Manor estates in the context of changes in the economic situation of Poland in the 14th–17th centuries
DOI:
https://doi.org/10.12775/KLIO.2020.038Słowa kluczowe
manor estate, economic history, villain estateAbstrakt
Considering “Folwark” (Manor) as one of components of an estate, the authors focus on its development and changes in form of its organization, against a background of a changing economic situation. They treat the 14th and the 16th centuries as a time of prosperity and the 15th, 17th centuries as a period of decrease in demand for agricultural products. Big “Folwark”, understood as an estate connected with a local market, emerged during the 14th c. mainly as a result of great land estates’ reorganization. Its concomitant was the gradual and equivalent removal of feudal rent’s point of gravity from a rent in money to labour (e.g. Lesser Poland). This was caused also by an insufficient supply of money in peripheral parts of Poland. A villein manor in the middle gentry’s estate appeared on the turn of 15th and 16th centuries as a result of peasant holdings’ crisis, as they were not able to sell their products
and get money to pay a rent, gradually being changed into a labour. It is concomitant was peasants’ aiming to make services lower by diminishing an area of tillage. The following
correlation can be noticed: the villein manor – “folwark” – developed faster in the regions less connected with the market and predominated by big rental peasant holdings. It was
different in parts of Poland predominated by big rental peasant farms, situated in the territories of a greater demand for agricultural products. In regions connected with the market
(e.g. East Pomerania) manors of the great landowners did not make use of villein services, but of a hired labour. The change of service forms from a money-rent to labour resulted
from worsening of the sales conditions. The increase in both kinds of rent in the 16th c. was caused by a growth of peasants’ profits as a result of improvement in the economic situation in Poland, caused by an external demand for grain. The money-rent predominated in periods of prosperity and greater supply of money; the villein labour predominated
when the economic situation was not good. Regions connected with the Gdansk market developed in a different way than the rest of the country – they were predominated by peasant rental economy and hired manor; the last aimed to displace peasants from the selling market.
The paper was originally published as Folwark i zmiany koniunktury gospodarczej w Polsce w XIV–XVII wieku, “Klio” 2003, vol. 4 (2), pp. 25–40.
Bibliografia
Antiquissimi libri iudiciales terrae Cracoviensis, oprac. B. Ulanowski, Kraków 1884 (Starodawne prawa polskiego pomniki, t. 8), issue 4709.
Dygo M., Czy w Polsce późnośredniowiecznej był kryzys gospodarczy?, „Przegląd Historyczny” 1989, t. 80 (4), s. 753-764.
Gawlas S., O kształt zjednoczonego królestwa. Niemieckie władztwo terytorialne a geneza społeczno-ustrojowej odrębności Polski, Warszawa 1996.
Geremek B., Ze studiów nad stosunkami gospodarczymi między miastem a wsią w Prusach Krzyżackich w pierwszej połowie XV., „Przegląd Historyczny” 1956, t. 47 (1).
Guldon Z.. J. Muszyńska, Spław wiślany i niemeński a gospodarka folwarczno-pańszczyźniana w szlacheckiej Rzeczypospolitej, w: Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI-XVIII w., ed. J. Wijaczka, Kielce 1997, s. 251-261.
Jawor G., Ekonomiczne i społeczne aspekty zbiegostwa ludności wiejskiej na ziemi lubelskiej w XV w., „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1987, t..48, s. 139-151.
Lustracja województwa pomorskiego 1565, red. S. Hoszowski, Gdańsk 1961.
Kempa T., Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525-1608), wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej, Toruń 1997, s. 171-189.
Kula W., Teoria ekonomiczna ustroju feudalnego. Próba modelu, Warszawa 1962.
Kurtyka J., Odrodzone Królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, Kraków 2001.
Kurtyka J., Posiadłość, dziedziczność i prestiż. Badania nad późniośredniowieczną i wczesnonowożytną wielką właśnością moznowładczą w Polsce XIV-XVII, „Roczniki Historyczne” 1999, t. 65, s. 161-194;
Mączak A., Gospodarstwo chłopskie na Żuławach w początkach XVII wieku, Warszawa 1962; J. Szpak, Problem wzrostu gospodarczego i efektywności ekonomiki folwarku opartego o prace najemną w Polsce XVI wieku, w: Studia z historii gospodarczej i demografii historycznej. Prace ofiarowane profesorowi Stanisławowi Hoszowskiemu w 70. rocznicę urodzin, ed. J.M. Małecki, Kraków 1975, s. 67-75.
Mielczarski S., Rynek zbożowy na ziemiach polskich w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Próba rejonizacji, Gdańsk 1962.
Mielczarski S., Szaflik J. R., zagadnienie łanów pustych w Polsce w XV i XVI w., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1956, t. 1 (2), s. 55-103.
Mikulski K, Kryzys średniej szlachty w Prusach Królewskich w XVII wieku i powstanie nowej elity średnioszlacheckiej na przełomie XVII i XVIII wieku (Przyczynek do dyskusji na temat modelu rozwoju gospodarczego i społecznego Polski), w: Między Zachodem a Wschodem. Studia z dziejów Rzeczypospolitej w epoce nowożytnej, red. J. Staszewski, K. Mikulski and J. Dumanowski, Toruń 2002, s. 263-276.
Mikulski K., Osadnictwo wiejskie województwa pomorskiego od połowy XVI do końca XVII wieku, Toruń 1994.
Morawski Z., Ziemia, urzędy, pieniądze. Finanse szlachty łęczyckiej w końcu XIV i pierwszej połowie XV w., Warszawa 1993.
Nowak A., Początki kryzysu sił wytwórczych na wsi wielkopolskiej w końcu XVI i pierwszej połowie XVII w., Warszawa-Poznań 1975.
Nowak A., Przeobrażenia struktury społecznej ludności wiejskiej w Polsce w okresie panowania systemu folwarczno-pańszczyźnianego (XV-XVIII w.). Próba ujęcia modelowego, w: Badania nad historią gospodarczo-społeczną w Polsce (Problemy i metody), Warszawa- Poznań 1978.
Przeździecki A., Joannis Dlugossii Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, Kraków 1863-1864, t. 1-3.
Rusiński W., Drogi rozwojowe folwarku pańszczyźnianego, „Przegląd Historyczny” 1956, t. 47 (4), s. 617-655.
Rusiński W., Pustki – problem agrarny feudalnej Europy, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1961, t. 23, s. 9-50.
Rutkowska-Płachcińska A., W sprawie charakteru rezerwy pańskiej w okresie gospodarki czynszowej, „Przegląd Historyczny” 1957, t. 49 (3), s. 411-435.
Rutkowski J., Pańszczyzna i praca najemna w organizacji folwarków królewskich w Prusach za Zygmunta Augusta, „Roczniki Historyczne” 1928, t. 4, s. 39-58.
Rutkowski J., Statystyka zawodowa ludności wiejskiej w drugiej połowie XVI w., „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1918, t. 61.
Sikora F., Ropczycki zespół osadniczy w średniowieczu. Z badań nad kazimierzowskim modelem osadniczo-urbanistycznym, „Teki Krakowskie” 1996, t. 3, s. 73-96.
Sochacka A., Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkoziców w średniowieczu, Lublin 1993.
Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwóch ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, cz. I: Geneza egzekucji dóbr, Warszawa 1974.
Sucheni-Grabowska A., Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504-1548, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967.
Szymczakowa A., Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź 1998.
Topolski J., Gospodarka polska a europejska w XVI-XVIII wieku, Poznań 1977.
Topolski J., Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku, Poznań 1958
Topolski J., Przełom gospodarczy w Polsce XVI wieku i jego następstwa, Poznań 2000.
Topolski J., Wielki przewrót w gospodarce europejskiej w XVI wieku: Przyczyny rozwoju i struktura gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, w: idem, Gospodarka polska a europejska, Poznań 1977, s. 71-84.
Tyc T., Początki kolonizacji wiejskiej na prawie niemieckim w Wielkopolsce (1200-1338), Poznań 1924.
Wajs H., Powinności feudalne chłopów na Mazowszu od XIV do początku XVI w. (w dobrach monarszych i kościelnych), Warszawa 1986.
Wroniszewski J., Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarcze, Poznań-Wrocław 2001.
Wyczański A., Polska w Europie XVI stulecia, Warszawa 1973.
Wyczański A., Gospodarka wiejska w Polsce XIV wieku w ujęciu liczbowym (Próba oceny), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2002, t. 62.
Wyczański A., Rozdawnictwo dóbr królewskich za Zygmunta I „Przegląd Historyczny” 1953, t. 44 (3), s. 281-308.
Wyrozumski J., Czy późnośredniowieczny kryzys feudalizmu dotknął Polskę?, w: Homines et societas. Czasy Pistów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. T. Jasiński, T. Jurek, J.M. Piskorski, Poznań 1997.
Zajączkowski S.M., Początki folwarku w ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej (do początków XVI wieku), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1970, t. 31, s. 2-43.
Zbiór dokumentów małopolskich, oprac. S. Kuraś, I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław 1969, t. 4, issue 1078a.
Zientara B., Mączak A., Ihnatowicz I., Landau Z., Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939, Warszawa 1988.
Zientara B., Z zagadnień spornych tzw. „wtórnego poddaństwa” w Europie Środkowej, „Przegląd Historyczny” 1956, t. 47 (1).
Żabiński Z., Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław-Warszawa 1981.
Żytkowicz L., Próby regulacji pańszczyzny w Polsce w latach 1477-1520, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1984, t. 45, s. 1-20.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 532
Liczba cytowań: 0
