Podlaska kolekcja roślin księżnej Anny Jabłonowskiej
Słowa kluczowe
księżna Anna Jabłonowska, kolekcja roślin, Podlasie, SiemiatyczeAbstrakt
Jeden z najcenniejszych zbiorów przyrodniczych osiemnastowiecznej Europy należał do księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej (1728–1800) i znajdował się na Podlasiu w Siemiatyczach. Właścicielka samodzielnie zarządzała dobrami – jedenastoma miastami i 107 wsiami z 24 folwarkami, była autorką prac z zakresu ekonomii, dokonała gruntownej przebudowy Siemiatycz i Kocka, wybudowała szpitale, manufaktury, drukarnię, szkołę akuszerek, ufundowała ratusz i kościół. W Kocku na trzynastohektarowym terenie z jej polecenia zasadzono 590 gatunków egzotycznych krzewów i drzew. W pałacu w Siemiatyczach utworzyła Gabinet Historii Naturalnej z bogatą kolekcją
gatunków roślin z całego świata. Okazy trafiały na Podlasie przede wszystkim drogą morską przez Gdańsk, a w zakupach pośredniczyła Renata Gralach, wnuczka gdańskiego kolekcjonera-przyrodnika Jakuba Kleina (1685–1759). W 1788 roku księżna zdecydowała przekazać bogate zbiory narodowi polskiemu. Rodzina Jabłonowskich
zaproponowała swój warszawski pałac oraz fundusze na utrzymanie zbiorów, ale król Stanisław August Poniatowski odrzucił dar, który mógłby służyć „pomnożeniu oświecenia powszechnego”. Została wówczas zaprzepaszczona idea utworzenia narodowego muzeum historii naturalnej, która do dziś nie została zrealizowana. Po śmierci księżnej Anny Jabłonowskiej Gabinet Historii Naturalnej zakupił car Aleksander I z przeznaczeniem do Muzeum Uniwersytetu Moskiewskiego. Poszukiwania rozproszonych w Rosji przyrodniczych okazów z jej kolekcji trwają do dziś.
Bibliografia
Ładowski R., Historia naturalna Królestwa Polskiego, czyli zbiór krótki przez alfabet ułożony zwierząt, roślin i minerałów, znajdujących się w Polszcze, Litwie i prowincjach odpadłych. Zebrana z pisarzów godnych wiary, rękopisów i świadków oczywistych, Kraków 1783, Dedykacja.
Bergerówna J., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach (działalność gospodarcza i społeczna Anny z Sapiehów Jabłonowskiej), Lwów, 1936, s. 81–82.
Jabłonowska A., Porządek robót miesięcznych ogrodnika na cały rok wypisany i na miesiące podzielony, Siemiatycze 1786, wyd. 2, Warszawa 1787; wyd. 3, 1792.
Jabłonowska A., Ustawy powszechne dla dóbr moich rządców, t. 1–8, Warszawa 1786.
Konarski K., Anna Jabłonowska, Reformatorka życia społecznego w XVIII w., Warszawa 1918, s. 4.
Rostafiński J., Księżna wojewodzina bracławska jako przyrodniczka, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza, t. 2, Lwów 1916, s. 280–303.
Bartoszewicz J., Anna z Sapiehów Jabłonowska, [w:] Dzieła, t. 10, Kraków 1881, s. 330.
Maroszek J., Goście siemiatyckiego Gabinetu Historii Naturalnej Anny księżnej Jabłonowskiej w latach 1782–1792, [w:] Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska (1728–1800). W 200. rocznicę zgonu, pod red. A. Wołka i Z.J. Wójcika, s. 134–166.
List księżny z 2 października 1787 r., rkps Arch. Czartoryskich, nr 699, k. 765, za J. Bergerówna, s. 23.
Frey L., Tajemnicza roślina księżnej Jabłonowskiej, Silva rerum, Pasaż Wiedzy, Wilanów. [http://wilanow-palac.pl/tajemnicza_roslina_ksieznej_jablonowskiej.html].
List księżny z 12 września 1789 r., rkps Arch. Czartoryskich, nr 727, k. 419, za Bergerówna J., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach, Lwów 1936, s. 23.
List księżny z 25 września 1789 r., rkps Arch. Czartoryskich, nr 727, k. 421, za Bergerówna J., Księżna pani na Kocku i Siemiatyczach, Lwów 1936, s. 23.
Wilkońska P., Księżna Jabłonowska Wojewodzina Bracławska, Czas, 1859, 232, s.1–2; 234, s.1–2.
Dziennik podróży Stanisława Staszica 1789–1805, Z rękopisu wydał Czesław Leśniewski, Kraków 1931, s. 353.
Bernoulli J., Podróże po Polsce 1778, [w:] Polska Stanisławowska w oczach cudzoziemców, t.1, Warszawa 1963, s. 352–353.
Siewiergin W.M., Zapiski putieszestwija po zapadnym prowincjam Rosijskogo Gosudarstwa, St. Petersburg 1803. s. 76–93.
Kraposzina N.W., Tunkina I.W. , Szuruchina A.W., Fondy i kolekci Sanki Petersburskiego Fijała Archiwa Rosijskoj Akademii Nauk. Sanki Petersburg, 2004.
Arabas I., Losy kolekcji księżnej Anny Jabłonowskiej na podstawie dokumentów z Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk w St. Petersburgu, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 2009, 54(2), s. 95–108.
Rkps P IV op. 1, 148 (210 k); 1, 2–1801, 10, k. 319–329; P IV 1, 149, 19v., IV, 1, 148, 210 oraz Procès-verbaux des séances de l’Académie Impériale des Sciences Depuis sa fondation jusqu’a 1803, t. 4, 1786–1803, C. Petersburg 1911, s. 966–1042.
Szurowskij G.E., Politkowskij F.G., Biograficzieskij słowar profiessorow i priepodawatieliej Moskowskogo uniwiersitieta, Moskwa 1855, cz. 2, s. 280–287.
[Notatka redakcyjna], Moskowskoje Wiadomosti, 18, 1802.
Bessudnova Z.A., Geologiczeskije iccledowanija w muzeje jestwiestnoj istorii moskowskowo uniwersiteta, Moskwa 2006, s. 19–26.
Arabas I., Michajłowna Smirnowa N., Krasnobajewa J., Kowalenko S.A., Ocalałe z moskiewskiej pożogi: materialne ślady świetności przyrodniczej kolekcji księżnej Anny Jabłonowskiej, Cenne, Bezcenne/ Utracone, 2013, 1–4, s. 12–17.
Exposé sommaire de l’état actuel du cabinet d’histoire naturelle formé a Siemiatycze en Podolasie par J.A. la feue Princesse Donairiere Jabłonowska Palatine de Bracław. Née P. Sapieha. D’après le relevé qui en été fait en mois Août 1801. Rkps Archiwum Rosyjskiej Akademii Nauk, St. Petersburg, P IV op. 1, 148, k. 13–15.
Bubyreva V.A., Gerbariy i floristicheskiye issledovaniya na kafedre botaniki Sankt-Peterburgskogo universiteta (Materialy k istorii)//Vestnik SPbGU. Ser. 3, 2013, vyp. 3, s. 29–35.
Angielczyk M., Obrzędy i tradycje zielarskie regionu nadbużańskiego, Koryciny 2015, s. 59–62.
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 0
Liczba cytowań: 0
