Korespondencja urzędników folwarcznych Marianny z Kątskich Potockiej, starościny lwowskiej jako przyczynek do analizy podstaw życia ekonomicznego dworu w czasach saskich
Correspondence of folwark officials under Marianna Potocka née Kątska, the wife of starosta of Lviv, as a contribution to the analysis of the foundations of economic life at manorial estates in the Saxon times
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2023.003Słowa kluczowe
dwór, aktywność gospodarcza kobiet, urzędnicy dworscy, rolnictwo, przemysł.Abstrakt
Maria z Kątskich Potocka (zm. 1768), starościna lwowska to postać nietuzinkowa, dziedziczka ogromnej fortuny po Kątskich, Denhoffach i Szczukach, która stała się podstawą późniejszej potęgi ekonomicznej rodu Potockich. Jak dotąd niewiele wiadomo na temat zaangażowania się generałowej w działalność ekonomiczną i zabiegi mające na celu dopilnowanie i pomnożenie rodzinnego majątku. Refleksje te przynosi analizowana korespondencja urzędników folwarcznych, która pozwala wniknąć w środowisko dworu Potockich, oraz poznać sposób jego administrowania. Ukazuje ona również relacje pomiędzy dobrodziejką a jej poddanymi, oraz wskazuje główne dziedziny jej aktywności gospodarczej.
Bibliografia
Bibliografia:
Źródła:
Archiwum Akt Dawnych w Warszawie:
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 318.1.
Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 318. 2.
Archiwum Potockich z Radzynia, sygn. 582.
Archiwum Potockich z Radzynia, sygn. 583.
Opracowania:
Augustyniak Urszula, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
Augustyniak Urszula, Stary sługa jako przedmiot badań nad klientelizmem magnackim na Litwie w XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2010, R. 58, nr 1, s. 71-85.
Burszta Józef, Handel magnacki i kupiecki między Sieniawą nad Sanem a Gdańskiem od końca XVII do połowy XVIII wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, t. XVI:1954, s.174-223.
Butkiewicz Marian, Barbara z Duninów Sanguszkowa jako mecenas w schyłkowej epoce polskiego baroku, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2015, t. 34, z. 1, s. 105-122.
Cieśla Maria, Żydowscy celnicy w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII i XVIII wieku, „Studia Judaica” 2016, t. 19, nr 2 (38), s. 229–249.
Czwojdrak Bożena, Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Kostkiewiczowa i A. Roćko, Warszawa 2005.
Ferenc Marek, Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie, Kraków 1998.
Goldberg Jakub, Władza dominialna Żydów-arendarzy dóbr ziemskich nad chłopami w XVII–XVIII w., „Przegląd Historyczny” 1990, t. 81, nr 1-2, s. 189–198.
Gombin Krzysztof, Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009.
Gombin Krzysztof, Pałac Eustachego Potockiego w Radzyniu Podlaskim jako wyznacznik społecznej pozycji magnata, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 6:2008, s. 55-66.
Grosfeld Barbara, Potocki Eustachy, Polski Słownik Biograficzny, 1983, t. 27, s. 804-807.
Guldon Zenon, Wijaczka Jacek, Zarazy a zaludnienie w gospodarka Polski w dobie wielkiej wojny północnej [w:] Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. J. Muszyńska, Kielce 2001, s. 199-216.
Jakuboszczak Agnieszka, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718–1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008
Janeczek Zdzisław, Ignacy Potocki (1750-1809), Katowice 1992.
Janeczek Zdzisław, Korespondencja Marianny z Kątskich Potockiej z komendantem twierdz ukrainnych generałem Joachimem Potockim, z lat 1756-1769, w: Ród Potockich w odmęcie historii (XVII-XX w.). Wydanie II poprawione i uzupełnione, red. Z. Janeczek, Katowice 2010, s. 403-452.
Kęder Wojciech, Śmierć króla Augusta III Sasa i poczętek ostateniego bezkrólewia w Polsce w świetle doniesień „Gazety Leydejskiej” w 1763-1764 roku, „Studia Sandomierskie” 2017, t.24, s. 5-15.
Karkucińska Wanda, Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
Kicińska Urszula, Beyond the Standards of the Epoch – The Phenomenon of Elżbieta Sieniawska Née Lubomirska and Anna Katarzyna Radziwiłł née Sanguszko based on Selected Aspects of Their Economic Activities in Times of Political Unrest in the Saxon Era, „Open Military Studies” 2022, Vol. 2, iss. 1, s. 12-19.
Kicińska Urszula, Codzienne obowiązki zarządcy majątku na przykładzie korespondencji Piotra Morzyckiego do Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t.6, Stulecia XVI-XIX. Nowa perspektywa historyczna i językowa, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2015, s. 293-305.
Kicińska Urszula, „Funkcyi mojej dosyć czynić, jakom zwykł dotąd” – współpraca Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej z urzędnikami jako przejaw działalności gospodarczej kasztelanowej krakowskiej, w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – gospodarka – kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020, s. 279-30.
Kicińska U., Korespondencja jako źródło do badań aktywności gospodarczej kobiet w epoce saskiej, w: Kobiece kręgi korespondencyjne w XVII-XIX wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Słaby, Warszawa-Bellerive-sur-Allier 2016, s. 44-56.
Kicińska Urszula, Relacje patron-sługa w świetle korespondencji ekonomicznej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, w: Tożsamość kobiet w Polsce: interpretacje, t. 1: Od czasów najdawniejszych do XIX wieku, red. I. Maciejewska, Olsztyn 2016, s. 61-74.
Kicińska Urszula, Zjawiska pogodowe w korespondencji doby staropolskiej, w: Staropolski ogląd świata. Sarmacki sensualizm, red. F. Wolański, Toruń 2017, s. 87-99.
Kolendo-Korczak Katarzyna, Działalność ekonomiczna Anny z Sanguszków Radziwiłłowej – manufaktury hafciarskie w świetle nowych znalezisk, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 193-203.
Kossarzecki Krzysztof, Supliki staropolskie, w: Elżbieta Sieniawska. Królowa bez korony, red. K. Morawski, K. Pyzel, Warszawa 2020, s. 93-97.
Kowalik Joanna, Maria z Kątskich Potocka (ok. 1720-1768): przyczynek do życia kulturalnego w Radzyniu w II połowie XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, nr 1:2001, s. 35-46.
Kowecka Elżbieta W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX wieku, Warszawa 1984.
Krupa Jacek, Żydzi w Rzeczypospolitej w czasach Augusta II (1697–1733), Kraków 2009.
Kuklo Cezary, Czy w Polsce przedrozbiorowej służba domowa była etapem w życiu człowieka?, w: Społeczeństwo w dobie przemian. Wiek XIX i XX. Księga jubileuszowa profesor Anny Żarnowskiej, red. M. Nietyksza, A. Szwarc, K. Sierakowska, A. Janiak-Jasińska, Warszawa 2003, s. 209-212.
Kulesza-Woronicka Iwona, Dwór Izabeli z Poniatowskich Branickiej 1771–1808, w: Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014, s. 87-116.
Kulesza-Woroniecka Iwona, Pozycja służby w strukturze i organizacji dworu magnackiego w XVIII wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 329-340.
Kulesza-Woroniecka Iwona, Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771–1808, „Studia Podlaskie”, 2012, t. 20, s. 155-174.
Kuras Katarzyna, Dwór królowej Marii Leszczyńskiej. Ludzie, pieniądze, wpływy, Kraków 2018.
Lesiak Anna, Kobiety z rodu Radziwiłłów w świetle inwentarzy i testamentów (XVI– XVIII w.), w: Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów XVI–XVIII wieku, red. U. Augustyniak, Warszawa 2009, s. 113-194.
Link-Lenczowski Andrzej Krzysztof, Doświadczenia wojny północnej a percepcja otaczającej rzeczywistości, w: Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław 23-24 października 2004, red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004.
Marchwińska, Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe, Toruń 2008.
Mączak Antoni, Pieniądz i społeczeństwo w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wiek, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 1976, t. 37, s. 63-85.
Nowak Tadeusz M., Wimer Jan, Historia oręża polskiego 963-1795, Warszawa 1981.
Owruszko Edyta, Pozostałości księgozbioru Potockich z Radzynia w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, „Radzyński Rocznik Humanistyczny” 2014, t.12, s. 61-95.
Palkij Henryk, Szczuka Stanisław Antoni, PSB, 2010-2011, t. 47, s. 469-481.
Penkała-Jastrzębska Anna, Kicińska Urszula, Sources for research into the living standards of the aristocracy and nobility in the 17th and 18th centuries in foreign archives - research perspectives, w: The world of things. Considerations on the standard of living and the meaning of movable property in Polish–Lithuanian Commonwealth, Cracow 2022 (w druku).
Penkała-Jastrzębska Anna, Służba na kobiecym dworze magnackim. Przyczynek do analizy zagadnienia w świetle rejestrów dworskich Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 155–176.
Poniat Radosław, Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku, Warszawa 2014; B. Osowski, Czeladź dworska i ludzie służący. Nazwy osób związanych z funkcjonowaniem gospodarstwa w XVIII-wiecznych inwentarzach z Wielkopolski, „Gwary Dziś” 2016, t. 8, s. 167-174.
Poniat Radosław, Zapomniana grupa społeczna – o potrzebie badania służby domowej na ziemiach polskich, w: Zielonogórskie spotkania z demografią, t. 1: Przemiany demograficzne Europy Środkowej w czasach nowożytnych, red. H. Kurkowska, Zielona Góra 2010, s. 355–363.
Popiołek Bożena, Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
Popiołek Bożena, Dwór Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej, jako przykład organizacji szlacheckiego dworu kobiecego XVIII w., w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 125-154.
Popiołek Bożena, Najniższy podnóżek, sługa i więzień pański – klientalne listy proszalne czasów saskich, „Krakowskie Studia Małopolskie” 2011, t. 17, s. 151-166.
Pośpiech Andrzej, Tygielski Wojciech, Społeczna rola dworu magnackiego XVII-XVIII w., „Przegląd Historyczny”1978, t. 69, z. 2, s. 215-237.
Rabowicz Edmund, Stok Paweł, Kątski Jan Stanisław, Polski Słownik Biograficzny, 1966-1967, t. 12, s. 314-315.
Rosman Moshe, Żydzi pańscy. Stosunki magnacko-żydowskie w Rzeczypospolitej XVIII wieku, tłum. W. Tyszka, Warszawa 2005.
Rudnicka Jadwiga, Maria z Kątskich Potocka, jako tłumaczka Moliera, w: Między Barokiem a Oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 1996, s. 285-296.
Rutkowski Jan, Historia gospodarcza Polski (do 1864 r.), Warszawa 1953.
Sajdak Kinga, Relacje patron–sługa na przykładzie Elżbiety Sieniawskiej z Lubomirskich i Izraela Rubinowicza, w: W kręgu patronatu kobiecego w XVII–XVIII wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Penkała-Jastrzębska, A. Słaby, Kraków 2018, s. 193–204.
Skibniewska Józefa, Dwór królewski Aleksandra Jagiellończyka w latach 1501–1506, Lublin 2015.
Skrabski Józef, Działalność artystyczna Barbary z Duninów Sanguszkowej, w: Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 8, Lublin 2007, s. 233-242.
Słaby Agnieszka, „Rządzicha oleszycka”. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego, Kraków 2014.
Słaby Agnieszka, Anna Franciszka z Gnińskich Zamoyska w roli protektorki – próba sondażu, w: W kręgu patronatu kobiecego w XVII–XVIII wieku, red. B. Popiołek, U. Kicińska, A. Penkała-Jastrzębska, A. Słaby, Kraków 2018, s. 253-267.
Stasiewicz Krystyna, Aktywność kulturowa dworu księżnej Barbary z Duninów Sanguszkowej, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 171-190.
Stojek-Sawicka Karolina, Duchowieństwo katolickie w życiu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, Toruń 2011.
Sztachelska-Kokoczka Alina, Magnackie dobra Jana Klemensa Branickiego, Białystok 2006.
Sztachelska-Kokoczka Alina, Organizacja i struktura spławu produktów z dóbr Jana Klemensa Branickiego do Gdańska w XVIII wieku, „Rocznik Białostocki” 1991, t. 17, s. 213-237.
Targosz Karolina, Sawantki w Polsce w XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa 1997.
Targosz Karolina, Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, wyd. 2, Warszawa 2015.
Widacka Hanna, Antoni Stanisław Szczuka (1654 –1710), zaufany sekretarz Jana III Sobieskiego, https://www.wilanow-palac.pl/antoni_stanislaw_szczuka_zaufany_sekretarz_jana_iii_sobieskiego.html [dostęp z dnia: 9.05. 2022].
Wyczański Andrzej, Wyrobisz Andrzej, La famille et la vie economique, „Studia Historiae-Oeconomicae”, 1983 (1985), t. 18, 56-68
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Urszula Kicińska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 475
Liczba cytowań: 0
