Cmentarze w miastach staropolskich jako przestrzeń kontrastów.
Przykład miasta Kazimierza pod Krakowem oraz Nowego Miasta Korczyna
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2023.022Słowa kluczowe
cementarz, śmierć, topografia, pochówki, nierównośćAbstrakt
Artykuł jest próbą zwrócenia uwagi na kwestię istnienia „polityki funeralnej” na cmentarzach doby Rzeczpospolitej przedrozbiorowej. Choć w teorii w obliczu śmierci wszyscy byli sobie równi, to badania pokazują, że zmarli otrzymywali odpowiednie miejsce pochówku ze względu na swoje pochodzenie społeczne, zamożność, osobiste zasługi dla Kościoła czy rodzaj śmierci. Zmarły mógł być więc pochowany w kościele, na cmentarzu przykościelnym, na cmentarzu filialnym lub poza terenem cmentarza. Co więcej, przestrzeń kościoła czy cmentarza także była osobno wartościowana, bowiem w postrzeganiu ówcześnie żyjących istniały tam lepsze i gorsze lokalizacje grobów. Charakterystyka pochówków w kościołach i na cmentarzach w miastach staropolskich została dokonana na przykładzie dwóch ośrodków: miasta Kazimierza pod Krakowem oraz Nowego Miasta Korczyna. Analizy wykonano w oparciu o osiemnastowieczne księgi metrykalne pogrzebów.
Bibliografia
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych, sygn. AV Cap 32.
Akta wizytacji biskupich, sygn. AV 28
Akta wizytacji biskupich, sygn. AV 56
Archiwum Narodowe w Krakowie
Księga metrykalna pogrzebów parafii Bożego Ciała w Kazimierzu z lat 1712–1783 [mikrofilm], sygn. 5–78
Księga metrykalna pogrzebów parafii Bożego Ciała w Kazimierzu z lat 1784–1797 [mikrofilm], sygn. 5–79
Księga metrykalna pogrzebów parafii św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu z lat 1736–1779 [mikrofilm], sygn. 5–102
Księga metrykalna pogrzebów parafii św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu z lat 1779–1783 [mikrofilm], sygn. 5–103
Archiwum Diecezjalne w Kielcach
Księgi metrykalne parafii w Nowym Mieście Korczynie
• Liber Mortuorum Ecclesiae Neo Corcinensis ab Anno 1628–1794, sygn. 31
• Liber Primus Mortuorum Ecclesiae Parochialis Neo Corcinensis ab. An. 1798–1810, sygn. 32
Literatura
Bąkowski Klemens, Dzieje Krakowa, Kraków 1911.
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan Marian, Kraków w wiekach XVI–XVIII, Kraków 1984.
Buśko Cezary, Wstępne wyniki badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych na Rynku Głównym w Krakowie w 2005–2006 roku, „Wiadomości Konserwatorskie” 2006, nr 19, s. 67–70.
Delumeau Jean, Strach w kulturze zachodu XIV–XVIII w., Warszawa 1986.
Duma Paweł, Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie wczesnonowożytnej, Kraków 2010.
Dziobek-Romański Jacek, Cmentarze – zarys regulacji historycznych, prawnych i kanonicznych, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 1999, t. 13, s. 3–32.
Encyklopedia Krakowa, red. A. H. Stachowski, Kraków 2000.
Gadocha Marcin, Udział bractw religijnych w pogrzebach w XVII-wiecznym Krakowie, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2014, r. 62, nr 3, s. 389–401.
Gieysztorowa Irena, Badania demograficzne na podstawie metryk parafialnych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1962, r. 10, nr 1−2, s. 103–121.
Gloger Zygmunt, Cmentarze polskie i ciał grzebanie, w: Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 1, Warszawa 1900, s. 248–249.
Grodziska-Ożóg Karolina, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kraków 1987.
Gromnicki Tadeusz, Świętopietrze w Polsce, Kraków 1908.
Gwiazda Tomasz, Tempus edax rerum. Utracone kościoły Krakowa wzniesione w okresie od X do XVIII wieku, Rzeszów 2020.
Jop Robert, Epidemia w opinii mieszkańców małego miasta. Przykład Wojnicza, w: Epidemie w Polsce od czasów najdawniejszych po czasy współczesne, red. A. Śródka, Kraków 2005, s. 159–186.
Karpiński Andrzej, W walce z niewidzialnym wrogiem: epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
Kizik Edmund, Für sich und seine Erben. Kwatery grobowe w nowożytnym Gdańsku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 42, nr 3–4, 1994, s. 325–344.
Kolbuszewski Jan, Cmentarze, Wrocław 1996.
Kołodziejczyk Konrad, Ludność chrześcijańskiego Kazimierza pod Krakowem w XVIII wieku. Studium społeczno-demograficzne, praca doktorska napisana pod kier. Mateusza Wyżgi, Kraków 2021.
Kołodziejczyk Konrad, Ludność Nowego Miasta Korczyna w latach 1751−1800 w świetle ksiąg metrykalnych, praca magisterska napisana pod kier. Zdzisława Nogi, Kraków 2016.
Kołodziejczyk Konrad, Rodzina w parafii Nowy Korczyn w drugiej połowie XVIII wieku na podstawie ksiąg metrykalnych (część 1), „Przeszłość Demograficzna Polski” 2016, t. 38, nr 3, s. 55–78.
Polski Słownik Biograficzny, t. 1, red. W. Konopczyński, Kraków 1935.
Komorowski Waldemar, Ulica, plac i cmentarz w publicznej przestrzeni miasta na przykładzie Krakowa staropolskiego, w: Ulica, plac i cmentarz w publicznej przestrzeni średniowiecznego i nowożytnego miasta Europy Środkowe, red. S. Krabath, J. Piekalski, K. Wachowski, Wrocław 2011, s. 31–41.
Konieczna Wanda, Początki Kazimierza (do r. 1419), w: Studia nad przedmieściami Krakowa, Kraków 1938, s. 7–90
Kracik Jan, Miasto zatrzymuje umarłych. Krakowskie nekropolie a kultura duchowa XVII–XVIII wieku, w: Z przeszłości Krakowa, red. J. M. Małecki, Warszawa-Kraków 1989, s. 165–182.
Krasnowolski Bogusław, Krakowski Kazimierz. Historia i kultura, Kraków 2022.
Krasnowolski Bogusław, Lokacje i rozwój Krakowa, Kazimierza i Okołu. Problematyka rozwiązań urbanistycznych, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. J. Wyrozumski, Kraków 2007, s. 383–398.
Krasnowolski Bogusław, Ulice i place krakowskiego Kazimierza, Kraków 1992.
Krasnowolski Bogusław, Z badań nad rynkami i placami w planach urbanistycznych i programach lokacyjnych miast małopolskich, w: Ulica, plac, cmentarz w publicznej przestrzeni średniowiecznego i wczesno nowożytnego miasta Europy Środkowej, red. S. Krabath, J. Piekarski, K. Wachowski, Wrocław 2011, s. 163–178.
Kuchowicz Zbigniew, Z badań nad stanem biologicznym społeczeństwa polskiego od schyłku XVI do końca XVIII wieku, Łódź 1972.
Kuklo Cezary, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
Kupisz Dariusz, Nekropolie Radomia w drugiej połowie XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. 61, nr 1, 2016, s. 35–58.
Labudda Alfons, Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania rytuału piotrkowskiego (1631). Studium historyczno-liturgiczne, Warszawa 1983.
Łatak Kazimierz, Kanonicy regularni w dawnej i współczesnej Polsce, w: Przemijanie i trwanie. Kanonicy Regularni Laterańscy w dawnej i współczesnej Polsce, red. K. Łatak, Kraków 2008, s. 17–38.
Łatak Kazimierz, Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów, Kraków 2002.
Łuszczkiewicz Władysław, Stare cmentarze krakowskie. Ich zabytki sztuki i obyczaju kościelnego, „Rocznik Krakowski” 1898, t. 1, s. 9–36.
Marchewka Justyna, Majchrzak Łukasz, Przybyłok Arkadiusz, Jarzębak Krzysztof, Mucha Natalia, „Śmierć puka jednako”. Analiza archeologiczno-antropologiczna cmentarza przy Rondzie Grunwaldzkim w Krakowie (XVII–XVIII w.) — sezon 2011, w: Królowie i biskupi, rycerze i chłopi — identyfikacja zmarłych. Funeralia Lednickie — spotkanie 16, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2014.
Miodunka Piotr, Kryzysy demograficzne w Małopolsce w końcu XVII i pierwszej połowie XVIII wieku. Zarys problematyki, „Przeszłość Demograficzna Polski” 2015, t. 37, nr 4, s. 7–37.
Miodunka Piotr, Kryzysy żywnościowe a anomalie klimatyczne od XVII do połowy XIX wieku na przykładzie małopolski, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2016, t. 46, s. 209–227.
Myszka Marian, Dawne cmentarze Krakowa w świetle badań archeologicznych, w: Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Krakowska Teka Konserwatorska, t. III, Kraków 2003.
Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621–1670), red. A. Pankiewicz, Wrocław 2012.
Pękacka-Falkowska Katarzyna, Dżuma w Toruniu w trakcie III wojny północnej, Lublin 2019.
Piasecki Edmund, Ludność parafii bejskiej (woj. kieleckie) w świetle ksiąg metrykalnych z XVIII−XX w. Studium demograficzne, Warszawa 1990.
Piekalski Jerzy, Wrocław średniowieczny. Studium kompleksu osadniczego na Ołbinie w VII–XIII w., Wrocław 1991.
Popiołek Bożena, Woli mojej ostatniej Testament ten... Testamenty jako źródło do historii mentalności staropolskiej XVII i XVIII wieku, Kraków 2009.
Przybyszewski Stanisław Marian, Bienias Andrzej, Nowy Korczyn przez stulecia. Szkice z dziejów Nowego Korczyna i okolic, Kielce 2001.
Rajman Jerzy, Kraków: zespół osadniczy, proces lokacji, mieszczanie do roku 1333, Kraków 2004.
Rożek Michał, Nieistniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 1983, t. 33, s. 95–120.
Siebel Jacek, Ludność parafii bogucickiej (woj. śląskie) w latach 1738–1860 (na podstawie ksiąg metrykalnych), Katowice 2012.
Sudacka Aldona, Krypty grobowe i groby w kościele Mariackim w Krakowie w świetle archiwaliów i badań terenowych, w: Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. M. Walczak, A. Wolska, Kraków 2021, s. 207–217.
Sułowski Zygmunt, O finansowej genezie polskiej rejestracji zgonów, „Przeszłość Demograficzna Polski” 1976, t. 9, s. 57–66.
Szkutnik Piotr, Przyczyny zgonów w świetle metryk parafii Opole Lubelskie w końcu XVIII w., „Krakowskie Studia Małopolskie” 2011, nr 16, s. 249–265.
Średniowieczne i nowożytne nekropole Wrocławia, cz. 1, red. K. Wachowski, Wrocław 2010.
Świszczowski Stefan, Miasto Kazimierz pod Krakowem, Kraków 1981.
Wachowski Krzysztof, Problematyka cmentarzy przykościelnych w średniowiecznym Wrocławiu, w: Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, red. C. Buśko, J. Klápště, L. Leciejewicz, S. Moździoch, Wrocław-Praga 2002, s. 113–122.
Walanus Wojciech, Caemeterium circa hanc Ecclesiam est aplum. O wyglądzie dawnego cmentarza przy kościele Mariackim w Krakowie, w: Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. M. Walczak, A. Wolska, Kraków 2021, s. 195–206.
Więcek Anna, Gotfryd Mariusz, Cmentarze Krakowa, Kraków 2004.
Wiślicz Tomasz, Ile kosztował pogrzeb chłopa w Polsce XVII–XVIII wieku (I kto za to płacił?), w: Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI–XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 273–286.
Wiśniewski Jan, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w olkuskiem, Marjówka Opoczyńska 1933.
Wiśniowski Eugeniusz, Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu, Warszawa 1965.
Wojcieszak Magdalena, Nekropole średniowiecznego i wczesnonowożytnego Wrocławia, Wrocław 2012.
Wolski Marian, Nie istniejący kościół pod wezwaniem św. Jakuba Starszego na Kazimierzu, „Rocznik Krakowski” 1995, t. 61, s. 11–24.
Wyrozumski Jerzy, Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992.
Wyżga Mateusz, Funkcjonowanie wiejskich cmentarzy parafii katolickich w dobie przedrozbiorowej na przykładzie dekanatów Nowa Góra, Skała i Proszowice z okolic Krakowa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2014, r. 62, nr 3, s. 441–462.
Wyżga Mateusz, Parafia Raciborowice od XVI do końca XVIII wieku: studium o społeczności lokalnej, Kraków 2010.
Wyżga Mateusz, Szlachta w księgach zmarłych parafii Gorzków z lat 1727–1797, „Małopolska. Regiony – regionalizmy – małe ojczyzny” 2013, t. 15, s. 67–76.
Wyżga Mateusz, Żydówka z Sieborowic pochowana w kościele, „Lokalności. Kwartalnik Stowarzyszenia Korona Północnego Krakowa” 2011, nr 1–2, s. 44.
Żmijewska Małgorzata, Ludność parafii tyskiej od 1749 roku do połowy XIX wieku w świetle ksiąg metrykalnych. Studium demograficzno-społeczne, praca doktorska napisana pod kier. Antoniego Barciaka, Katowice 2007 [dostęp: 26.06.2020 r.], Dostępny w Internecie: http://www.sbc.org.pl/Content/7901/doktorat2780.pdf.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Konrad Kołodziejczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 359
Liczba cytowań: 0
