Pieczęć sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku sandomierskim.
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2021.036Słowa kluczowe
pieczęć sądu wyższego prawa niemieckiego, sigillum authenticum, herb ziemi sandomierskiej, polskie herby ziemskie, Jan Długosz,Abstrakt
W 1336 r. został założony przez króla Kazimierza Wielkiego sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku w Sandomierzu. W 1475 r. król Kazimierz Jagiellończyk wystawił dokument ustanowienia pieczęci dla tego sądu. Dokument ten prowokuje do refleksji nad wieloma zagadnieniami. Po pierwsze, jest jedynym polskim źródłem pisanym z czasów średniowiecza wyjaśniającym powód wprowadzenia i określenie zakresu kompetencji pieczęci rangi sigillum authenticum. Wyjątkowa jest również treść obrazowa pieczęci zawierającej (obok postaci Chrystusa) herb ziemi sandomierskiej, co stanowi ewenement, jeżeli idzie o używanie tego rodzaju herbów na pieczęciach urzędowych. Opis pieczęci, inaczej niż zaobserwowano w ówczesnej praktyce kancelaryjnej, zawiera deskrypcję herbu ziemskiego, włącznie z podaniem barw heraldycznych. Jest to jednocześnie jedyne świadectwo nieznanego dotąd wariantu herbu ziemi sandomierskiej. Stylistyka blazonowania stanowi przesłankę pozwalającą dopatrywać się udziału Jana Długosza, wybitnego polskiego historiografa, w redakcji dokumentu z 1475 r. Wspierają to również fakty z życia Długosza, zwłaszcza relacje z kolegium mansjonarzy sandomierskich oraz ślad jego udziału w redakcji dokumentu królewskiego z 1476 r. powiązanego z majątkowymi sprawami tego kolegium.
Bibliografia
Źródła
AGAD, Metryka Koronna, ks. 12.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, sygn.. 2381.
Biblioteka Jagiellońska, Rkp. Dypl. 271
Kraków, Archiwum Kapituły Krakowskiej, perg 550 (498 A).
Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae Joannis Dlugosii, liber 10-11 (1406-1412), Warszawa 1997.
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, pars posteriori ab anno 1444 ad annum 1492 (= t.1, cz. 2), wyd. J. Szujski, Kraków 1876, nr 229
Decreta iuris supremi Magdeburgensis castri Cracoviensis. Die Rechtssprüche des Oberhofs des deutschen Rechts auf der Burg zu Krakau 1456–1481, hg. von Ludwik Łysiak und Karin Nehlsen-v. Stryk, Frankfurt am Main 1995.
Joannis Dlugossii Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 1-3, wyd A, Przeździecki, Kraków 1863-64 (Jan Długosz, Opera omnia, t. 7-9).
Klejnoty Długoszowe, wyd. M. Friedberg, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. 10 (1930), Kraków 1931.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 1-4, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1876-1905.
Materiały do kodeksu dyplomatycznego Małopolski, t. 5, 1451-1506, Edycja elektroniczna, opr. W. Bukowski, F. Sikora, J. Wroniszewski, red. W. Bukowski, przy współpracy J. Szyszki, opracowanie informatyczne S. Prinke, Kraków 2014 (www.kodeks.pau.krakow.pl ).
F. Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich. Część I. Doba piastowska, Kraków 1899.
Wywody szlachectwa w Polsce XIV-XVIII w., wyd. W. Semkowicz, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. 3 (1911-12), Lwów 1913, nr 161.
Literatura:
M. Bobrzyński, O założeniu wyższego i najwyższego sądu prawa niemieckiego na zamku krakowskim, [w:] Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału historyczno-filozoficznego AU, t. 4, Kraków 1875.
M. Bobrzyński, S. Smolka, Jan Długosz. Jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kraków 1893.
S. Ehrenkreutz, Sąd wyższy prawa niemieckiego grodu sandomierskiego, [w:] Pamiętnik trzydziestolecia pracy naukowej prof. dr. Przemysława Dąbkowskiego, Lwów 1927.
T. Giergiel, J. Ptak, Fryz heraldyczny odkryty w katedrze sandomierskiej, [w:] Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, nowej serii t. 10 (21), Warszawa 2011.
M. Koczerska, Opisy pieczęci Jagiełły i Jadwigi w widymacie Zbigniewa Oleśnickiego z 1427 r., [w:] Heraldyka i okolice, Warszawa 2002.
S. K .Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993.
S. Kutrzeba, Zasięg ortylowy sądu najwyższego na zamku krakowskim, Collectanea Theologica, t. 17: 1936.
M. Łanuszka , Salvator Mundi: a late-gothic canvas from Cracow after a lost arly-Netherlandish painting. A suggested new dating and possible identification of the donor, [w:] Folia Historica Cracoviensia, t. 23: 2017, nr 2.
L. Łysiak, Sąd wyższy prawa niemieckiego w Bieczu, Czasopismo Prawno-Historyczne, t. 33: 1981, z. 1.
L. Łysiak, Sąd wyższy prawa niemieckiego w grodzie sądeckim, Czasopismo Prawno-Historyczne, t. 36: 1984, z. 2.
L. Łysiak, Ius supremum Maydeburgense castri Cracoviensis 1356-1794. Organisation, Tätigkeit und Stellung der Krakauer Oberhofs in der Rechtssprechung Altpolens, Frankfurt am Main 1990.
L. Łysiak, Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku krakowskim a inne sądy wyższe z tereny Małopolski, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, t. 48: 1993, z. 2-3.
L. Łysiak, Raz jeszcze o założeniu sądu wyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, [w:] Studia z dziejów Państwa i prawa polskiego, t.4, Kraków 1999, s. 99-107.
H. Małkiewiczówna, Salvator Mundi – późnogotycki obraz na płótnie z katedry na Wawelu. Uwagi o ikonografii i stylu, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki, t. 17: 2006, nr 1–2.
J Michta, Herb ziemi sandomierskiej i województwa sandomierskiego, Kielce 2017.
S. Mikucki, Barwa w heraldyce średniowiecznej. Część pierwsza. Herby rycerstwa zachodniego i polskiego, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. 9 (1928-29), Kraków 1930, s. 221. Autor ten wskazuje na jednokrotne użycie tego określenia przez Długosza, w istocie idzie o dwa przypadki.
Z. Piech, Pieczęć jako źródło ikonograficzne: ze studiów nad ikonografią historyczną, [w:] Sfragistticznyj Soricznik, t. 5, Kijów 2015, s. 67.
F. Piekosiński, O sądach wyższych prawa niemieckiego w Polsce w wiekach średnich, [w:] Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału historyczno-filozoficznego AU, t. 18, Kraków 1885.
Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, red. M. Plezia, t. 2, z. 1(9), Warszawa 1959.
A. Sochacka, Sąd wyższy prawa niemieckiego na zamku w Lublinie w pierwszej połowie XV w. – skład osobowy, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin- Polonia, t. 73 (sectio F), Lublin 2018.
J. Wroniszewski, Mistrz Wincenty a ród Janinów, [w:] Memoria viva. Studia historyczne poświęcone pamięci Izabeli Skierskiej (1967-2014), red. A. Gąsiorowski, G. Rutkowska, Warszawa- Poznań 2015.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Jan Wroniszewski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 501
Liczba cytowań: 0
