Semantyka sfery publicznej na przełomie XVIII i XIX w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.017Słowa kluczowe
sfera publiczna, semantyka historyczna, opinia publicza, osoba publiczna, historia pojęć, HabermasAbstrakt
Celem poniższego artykułu jest wykazanie, że na przełomie XVIII i XIX wieku doszło do modernizacji języka związanego ze sferą publiczną. Polski dyskurs wykształcił wtedy nowe pojęcia, które miały uchwycić społeczną i kulturową zmianę, a sens istniejących fraz zawierających przymiotnik „publiczny” rozszerzył się tak, aby objąć nowe pole semantyczne. Za pomocą omówienia tego przesunięcia znaczeniowego, poniższy tekst dowodzi, że polska publicystyka była wrażliwa na zmiany w sposobie, w jaki Polacy wyobrażali sobie sferę publiczną i związane z nią zjawiska.
Bibliografia
Źródła drukowane
Astrea.
Johann Heinrich Campe, Teofron czyli doradzca doświadczony dla młodzi niedoświadczonej. Wilno 1830.
Adam Czartoryski, Listy JMĆ Pana Doświadczyńskiego. Warszawa 1782.
Dekada Polska.
Dyrektor Generalny Poczt jego Królewskiej Mci. w Xięstwie Warszawskim do Jaśnie Wielmożnego Ministra Skarbu. Warszawa 1809.
Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego.
Dziennik Warszawski.
Dziennik Wileński.
Gazeta Krakowska.
Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego.
Gazeta Literacka.
Gazeta Warszawska.
Gazety Wileńskie.
Gazeta Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Józef Godlewski, Głos posła maryampolskiego na seymie roku 1811. Warszawa 1814.
Józef Jeżowski, Horacyusza ody celniejsze stosownie do użytku szkół pisane. Wilno 1823.
Kazania w osobliwszych materiach z sławniejszych autorów francuzkich zebrane i na ojczysty język przełożone, t. 1. Warszawa 1784.
Hugo Kołłątaj, Uwagi nad teraźnieyszem położeniem tey części ziemi polskiej, którą od pokoju tylżyckiego zaczęto zwać Księstwem Warszawskim. Lipsk 1808.
Korespondencya w materyach obraz kraju i narodu polskiego rozjaśniających, cz. 1. Warszawa 1807.
Aleksander Kożuchowski, O sejmie Królestwa Polskiego. Warszawa 1818.
Krytyka dzieł sztuk pięknych na ekspozycji publicznej r. 1823. Warszawa 1823.
Kurier Litewski.
Kurier Warszawski.
Stanisław Ladóchowski, Obwieszczenie [Inc. Szlachetne zawsze dla Cudzoziemców…]. Warszawa 1809.
Samuel Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 18
Zygmunt Linowski, Badania i myśli wyborne filozoficzne o prawdzie objawienia i świadectwa pisanego i niepisanego wyjęte z Bonneta. Warszawa 1772.
Andrzej Markiewicz, Nauka obyczajowa w obrzydzeniu występków, wad i przesądów. Kraków 1810.
Monitor Warszawski.
Mowa Jasnie Wielmoznego Czackiego podczaszego koronnego, posła czerniechowskiego dnia 3 miesiąca listopada 1788 miana. Warszawa 1788.
Julian Ursyn Niemcewicz, Forma prawdziwego wolnego rządu przez konfederacyą targowicką ułożona. Lwów 1792.
Franciszek Oraczewski, Proszę o prawdę. Warszawa 1790.
Ludwik Osiński, Powody kodexu przestępstw y kar. Warszawa 1811.
Pamiętnik Zagraniczny.
Ksawery Potocki, O początku historyi, korzyściach i niedogodnościach instytucyi sądu przysięgłych. Warszawa 1818.
Roczniki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.
Stanisław Staszic. Dzieła, t. 9. Warszawa 1820.
Franciszek Stawiarski, Mowa przy obchodzie pogrzebowym niegdy śp. Jana Zwierzchowskiego. Warszawa 1818.
Józef Kalasanty Szaniawski, O naturze i przeznaczeniu urzędowań w społeczności. Warszawa 1808.
Tygodnik Wileński.
Stanisław Węgrzecki, Rozprawa o profesjach i professjonistach oraz o systemacie administracyinym. Warszawa 1810.
Franciszek Wigura, Iskierka z uderzenia się umysłów pryśniona. Warszawa 1819.
Wolter dla młodzieży. Wrocław 1809.
Jan Paweł Woronicz, Kazanie na pogrzebie śp. J.O. Księcia Adama Czartoryskiego. Kraków 1823.
Józef Wybicki, Moje godziny szczęśliwe, t. 2. Wrocław 1819.
Zbior mow i pism niektorych w czasie Sejmu Stanów Skonfederowanych roku 1789, t. 6, Wilno 1789.
Literatura
Zbigniew Anculewicz, Geneza „Kuriera Warszawskiego” i okres redakcji Brunona Kicińskiego, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 30, 1991, 2, s. 13–25.
Zbigniew Anculewicz, „Kurier Warszawski” w latach 1821–1868, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 31, 1992, 1, s. 5–58.
Elizabeth Asmis, The State as Partnership: Cicero’s Definition of Res Publica in His Work on the State, History of Political Thought 25, 2004, 4, s. 569–98.
Keith M. Baker, Inventing the French Revolution: Essays on French Political Culture in the Eighteenth Century, Cambridge University Press: Cambridge, 1990. DOI: 10.1017/CBO9780511625527
Richard Butterwick, „Political Discourses of the Polish Revolution, 1788-92,” The English Historical Review 120 (2005), no. 487, s. 695-731.
Richard Butterwick, Konstytucja 3 Maja: Testament Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Warszawa 2021.
Jarosław Czubaty, Księstwo Warszawskie (1807–1815), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego: Warszawa, 2011. DOI: 10.31338/uw.9788323529644
Jon Cowans, To Speak for the People: Public Opinion and the Problem of Legitimacy in the French Revolution, Routledge: New York/London, 2001.
Robert Darnton, The Kiss of Lamourette: Reflections in Cultural History, WW Norton & Company: New York/London, 1990.
Elżbieta Dąbrowicz, Galeria ojców. Autorytet publiczny w literaturze polskiej lat 1800–1861, Trans Humana: Białystok, 2009.
Bogusław Dopart, Kultura polskiego romantyzmu: dynamika i pluralizm, w: Środowiska kulturotwórcze czasów oświecenia i romantyzmu, red. Idem, Księgarnia Akademicka: Kraków, 2013, s. 89–108. DOI: 10.12797/9788376384245.07
Anna Grześkowiak-Krwawicz, O formę rządu czy rząd dusz? Publicystyka polityczna Sejmu czteroletniego, IBL: Warszawa, 2000.
Anna Grześkowiak–Krwawicz, Rzeczpospolita – pojęcie i idea w dyskursie politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Rekonesans, Odrodzenie i Reformacja w Polsce 56, 2012, s. 5–35. DOI: 10.12775/OiRwP.2012.01
Stéphane Haber, Pour historiciser L’Espace public de Habermas, w: L’Espace public au Moyen Âge, red. P. Boucheron, N. Offenstadt, Presses Universitaires de France: Paris, 2011, s. 25–41. DOI: 10.3917/puf.bouch.2011.01.0025
Jürgen Habermas, Strukturwandel der Öffentlichkeit. Untersuchungen zu einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaft, Suhrkamp: Frankfurt, 1962.
Habermas and the Public Sphere, red. C. Calhoun, MIT Press: Cambridge/London 1992.
Irena Homola, Walka o wolność druku w publicystyce polskiej drugiej połowy XVIII wieku, Przegląd Historyczny 51, 1960, 1, s. 74-94.
Lucian Hölscher, Öffentlichkeit und Geheimnis: eine begriffsgeschichtliche Untersuchung zur Entstehung der Öffentlichkeit in der frühen Neuzeit, Univ. Diss. Heidelberg: Stuttgart 1979.
Stefan Jonsson, The Invention of the Masses: The Crowd in French Culture from the Revolution to the Commune, w: Crowds, red. J. Schnapp, M. Tiews, Stanford University Press: Stanford, 2006, s. 47-75.
Joanna Juchniewicz, Sejmowa kontrola finansowej działalności państwa w latach 1764–1792, Studia Prawnoustrojowe, 2005, 5, s. 129–46.
Tomasz Kizwalter, Kryzys Oświecenia a początki konserwatyzmu polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego: Warszawa, 1987.
Władysław Kolasa, Prasa polska na początku doby zaborów (1795–1815) jako obiekt refleksji historycznej, Zeszyty Prasoznawcze 55, 2012, 3, s. 76–82. DOI: 10.4467/2299-6362PZ.12.005.0757
Bogusław Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego 1788–1792. Studium historyczno–prawne, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich: Wrocław, 1951.
Izabela Lewandowska–Malec, „Zapomniana demokracja”. O demokracji deliberacyjnej w Pierwszej Rzeczypospolitej, Studia Iuridica Toruniensia 10, 2012, s. 123–46. DOI: 10.12775/SIT.2012.006
Jerzy Łojek, Poglądy na rolę prasy w pierwszych latach Królestwa Kongresowego, Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 1, 1962, s. 70–96.
Jerzy Łojek, Polityczna rola prasy polskiej 1661–1831, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 19, 1980, 2, s. 7–13.
Jerzy Łojek, Opinia publiczna a geneza Powstania Listopadowego, Czytelnik: Wrocław 1982.
Harold Mah, Phantasies of the Public Sphere: Rethinking the Habermas of Historians, The Journal of Modern History 52, 2000, 1, s. 153–82. DOI: 10.1086/315932
John Nerone, The Future of Communication History, Cricital Studies in Media Communication 23, 2006, 3, s. 254–262. DOI: 10.1080/07393180600801856
John D. Peters, Historical Tensions in the Concept of Public Opinion, w: Public Opinion and the Communication of Consent, red. T.L. Glasser, C.T. Salmon, Guilford Press: New York/London 1995, s. 2–14.
Kazimierz Sowa, Społeczeństwo obywatelskie a polityka – uwagi o historycznych uwarunkowaniach i perspektywach społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, Państwo i Społeczeństwo 8, 2008, 1, s. 5–24.
Charles Taylor, Sources of the Self: The Making of the Modern Identity, MIT Press: Cambridge, 1989.
Jerzy Wójtowicz, Elity epoki oświecenia i ich systemy komunikacji społecznej (zarys problematyki), Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 22, 1985, s. 5-19.
Z dziejów pojęć społeczno-politycznych w Polsce. XVIII-XX wiek, red. Maciej Janowski, Warszawa 2019.
Władysław Zajewski, Ideologia i rola polityczna „Nowej Polski” w powstaniu listopadowym, Przegląd Historyczny 49, 1958, 4, s. 681-699.
Władysław Zajewski, Wolność druku w powstaniu listopadowym 1830–1831, Łódzkie Towarzystwo Naukowe: Łódź 1963.
Piotr Żbikowski, Pod rządami Franciszka Habsburga – cesarza Austrii. „Gazeta Krakowska” 1796–1806, Werset: Lublin 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Adrian Wesołowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 202
Liczba cytowań: 0
