Między religią, prawem i perspektywą głodu. Wpływ rozporządzenia o zakazie uboju rytualnego z 26 października 1939 r. na życie codzienne warszawskich Żydów podczas II wojny światowej
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2025.3.01Słowa kluczowe
rozporządzenie o zakazie uboju rytualnego z 26 X 1939 r., II wojna światowa, Żydzi w Warszawie, koszerna żywność, Sondergericht WarschauAbstrakt
Celem niniejszego artykułu jest teoretyczna i praktyczna analiza rozporządzenia o zakazie uboju rytualnego z 26 października 1939 r., przy szczególnym uwzględnieniu konsekwencji, jakie miało ono dla życia codziennego społeczności żydowskiej w Warszawie. Poza przedstawieniem postanowień samego rozporządzenia w trakcie rozważań skupiono się na trzech zasadniczych wątkach. W pierwszej kolejności były to sposoby radzenia sobie z zakazem uboju rytualnego przed utworzeniem getta w Warszawie. Następnie podjęto rozważania na temat możliwości pozyskiwania koszernego mięsa po wydzieleniu i odseparowaniu od reszty miasta dzielnicy zamkniętej. W części trzeciej przedstawiono różnorodne konsekwencje, jakie dla ludności żydowskiej miało wprowadzenie tego rozporządzenia. Podsumowując podjęte w tekście rozważania, starano się udzielić odpowiedzi na pytania o to, na ile skuteczny był zakaz uboju rytualnego podczas wojny i czy warszawscy Żydzi mieli w obliczu tych przepisów możliwość utrzymania zasad koszerności mięsa.
Bibliografia
Archiwalia
Archiwum Państwowe w Warszawie
643: Sąd Specjalny w Warszawie
United States Holocaust Memorial Museum Archives
RG-15.113M: The Criminal Prison Warszawa-Mokotów District
Źródła drukowane
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 32: Pisma rabina Szymona Huberbanda, oprac. A. Ciałowicz, Warszawa 2017.
Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 34: Getto warszawskie, cz. II, red. T. Epsztein, Warszawa 2016.
Berg M., Pamiętnik Mary Berg. Relacja o dorastaniu w warszawskim getcie, tłum. A. Tuz, Warszawa 2016.
Drugie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z 29 kwietnia 1941 r., „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement / Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa”, 10 V 1941, nr 41, s. 274.
Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów, oprac. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957.
Gminy żydowskie w dawnej Rzeczypospolitej. Wybór tekstów źródłowych, oprac. i tłum. A. Michałowska, Warszawa 2003.
Kapłan Ch.A., Dziennik 1939. Megila życia, tłum. i oprac. B. Górecka, Warszawa 2019.
Perechodnik C., Czy ja jestem mordercą?, oprac. P. Szapiro, Warszawa 1995.
Ringelblum E., Kronika getta warszawskiego. Wrzesień 1939 – styczeń 1943, wstęp i red. A. Eisenbach, tłum. A. Rutkowski, Warszawa 1983.
Rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z 13 września 1940 r., „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement / Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa”, 20 IX 1940, nr 55, s. 288.
Rozporządzenie o wprowadzeniu przymusu pracy dla ludności żydowskiej Generalnego Gubernatorstwa z 26 października 1939 r., „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement / Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa” 1939, nr 1, s. 6–7.
Rozporządzenie o zakazie uboju rytualnego z 26 października 1939 r., „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement / Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa” 1939, nr 1, s. 6.
Szpilman W., Pianista. Warszawskie wspomnienia 1939–1945, wstęp i oprac. A. Szpilman, Kraków 2001.
Trzecie rozporządzenie o ograniczeniach pobytu w Generalnym Gubernatorstwie z 15 października 1941 r., „Verordnungsblatt für das Generalgouvernement / Dziennik Rozporządzeń dla Generalnego Gubernatorstwa”, 25 X 1941, nr 99, s. 595.
Opracowania
Bartnicka A., Graczyk K., In the majesty of the law? Jewish residents of Warsaw in the face of German occupation ordinances and activities of Sondergericht Warschau. Part 1, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2024, t. XXIII, nr 1, s. 478–497.
Bartnicka A., Graczyk K., In the majesty of the law? Jewish residents of Warsaw in the face of German occupation ordinances and activities of Sondergericht Warschau. Part 2, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2024, t. XXIII, nr 2, s. 517–544.
Bartnicka A., Rozporządzenie o oznakowaniu ludności żydowskiej opaską z gwiazdą Dawida (1939–1940): regulacje prawne i ich zastosowanie względem Żydów na terenie Warszawy podczas II wojny światowej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2024, t. XLIV, nr 2, s. 171–197.
Browning Ch.R. przy współpr. J. Matthaüsa, Geneza „ostatecznego rozwiązania”. Ewolucja nazistowskiej polityki względem Żydów. Wrzesień 1939 – marzec 1942, tłum. B. Gutowska-Nowak, Kraków 2012.
Cukras-Stelągowska J., Wokół debaty nad ubojem rytualnym w Polsce – analiza dyskursów publicznych, „Społeczeństwo i Polityka” 2015, nr 4, s. 139–156.
Eisenbach A., Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961.
Engelking B, Leociak J., Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, wyd. 2, Warszawa 2013.
Engelking B., Grabowski J., „Żydów łamiących prawo należy karać śmiercią!” „Przestępczość” Żydów w Warszawie 1939–1942, Warszawa 2010.
Engelking B., Życie codzienne Żydów w miasteczkach dystryktu warszawskiego, w: Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim, red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa 2007.
Grądzka-Rejak M., Namysło A., Prawodawstwo niemieckie wobec Polaków i Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa oraz ziem wcielonych do III Rzeszy. Analiza porównawcza, w: Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką. Przegląd piśmiennictwa, red. T. Domański, A. Gontarek, Warszawa–Kielce 2022.
Gutman I., Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto – podziemie – walka, tłum. Z. Perelmuter, Warszawa 1993.
Hilberg R., Zagłada Żydów Europejskich. Tom 1, tłum. J. Giebułtowski, Warszawa 2014.
Jewish dietary laws, w: A. Davidson, The Oxford Companion to Food, red. T. Jaine, wyd. 3, Oxford 2014.
Kosher, w: G. Marks, Encyclopedia of Jewish Food, New Jersey 2010.
Libionka D., Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki, Lublin 2017.
Mazurkiewicz M., Ubój rytualny w II RP. Aspekty prawne, religijne i historyczne, Toruń 2014.
Meyers C., Shafer-Elliot C., Fu J., Introduction: Food, the Hebrew Bible, and the Ancient Israelites, w: T&T Clark Handbook of Food in the Hebrew Bible and Ancient Israel, red. J. Fu, C. Shafer-Elliot, C. Meyers, London 2022.
Muszyński W.J., Stanisław Trzeciak, w: Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939–1955, red. W.J. Muszyński, J. Mysiakowska-Muszyńska, t. 1, Warszawa 2010.
Neitzel S., Welzer H., Żołnierze. Protokoły walk, zabijania i umierania, tłum. V. Grotowicz, Warszawa 2014.
Rabin E., Żydowski dom, w: Judaizm, red. M. Dziwisz, Kraków 1989.
Różański M., Szymaniec P., Debaty wokół zakazu uboju rytualnego w II Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Sejmowy” 2020, nr 1 (156), s. 121–146.
Sakowska R., Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Z dziejów Żydów w Warszawie w latach okupacji hitlerowskiej, październik 1939 – marzec 1943, Warszawa 1993.
Szuchta R., Odwaga małych szmuglerów z warszawskiego getta, w: Cena odwagi. Między ocaleniem życia a ocaleniem człowieka, red. A. Bartuś, P. Trojański, Oświęcim 2019.
Szumigalska A., Bazan M., Ritual Slaughter Issue in Poland. Between Religious Freedom, Legal Order and Economic-Political Interests, „Religion and Society in Central and Eastern Europe” 2014, t. VII, nr 1, s. 53–69.
Tarasiuk R., Polityczne i kulturowe aspekty szehity w Polsce, „Doctrina. Studia Społeczno-Polityczne” 2016, nr 16, s. 223–252.
Trzeciak S., Ubój rytualny w świetle Biblji i Talmudu, Warszawa 1935.
Unterman A., Szchita, w: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich, Warszawa 1994.
Uruszczak W., Perwersyjne funkcje niemieckiego „prawa” w Generalnym Gubernatorstwie (1939–1945), „Z Dziejów Prawa” 2019, t. XII (XX), s. 681–707.
Wrzyszcz A., Hierarchia aktów prawnych wprowadzonych przez okupanta niemieckiego w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945, „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22, s. 695–708.
Yanklowitz S., The Moral Underpinnings of Kashrut, w: Kashrut and Jewish Food Ethics, red. S. Yanklowitz, Boston 2019.
Żebrowski R., Ubój rytualny, w: Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie, t. 2, Warszawa 2003.
Żyndul J., Zajścia antyżydowskie w Polsce w latach 1935–1937, Warszawa 1994.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 7
Liczba cytowań: 0
