Postawy duchowieństwa Kościoła rzymskokatolickiego w rzeczywistości społeczno-politycznej PRL w świetle raportów aparatu wyznaniowego z lat 1982–1985
DOI:
https://doi.org/10.12775/HiP.2025.008Słowa kluczowe
Urząd ds. Wyznań, wydziały ds. wyznań, postawy duchowieństwa, działalność opozycyjnaAbstrakt
Poniższy tekst przedstawia postawy duchowieństwa rzymskokatolickiego w pierwszej połowie lat 80. XX w. z perspektywy analiz sporządzonych przez Urząd ds. Wyznań (UdsW) odpowiadający za prowadzenie oficjalnej polityki władz PRL wobec Kościołów i związków wyznaniowych. Przeanalizowano raporty z kontroli wydziałów ds. wyznań (WdsW) przeprowadzonych przez centralę urzędu oraz sprawozdania z działalności poszczególnych wydziałów ds. wyznań z lat 1982–1985. Zbadano, w jaki sposób aparat wyznaniowy oceniał duchowieństwo, wyszczególniono zbiory najczęściej występujących postaw oraz wskazano, jakie metody UdsW stosował, żeby przeciwdziałać działalności opozycyjnej kapłanów, oraz jak inicjowano postawy przychylne wobec władz komunistycznych.
Bibliografia
AAN, UdsW 128/48, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Białymstoku, k. 80–85, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Białymstoku w 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/49, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej, k. 8–14, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej w dniach 1–2 IV 1985 r.
AAN, UdsW 128/49, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej, k. 59, Sprawozdanie dotyczące sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w 1982 r., 30 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/51, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Bydgoszczy, k. 128, Sprawozdanie dotyczące sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Bydgoszczy w 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/52, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Chełmie, k. 4, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Chełmie przeprowadzonej w dniach 5–6 grudnia 1984 r.
AAN, UdsW 128/52, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Chełmie, k. 35, Informacja o sytuacji wyznaniowej i działalności WdsW Urzędu Wojewódzkiego w Chełmie w 1982 r., 30 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/53, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Ciechanowie, k. 25–26, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Ciechanowie przeprowadzonej 4 VI 1984 r.
AAN, UdsW 128/53, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Ciechanowie, k. 38, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Ciechanowie w 1983 r.
AAN, UdsW 128/55, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Elblągu, k. 66–68, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Elblągu w 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/55, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Elblągu, k. 104, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej na terenie województwa elbląskiego i działalności Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w 1982 r., 30 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/56, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, k. 34, Sprawozdanie z działalności Wydziału za 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/57, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim, k. 37–48, Sprawozdanie dotyczące sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Gorzowie Wlkp. w 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/58, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze, k. 7, Materiał powizytacyjny dotyczący problematyki wyznaniowej oraz prac Wydziału ds. Wyznań w Jeleniej Górze, 1 VI 1984 r.
AAN, UdsW 128/58, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Jeleniej Górze, k. 25–26, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Jeleniej Górze w 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/59, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu, k. 1–4, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań w Kaliszu dokonanej w dniach 10–11 XII 1984 przez J. Janitza wraz z I. Dykczak-Skorupską.
AAN, UdsW 128/60, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, k. 3, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach przeprowadzonej w dniach 10–12 września 1984 r.
AAN, UdsW 128/60, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach, k. 70, Sprawozdanie dotyczące sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Katowicach w 1982 r., 30 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/61, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach, k. 12, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach przeprowadzonej w dniach 24–25 IV 1984 r.
AAN, UdsW 128/63, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie, k. 4, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie w dniach 21–22 IX 1983 r.
AAN, UdsW 128/64, Wydział ds. Wyznań Urzędu Miasta Krakowa, k. 105, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności WdsW Urzędu Miasta Krakowa w 1982 r., 30 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/65, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Krośnie, k. 4, Informacja: O skuteczności oddziaływania na kościoły, organizacje i stowarzyszenia wyznaniowe, 23 XI 1984 r.
AAN, UdsW 128/66, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Legnicy, k. 51–52, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań w Legnicy, Legnica V 1984 r.
AAN, UdsW 128/70, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie, k. 40, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie przeprowadzonej w dniach 11–12 grudnia 1984 r.
AAN, UdsW 128/72, Wydział ds. Wyznań Urzędu Miasta Łodzi, k. 7, Sprawozdanie z wizytacji WdsW Urzędu Miasta Łodzi w dniach 13–14 V 1985 r.
AAN, UdsW 128/73, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu, k. 69, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Nowym Sączu przeprowadzonej w dniach 3–4 XII 1984 r.
AAN, UdsW 128/75, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, k. 19–20, Informacja o sytuacji wyznaniowej w woj. olsztyńskim, I 1985 r.
AAN, UdsW 128/75, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, k. 103, Założenia polityki wyznaniowej i pracy Wydziału ds. Wyznań w województwie olsztyńskim na 1983 r., 30 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/75, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie, k. 100, Założenia polityki wyznaniowej i pracy Wydziału ds. Wyznań w województwie olsztyńskim na 1983 r., 20 I 1983 r.
AAN, UdsW 128/76, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Opolu, k. 8, Sprawozdanie z wizytacji WdsW w Opolu, 23 I 1985 r.
AAN, UdsW 128/80, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Płocku, k. 11, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Płocku przeprowadzonej w dniu 5 VI 1985 r.
AAN, UdsW 128/81, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, k. 218, Sprawozdanie o sytuacji wyznaniowej i działalności WdsW w Poznaniu w 1983 r., 25 I 1984.
AAN, UdsW 128/84, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie, k. 109, Sprawozdanie z sytuacji wyznaniowej i działalności Wydziału ds. Wyznań w Rzeszowie w 1983 r., 20 I 1984 r.
AAN, UdsW 128/85, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach, k. 18, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach, 17 III 1985 r.
AAN, UdsW 128/87, Wydział ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach, k. 1, Sprawozdanie z wizytacji Wydziału ds. Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach w dniach 21 i 22 marca 1985 r.
Czaczkowska, E., Wiścicki, T. (2017). Ksiądz Jerzy Popiełuszko. Wiara, nadzieja, miłość. Biografia błogosławionego. Warszawa: Edipresse.
Dudek, A., Gryz, R. (2006). Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989. Kraków: Znak.
Durka, J. (2014a). Sprawy wyznaniowe województwa częstochowskiego na podstawie sprawozdań Wydziału do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Częstochowie i Urzędu do spraw Wyznań w Warszawie z lat 1982–1984. W: J. Durka (red.). Państwo–religia. Instytucje państwowe i obywatele wobec religii w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Durka, J. (2014b). Sprawozdania oraz plan pracy Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koninie. Polonia Maior Orientalis, 1, 119–132.
Durka, J. (2015). Wydział do spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koninie i sytuacja Kościoła katolickiego w województwie konińskim w pierwszych latach po zniesieniu stanu wojennego w świetle materiałów Urzędu do spraw Wyznań w Warszawie. Polonia Maior Orientalis, 2, 119–133.
Krawczyk, M. (2022). Struktura organizacyjna i działalność Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1950−1975 – wybór archiwaliów z wprowadzeniem. Siedlce: Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach.
Krzysztofiński, M. (red.). (2016). Non omnis moriar. Abp Ignacy Tokarczuk we wspomnieniach. Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie.
Krzysztofiński, M. (2019). Arcybiskup Ignacy Tokarczuk (1918–2012). Metropolita przemyski obrządku łacińskiego. Rzeszów–Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, R. (2012). Krakowskie struktury aparatu państwowego PRL zajmujące się Kościołem katolickim. Zeszyty Historyczne WiN-u, 36, 159–172.
Łatka, R. (2016). Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980–1989. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie.
Łatka, R. (2019). Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, R. (red.). (2020). Urząd ds. Wyznań: struktury, działalność, ludzie, t. 1: Struktury wojewódzkie, wybrane aspekty funkcjonowania. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, R. (red.). (2021). Urząd ds. Wyznań: struktury, działalność, ludzie, t. 2: Struktury administracji wyznaniowej i pierwsze lata działalności. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, R. (red.). (2023). Urząd do spraw Wyznań. Struktury – działalność – ludzie., t. 3: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności w latach 1950–1975. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Łatka, R., Wołczański, J. (2022). „Postawa nasza musi być jasna i czytelna dla narodu”. Biskup Ignacy Tokarczuk jako członek Episkopatu Polski w okresie prymasostwa kard. Stefana Wyszyńskiego (1965–1981). Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 119, 207–256.
Majchrzak, G. (2009). Kontakt operacyjny „Delegat” vel „Libella”. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Mysiakowska, J. (red.). (2009). Aparat represji wobec księdza Jerzego Popiełuszki 1982–1984, t. 1. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Noszczak, B. (2020). Antykościelna międzynarodówka. Relacje Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach komunistycznych Europy i świata (1954–1989). Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Resler, T. (2022). Wydział do spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej we Wrocławiu w latach 1950–1973. Studium historycznoprawne. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Trąba, M. (2021). Kościół katolicki w Zagłębiu Dąbrowskim 1945–1989. Wspólnota religijna w rzeczywistości regionu miejsko-przemysłowego. Kraków–Katowice: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Katowicach.
Żaryn, J. (2003). Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989. Warszawa: Neriton.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Rafał Łatka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu respektuje prawo do prywatności i ochrony danych osobowych autorów.
Dane autorów nie są wykorzystywane w celach handlowych i marketingowych. Redaktorzy i recenzenci są zobowiązani do zachowania w poufności wszelkich informacji związanych ze złożonymi do redakcji tekstami.
Autor, zgłaszając swój tekst wyraża zgodę na wszystkie warunki i zapisy umowy licencyjnej (określającej prawa autorskie) z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 53
Liczba cytowań: 0
