 22–62.
Orzeł Joanna, Z gabinetu osobliwości do gabinetu naturalnego, od kultury ciekawości do fascynacji nauką, czyli Józefa Jerzego Hylzena wkraczanie w świat uczonych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2019, nr 64/1, s. 79–96.
Pawlak Marian, Jerzy Daniel Seyler (1686-1745). Rektor Gimnazjum Elbląskiego, historyk, działacz kulturalno-oświatowy, w: Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne, red. M. Biskupa, Wrocław 1987.
Pawlak Marian, Kilka uwag o opiekunach polskich peregrynantów w XVI i XVII wieku, w: Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy, Toruń 1993, s. 113–124.
Popiołek Bożena, Kobiecy świat w czasach Augusta II. Studia nad mentalnością kobiet z kręgów szlacheckich, Kraków 2018.
Skrzypietz Aleksandra, Królewscy synowie. Jakub, Aleksander i Konstanty. Sobiescy, Katowice 2011.
Staszewski Jacek, August III Sas, Wrocław 1989.
Stojek-Sawicka Katarzyna, Duchowni katoliccy w roli nauczycieli i wychowawców Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2006, nr 45, s. 209-229.
Urzędnicy inflanccy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, Kórnik 1994.
Urzędnicy Prus Królewskich XV-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, Kórnik 1990.
Wieczorek A., W „drodze paryskiej” – podróże edukacyjne Seweryna Józefa i Wacława Rzewuskich w latach dwudziestych XVIII wieku, [w:] Studia z dziejów edukacji w Rzeczypospolitej Obojga Narodów Korony i Litwy, red. K. Puchowski, J. Orzeł, Warszawa 2019.
Zylberberg Michel, Capitalisme et catholicisme dans la France moderne. La dynastie Le Couteulx, Paris 2001.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, O opiekunach i innych towarzyszach podróży, „Studia Edukacyjne” 1996, nr 2, s. 77–89.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, O przedsięwzięciu peregrynacyjej. Edukacyjne wojaże szlachty z Rzeczypospolitej w świetle instrukcji podróżnych, Warszawa 2020.
Żołądź-Strzelczyk Dorota, On 'attributes of companions or guardians' during educationals travels for young people in the Modern Era - in the light of apodemic literature and parental instructions, „Res Historica” 2020, Nr 50, s. 99-125.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Adam Kucharski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 101
Liczba cytowań: 0
