Z badań nad najstarszą heraldyką panów z Prószkowa
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2024.013Słowa kluczowe
Pruszkowscy, Prószków, herb, heraldyka, przywilej herbowyAbstrakt
Rodzina Pruszkowskich, jedna z najmożniejszych rodzin wywodzących się z Prószkowa na Opolszczyźnie, jest dobrze znana badaczom. Pierwszych jej przedstawicieli spotykamy na przełomie XIII i XIV w., ale największą karierę zrobili dopiero po 1526 r. w służbie Habsburgów. W 1560 r. Pruszkowscy zostali włączeni przez cesarza Ferdynanda I do grona czeskich baronów, uzyskując status wolnych panów stanowych (Freiherren). Otrzymali przy tej okazji nowy herb. Jego wizerunek nie budzi w historiografii wątpliwości. Od lat trwa natomiast spór o wygląd herbu używanego przez rodzinę w okresie średniowiecza. Sięgając po wszelkie dostępne dziś źródła o charakterze heraldycznym (pieczęcie, herbarze, zabytki sepulkralne, list herbowy), autor podejmuje trud ustalenia jego najbardziej prawdopodobnego kształtu.
Bibliografia
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archival sources
Archiwum Państwowe we Wrocławiu
Depozyt księstwa oleśnickiego, nr 389
Rep. 4f, nr 65a
Rep. 4f, nr 65e I
Rep. 4f, nr 65e II
Rep. 125, nr 218
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, Oddział Rękopisów
sygn. Akc. 1995/3: Verzeichniss verschiedener Hoch-Gräflichen und Hoch-Adlichen Wappen mit ihren zukommenden illuminirten Coleuren (https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/84262/edition/ 89327?)
Moravský zemský archiv v Brně
G 140 Rodinný archiv Ditrichštejnů – Mikulov: i.č. 2657, sign. 28, kart. 624; i.č. 2664, sign. 35, kart. 625; i.č. 2714, sign. 81/a, kart. 631; i.č. 2715, sign. 81/b, kart. 631.
Źródła drukowane / Printed sources
Die Inventare der nichtstaatlichen Archive Schlesiens. Kreis Neustadt. 1. Landgemeinden und Dominien. 2. Städte, Hrsg. E. Graber, w: Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 33, Breslau 1928.
Regesten zur schlesischen Geschichte 1301–1315, Hrsg. C. Grünhagen, C. Wutke, w: Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 16, Breslau 1892.
Regesten zur schlesischen Geschichte 1316–1326, Hrsg. C. Grünhagen, K. Wutke, w: Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 18, Breslau 1898.
Registrum St. Wenceslai. Urkunden vorzüglich zur Geschichte Oberschlesiens nach einem Copialbuch Herzog Johanns von Oppeln und Ratibor in auszügen mitgetheilt, Hrsg. W. Wattenbach, C. Grünhagen, w: Codex diplomaticus Silesiae, Bd. 6, Breslau 1865.
Źródła do dziejów Prószkowa / Quellen zur Geschichte Proskau, red. / Hrsg. A. Hanich, H. Dobranowski, Opole 2012.
Literatura / Literature
Der Abgestorbene Adel der Preussischen Provinz Schlesien, Bearb. C. Blažek, Teil 1, Nürnberg 1887 (J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, Bd. 6, Abt. 8, Teil 1); Teil 2, Nürnberg 1890 (J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, Bd. 6, Abt. 8, Teil 2).
Der Adel von österreichisch-Schlesien, Bearb. K. Blažek, Nürnberg 1885 (J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, Bd. 4, Abt. 11).
Der böhmische Adel, Bearb. R. J. Grafen Meraviglia-Crivelli, Nürnberg 1886 (J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, Bd. 4, Abt. 9).
Der mährische Adel, Bearb. H. von Kadich und C. Blažek, Nürnberg 1899 (J. Siebmacher’s grosses und allgemeines Wappenbuch, Bd. 4, Abt. 10).
Borkowski Maciej, Czapliński Marek Paweł, Biała – historia i współczesność, Opole–Biała 2011.
Calin de Marienberg Dominicus Franciscus, Phoenix redivivus inclytae Bilino-Proskoviae prosapiae sive opus historico-genealogicum […], Viennae 1683
Cetwiński Marek, Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wrocław 1982.
Cetwiński Marek, Derwich Marek, Herby, legendy, dawne mity, Wrocław 1987.
Czechowicz Bogusław., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1547, t. 4: Król i stany, cz. 2: Książęta i szlachta, zesz. C: Rycerze, włodykowie i inni „urodzeni”, Wrocław 2022.
Dziadulewicz Stanisław, Drobiazgi heraldyczne. 3. Herby Czawia alias Czawoja i Kołomasza, „Miesięcznik Heraldyczny” 1930, R. 9, nr 5, s. 91–92.
Frankiewicz Edward, Kaplica Piastowska w Opolu, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
Frankiewicz Edward, Kościół i klasztor franciszkanów w Opolu, Opole 1998.
Heinrich Erhard, Pawełczyk Andrzej, Zarys dziejów Prószkowa, Prószków 2000.
Henel von Hennenfeld Nicolaus, Silesiographia renovata […], pars 2, Wratislaviae et Lipsiae 1704.
Hohrichter Robert, Geschichtliches der einzelnen Ortschaften des Kreises Leobschütz, Leobschütz 1914 (Heimatkunde des Kreises Leobschütz, Bd. 2, H. 3).
Jurek Tomasz, Herby rycerstwa śląskiego na miniaturach „Kodeksu o św. Jadwidze” z 1353 roku, „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne” 1993, t. 3, s. 9–36.
Kaczorowski Włodzimierz, Sękowski Roman, Herby szlachty księstwa opolsko-raciborskiego w Sztambuchu Śląskim Bartosza Paprockiego, w: Studia historyczno-prawne. Księga poświęcona pamięci Profesora Jana Seredyki, red. W. Kaczorowski, Opole 2008, s. 139–175.
Kałuża Henryk, Prószkowscy na Opolszczyźnie, w: Znane rody śląskie, red. H. Kałuża, Górna Grupa 2019, s. 139–149.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 7: Województwo opolskie, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, z. 2: Powiat głubczycki, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1961.
Kazańczuk Mariusz, Staropolskie legendy herbowe, Wrocław 1990.
Lange Tadeusz Wojciech, Przeoraty – baliwaty – komandorie. Zakon św. Jana Jerozolimskiego i jego placówki na terenie Polski, Zabrze–Tarnowskie Góry 2021 (Szlakiem Krucjat, t. 13).
Legendziewicz Andrzej, Średniowieczny budynek komturii Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana z Jerozolimy (Joannitów) w Grobnikach, „Kwartalnik Opolski” 2018, R. 64, nr 2/3, s. 71–86.
Lutsch Hans, Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, Bd. 4: Die Kunstdenkmäler des Reg. – Bezirks Oppeln, Breslau 1894.
Michta Jerzy, Klejnot w herbach w średniowieczu i okresie nowożytnym, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Bieniakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestopięciolecie pracy naukowej, red. A. Radzimiński, A. Supruniuk, J. Wroniszewski, Toruń 1997, s. 341–349.
Mücke Ernst, Die Familie von Zyrowsky (Zierowsky), „Aus dem Chelmer Lande” 1932, Jg. 8, Nr. 5/6, s. 1–2.
Paprocki Bartosz, Gniazdo cnoty, Kraków 1578.
Paprocki Bartosz, Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1586.
Paprocki Bartosz, Sstambuch Slézský, Brno 1609.
Paprocký Bartosz, Diadochos id est succession: ginák poslaupnost knijžat a kralůw Cžeskych biskupůw y arcybiskupůw pražskych a wssech trech stawůw slawneho Kralowstwj Cžeskeho to gest Panského, Rytjřského a Městského krátce sebraná, Pragae 1602.
Piech Zenon, Herb jako źródło historyczne, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, nowej serii” 2018, t. 17 (28), s. 5–44.
Piekosiński Franciszek, Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899.
Pietrzyk Iwona, Udział osób duchownych w pracach kancelarii książąt opolskich (Bolesława I, Bolesława II I Bolesława III), w: Tysiącletnie dziedzictwo kulturowe diecezji wrocławskiej, red. A. Barciak, Katowice 2000, s. 105–108.
Pilnáček Josef, Rody starého Slezska, sv. 3, 5, Brno 1991.
Pilnáček Josef, Staromoravštvi rodové, Videň 1930 (reprint: Brno 2011).
Pobóg-Lenartowicz Anna, Archiwum i biblioteka Pruszkowskich / Archiv und Bibliothek des Adelsgeschlechts Pruszkowski, w: Źródła do dziejów Prószkowa / Quellen zur Geschichte Proskau, red. / Hrsg. A. Hanich, H. Dobranowski, Opole 2012, s. 557–573.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Odnalezione archiwum rodu Pruszkowskich, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2012, R. 67, nr 2, s. 125–132.
Pobóg-Lenartowicz Anna, Podróż za jeden grant. Po śladach zakonników do tajemnic słynnego rodu, „Indeks. Pismo Uniwersytetu Opolskiego” 2012, nr 1–2 (125–126), s. 17–20.
Podlaha Antonin, Hilbert Kamil, Soupis památek historických a uměleckých. Metropolitní chrám sv. Víta v Praze, Praha 1906.
Saurma-Jeltsch Hugo, Wappenbuch der schlesischen Städte und Städtel, Berlin 1870.
Scharffenberg Crispin und Johann, Schlesisches Wappenbuch, Breslau 1578 (http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB0001793200000000).
Schiedlausky Günther, Hartmann Rolf, Eberle Hilde, Die Bau- und Kunstdenkmäler Schlesiens, Bd. 4: Regierungsbezirk Oppeln, Teil 1: Die Bau- und Kunstdenkmäler des Stadtkreises Oppeln, Breslau 1939.
Schindler Gerhard, Das Breslauer Domkapitel von 1341–1417. Untersuchungen über seine Verfassungsgeschichte und persönliche Zusammensetzung, Breslau 1938.
Schlesisches Wappenbuch, Bearb. A. Schellenberg, Görlitz 1938 (Bücherei deutscher Wappen und Hausmarken in Städten und Landschaften, 2).
Schmilewski Ulrich, Der schlesische Adel bis zum Ende des 13. Jahrhunderts. Herkunft, Zusammensetzung und politisch-gesellschaftliche Rolle, Würzburg 2001 (Wissenschaftliche Schriften des Vereins für Geschichte Schlesiens, Bd. 5).
Scholz A., Zur Geschichte der Grafen von Proskau, „Oppelner Heimatblatt” 1925–1926, Jg. 1, Nr. 17, s. 3–4.
Sedláček August, Českomoravská heraldika, díl 2: Čast zvlástní, Praha 1925.
Seibold Gerhard, Der Wappenbrief. Ein Kompendium, Bd. 1: Textband; Bd. 2: Bildband, Wien 2020.
Sękowski Roman, Biblioteka Jerzego Krzysztofa i Andrzeja Krzysztofa hrabiów Prószkowskich na Prószkowie z przełomu XVII/XVIII wieku, Opole 2015 (Studia i teksty źródłowe z dziejów księstw opolskiego i raciborskiego, 4).
Sękowski Roman, Herbarz szlachty śląskiej. Informator genealogiczno-heraldyczny, t. 3: H–K, Katowice 2003; t. 7: Pr–Reibold, Opole 2020; t. 13: Wl–Ż, Opole 2021 (https://obc.opole.pl/dlibra/publication/19435/edition/ 18181/content).
Sinapius Johann, Schlesische Curiositäten Erste Vorstellung, darinnen die ansehnlichen Geschlechter des schlesischen Adels. Mit Erzehlung des Ursprungs, der Wappen, Genealogien, der qualificirtesten Cavaliere, der Stamm-Hauser und Guter beschrieben, Bd. 1, Leipzig 1720; Bd. 2, Leipzig–Breslau 1728.
Sperka Jerzy, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370-1401. Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą, Katowice 2006 (Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2453).
Starý Marek, Přijímaní moravských a slezských šlechticů do panského stavu království českého v 16. a na počátku 17. století, w: Korunní země v dějinách českého státu, sv. 2: Společné a rozdilné. Česká koruna v životě a vědomí jejích obyvatel ve 14.–16. století. Sborník příspěvků přednesených na kolokviu pořádaném ve dnech 12. a 13. května 2004 v Clam-Gallasově paláci v Praze, red. L. Bobková, Jana Konvičná, Praha 2005, s. 251–281.
Starý Marek, Rod Pruskovských z Pruskova a jeho příslušnost k české a moravské šlechtě v době předbělohorské, „Slezský sborník / Acta Silesiaca” 2015, R. 113, nr 2, s. 231–270.
Starý Marek, Royal and imperial charters and the acquisition of the Bohemian lordship (Herrenstand) in the period before the battle of White Mountain, w: Changes of the noble society. Aristocracy and new nobility in the Habsburg monarchy and Central Europe from the 16th to the 20th century. A collection of studies from section P69 i P80 of the 11th congress of Czech historian (14th–15th september 2017, Olomouc, Czech Republic), eds. J. Brňovják, J. Županič, Ostrava–Prague 2018, s. 19–35.
Starý Marek, Rytíři přijatí do českého panského stavu v době předbělohorské, „Sborník archivních prací” 2010, R. 60, nr 1, s. 240–278.
Steinert Alfred, Die Herren von Proskau im Mittelalter, „Oppelner Heimatblatt” 1925–1926, Jg. 1, Nr. 19, s. 1–2.
Strzyżewski Wojciech, Herby i tytuły. Pieczęć szlachecka w księstwie głogowskim (XVI–XVIII wiek), Warszawa 2009.
Strzyżewski Wojciech, Herby rycerskie w godłach herbów miast śląskich, pomorskich i nowomarchijskich, w: Etos rycerski w Europie Środkowej i Wschodniej od X do XV wieku, red. W. Peltz, J. Dudek, Zielona Góra 1997, s. 137–144.
Szymański Józef, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993.
Szymański Józef, Zmiana formy czy gatunku herbarzy polskich z XVI wieku, w: Opera minora selecta Josephi Szymański, red. T. Giergiel, B. Trelińska, Warszawa 2009 (Opera Necessita), s. 157–163.
Talar Emanuel, Georg Freiherr von Proskowski, der Erbauer des derzeutigen Schlosses zu Proskau, „Oppelner Heimatblatt” 1932–1933, Jg. 8, Nr. 10, s. 1–3.
Talar Emanuel, Landeshauptmann Hans Christoph Freiherrn von Proskowsky 1584–1624, „Oppelner Heimatblatt” 1934, Jg. 9, Nr. 11, s. 1–3.
Talar Emanuel, Landeshauptmann Johann Proskowsky auf Schimnitz, „Oppelner Heimatblatt” 1932–1933, Jg. 8, Nr. 8, s. 1–3.
Tułowiecka Agnieszka, Słowo i obraz w heraldyce. Herbarze a quasi-herbarze. Wokół konstrukcji genealogicznych Bartosza Paprockiego, Kraków 2011 (Biblioteka Tradycji. Seria Druga, nr 95).
Veldtrup Dieter, Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns als herzoglicher Residenzstadt im Mittelalter, Berlin 1995 (Schriften der Stiftung Haus Oberschlesien. Landeskundliche Reihe, Bd, 7).
Wappenbuch der Oesterreichischen Monarchie, Hrsg. J.A. Tyroff, Bd. 7, Nürnberg 1835.
Weltzel Augustin, Besiedelungen des nördlich der Oppa gelegenen Landes, Bd. 2, Ratibor 1891.
Weltzel Augustin, Die Landesbeamten der Fürstenthümer Oppeln–Ratibor von 1532 bis 1741, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1874, Bd. 12, H. 1, s. 19–44.
Woźny Maciej, Rycerstwo opolskie do połowy XV wieku, Katowice 2020.
Wójcik Marek L., Herb miasta Prószkowa z 1560 r., w: Staropolski ogląd świata. Nulla dies sine linea. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Bogdanowi Rokowi w 70. rocznicę urodzin, red. E. Kościk, F. Wolański, R. Żerelik, Toruń 2017, s. 545–556.
Wójcik Marek L., Pieczęcie rycerstwa śląskiego w dobie przedhusyckiej, t. 1–2, Kraków–Wrocław 2018.
Wójcik Marek L., Symbole samorządowe Białej. Z prac nad herbem, flagą i pieczęciami urzędowymi gminy, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2022, R. 77, nr 1, s. 115–169.
Wroniszewski Jan, Kryterium herbowe w badaniach genealogicznych, w: Genealogia – problemy metodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem średniowiecznym na tle porównawczym, red. J. Hertel, Toruń 1982 (Rozprawy – Uniwersytet Mikołaja Kopernika), s. 118–130.
Zedler Johann Heinrich, Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künfte, Welche bißhero durch menschlichen Verstand und Witz erfunden und verbessert worden, Bd. 29, Halle–Leipzig 1741.
Netografia
http://resolver.staatsbibliothek-berlin.de/SBB0001793200000000
http://www.starybzenec.cz/majitele-panstvi/dochovany-archiv-pruskovskych-z-pruskova/
https://obc.opole.pl/dlibra/publication/19435/edition/ 18181/content
https://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication/84262/edition/ 89327?
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Marek Wójcik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 83
Liczba cytowań: 0
