„Kłaniamy się tobie ziemio piastowska i bierzemy cię w ramiona jak matkę”. Oswajanie, udomawianie i adaptacja przestrzeni Oławy i okolic (Dolny Śląsk) w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/DN.2025.1.06Słowa kluczowe
Oława, powiat oławski, oswajanie, krajobraz kulturowy, „Ziemie Odzyskane”Abstrakt
Artykuł koncentruje się na przybliżeniu powojennych metod oswajania i udomawiania przestrzeni powiatu oławskiego przez przybyłych w te rejony osadników. Wykorzystując pomijaną do tej pory bazę źródłową oraz zestawiając ją z literaturą przedmiotu, udało się ustalić przebieg „momentu dotknięcia” powiatu oławskiego oraz jego skutki. Artykuł jest także próbą zwrócenia uwagi na marginalizowane do tej pory rejony Dolnego Śląska, które nie wpisują się w nurt badań nad oswajaniem terenów centralnych oraz podgórskich.
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Zarząd Miejski i Miejska Rada Narodowa w Oławie, sygn. 7/1, sygn. 2/19
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Oławie, Dział Dokumentów Życia Społecznego, IV–9: 469/12, 470/12, 475/12, 476/12, 479/12, 485/12, 491/12
Źródła drukowane
Bobecki B., Z pułkiem artylerii do Oławy, w: Trudne dni (Dolny Śląsk 1945 r. we wspomnieniach pionierów), t. 3, red. M. Markowski, Wrocław 1962, s. 252–257.
Danilewicz A., Z rumuńskiej Bukowiny na Dolny Śląsk. Krótka opowieść z długiego życia, Kraków 2004.
Gorazd W., Moje pierwsze dni na ziemi oławskiej, w: Stacja życia – Oława. Pożegnania i nowy początek. Lebensstation Ohlau. Abschied und Neubeginn, red. J. Witkowski, Oława 2007, s. 55–74.
Juszczyk L., Na robotach u Schulzów, w: Stacja życia – Oława. Pożegnania i nowy początek. Lebensstation Ohlau. Abschied und Neubeginn, red. J. Witkowski, Oława 2007, s. 75–86.
Kaczor M., A jednak tu zostałem, w: Stacja życia – Oława. Pożegnania i nowy początek. Lebensstation Ohlau. Abschied und Neubeginn, red. J. Witkowski, Oława 2007, s. 35–44.
Rocznik Statystyczny Województwa Wrocławskiego 1974, R. 13, red. J. Kaleta i in., Wrocław 1974.
Prasa
„Pionier” 1946
„Gazeta Powiatowa-Wiadomości Oławskie” 2011
Opracowania
Abraham-Diefenbach M., Pałace i koszary. Kino w podzielonych miastach nad Odrą i Nysą Łużycką 1945–1989, Wrocław 2015.
Banaś P., Oswajanie Ziem Odzyskanych. Dolny Śląsk na pocztówkach pierwszej powojennej dekady, Warszawa 2009.
Choroś M., O pewnym typie nazw przejściowych, w: Nazwa dokumentem przeszłości regionu. Tom poświęcony Wielkiemu Profesorowi Stanisławowi Rospondowi, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, W. Kucharski, Wrocław 2010, s. 427–434.
Cichocka M., Kościół rzymskokatolicki w procesach integracyjnych na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Warszawa 2018.
Czarnecki F., Bibliografia Ziem Zachodnich 1945–1958, Poznań 1962.
Ćwiek-Rogalska K., Ghostly Presences. Heritage, Ruination and Fixing the National Landscape in Pomerania after 1945, „Heritage & Society” 2022, nr 15 (2), s. 140–162.
Dawidejt-Drobek E., Drobek W., Oswajanie krajobrazu i pamięć kulturowa w przewodnikach turystycznych po tak zwanych Ziemiach Odzyskanych, „Prace Kulturoznawcze” 2015, nr 17, s. 101–112.
Diakowski A., Oławska oświata w latach 1945–2005, Oława 2009.
Gałwiaczek T., Kształtowanie się polskiej administracji w powiecie oławskim w latach 1945–1947, w: 800 lat historii Oławy. Studia i materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w Oławie 12–13 marca 2009 r., red. T. Gałwiaczek, Wrocław 2010, s. 161–184.
Gałwiaczek T., Urząd bezpieczeństwa w Oławie 1945–1956, Wrocław 2012.
Gieba K., Lubuska literatura osadnicza jako narracja założycielska regionu, Kraków 2018.
Gieba K., Między oswajaniem a swojskością. Ziemie Zachodnie w opowiadaniach Zygmunta Trziszki, „Studia Ełckie” 2015, t. XVII, nr 1/4, s. 359–367.
Gieba K., Realizacja mitu piastowskiego w zbiorze baśni, legend i podań o Ziemi Lubuskiej „Złota dzida Bolesława”, w: Miejsce i tożsamość. Literatura lubuska w perspektywie poetyki przestrzeni i antropologii, red. M. Mikołajczak, współudz. K. Gieba, M. Sobczak, Zielona Góra 2013, s. 45–54.
Giemza B., Rola trzebnickiego Sanktuarium św. Jadwigi w integracji mieszkańców Dolnego Śląska w latach 1945–1951, w: Rola Kościoła katolickiego w organizowaniu życia polskiego na Dolnym Śląsku w latach 1945–1951, red. G. Sokołowski, Wrocław 2020, s. 79–99.
Górnicka-Naszkiewicz B., Pamięć pokoleń. Tradycja kulturowa Kresowian subregionu głubczyckiego, Wrocław 2018.
Halicka B., Kulturowe oswajanie przestrzeni, w: Studia nad granicami i pograniczami. Leksykon, red. E. Opiłowska i in., Warszawa 2020, s. 184–189.
Halicka B., Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945–1948, Kraków 2015.
Hartwich M., Das schlesische Riesengebirge. Die Polonisierung einer Landschaft nach 1945, Köln 2012.
Hartwich M., Szczyt symboliki. Zabudowa Śnieżki w kontekście kulturowego oswajania krajobrazu po 1945 r., „Opera Corcontica” 2009, nr 46, s. 7–17.
Hryciuk G., „Obraz Dolnego Śląska imponujący i olśniewający”. Wizja Dolnego Śląska w latach 1944–1946 wśród Polaków na Kresach Wschodnich, w: Trudne dziedzictwo. Tradycje dawnych i obecnych mieszkańców Dolnego Śląska, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, Wrocław 2006, s. 94–107.
Kamiński J., Pamięć, w: Inni. Ludzie powiatu oławskiego, t. 4, Oława–Radom 2022, s. 229–235.
Kolbuszewski J., Oswajanie krajobrazu. Z problematyki integracji kulturowej na Ziemiach Odzyskanych, w: Symbolika regionów. Studia etnologiczno-folklorystyczne, red. D. Simonides, Opole 1988, s. 67–82.
Kurpiel A., Pamiętniki pierwszych oleśniczan, „Miscellanea Oleśnickie” 2015, nr 1, s. 17–27.
Kusiak F., Początki państwowości polskiej po II wojnie światowej, w: Oława. Zarys monografii miasta, red. K. Matwijowski, Wrocław–Oława 2004, s. 225–237.
Lewandowski P., Model narracji o pionierach. Studium nad podobieństwami pamięci zbiorowych, „Teksty Drugie” 2014, nr 5, s. 104–121.
Ludzie Oławy. Studia, szkice i materiały, red. K. Matwijowski, Wrocław 1992.
Mazur Z., Obchody świąt i rocznic historycznych na Ziemiach Zachodnich i Północnych (1945–1948), w: Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań 2000, s. 111–164.
Musekamp J., Między Stettinem a Szczecinem. Metamorfozy miasta od 1945 do 2005, przeł. J. Dąbrowski, Poznań 2013.
Nowosielska-Sobel J., „Moment dotknięcia”. Obcość w doświadczeniu jednostek i grup w realiach osadniczych wsi Dolnego Śląska (1945–1946), w: Konflikt, stabilizacja, asymilacja? Konsekwencje migracji w życiu mieszkańców Dolnego Śląska po 1945 roku. Ujęcie komparatystyczne, red. M. Gibiec i in., Wrocław 2022, s. 149–191.
Nowosielska-Sobel J., „Na barkach nieśli krajobraz” – z problemów oswajania zastanej przez osadników przestrzeni na przykładzie powiatu jeleniogórskiego drugiej połowy lat 40., w: Trudne dziedzictwo. Tradycje dawnych i obecnych mieszkańców Dolnego Śląska, red. J. Nowosielska-Sobel, G. Strauchold, Wrocław 2006, s. 108–126.
Nowosielska-Sobel J., „Oswajanie krajobrazu” na Dolnym Śląsku w drugiej połowie lat 40. XX w., w: Ziemie Zachodnie – historia i perspektywy, red. W. Kucharski, G. Strauchold, Wrocław 2011, s. 47–61.
Osęka P., Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce lat 1944– 1956, Warszawa 2007.
Pietkiewicz S., Orlicz M., Plan regionalny przesiedlenia osadników rolnych na ziemie odzyskane, w: I Sesja Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych, 30.7–1.8.1945 r. z. 3, Zagadnienia ogólne osadnictwa Ziem Odzyskanych, Kraków 1945, s. 11–56.
Praczyk M., Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Poznań 2018.
Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne 1945–1989, red. W. Kucharski i in., Wrocław 2022.
Rogowska B., Obchody święta 1 Maja, 3 Maja, Święta Ludowego w Oławie w latach 1945–1948 jako formy teatralizacji życia politycznego na Dolnym Śląsku, w: Studia z przeszłości Oławy, red. K. Matwijowski, Wrocław 1994, s. 89–115.
Romanowski A., „Rota” – pieśń niepodległości. Powstanie – przemiany – funkcja społeczna, „Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej” 1987, R. LXXVIII, z. 2, s. 229–262.
Rosner-Leszczyński K., Bekieszczuk K., Gotyk w służbie oficjalnej narracji o Ziemiach Zachodnich? Przewodnik po zabytkach Wrocławia z informatorem w kontekście architektonicznych uwarunkowań Wrocławia w latach 40. XX w., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2021, t. LXXVI, nr 1, s. 85–112.
Rudnicki J., Mit Dzikiego Zachodu w polskich powojennych narracjach prozatorskich o Warmii i Mazurach lat 1945–1989, „Prace Literaturoznawcze” 2013, nr 1, s. 129–139.
Siewior K., Wielkie poruszenie. Pojałtańskie narracje migracyjne w kulturze polskiej, Warszawa 2018.
Siewior K., Ziemie Odzyskane – od geografii wyobrażonej do negatywnego mnemotoposu (prolegomena), w: „Ziemie Odzyskane”. W poszukiwaniu nowych narracji, red. E. Kledzik, M. Michalski, M. Praczyk, Poznań 2018, s. 63–98.
Sroka P., Strauchold G., Obraz Dolnego Śląska w przewodnikach i na mapach turystycznych z lat 1945–1956, w: Społeczny wymiar turystyki, red. E. Kościk, Wrocław 2011, s. 327–342.
Strauchold G., Myśl zachodnia i jej realizacja w Polsce Ludowej w latach 1945–1957, Toruń 2003.
Studia i materiały z dziejów Oławy, red. K. Matwijowski, Wrocław 1987.
Studia z dziejów Oławy, red. K. Matwijowski, Wrocław 1985.
Studia z przeszłości Oławy, red. K. Matwijowski, Wrocław 1994.
Techmańska B., Ziemie Odzyskane oczami dziecka z Kresów, w: Spojrzenia nie tylko na wschód. Od Dolnego Śląska po Syberię. XX wiek w historii, historiografii i naukach pomocniczych. Księga dedykowana Profesorowi Stanisławowi Ciesielskiemu w 65. rocznicę urodzin, red. G. Hryciuk, M. Ruchniewicz, A. Srebrakowski, Toruń 2019, s. 313–325.
Thum G., Obce miasto. Wrocław 1945 i potem, przeł. M. Słabicka, Wrocław 2014.
Traba R., Archipelagi miejsc odzyskiwanych, „Borussia. Kultura – historia – literatura” 2016, nr 58, s. 96–101.
Traba R., Żytyniec R., Ziemie Odzyskane/utracony Heimat. Ludzkie dramaty i koniunktury polityczne, w: Wyobrażenia przeszłości. Polsko-niemieckie miejsca pamięci, red. R. Traba, H.H. Hahn, współpr. M. Górny, K. Kończal, Warszawa 2017, s. 237–259.
Tumolska H., Mitologia Kresów Zachodnich w pamiętnikarstwie i beletrystyce polskiej (1945–2000). (Szkice do dziejów kultury pogranicza), Toruń 2007.
Ukleja R., Sanktuaria i miejsca kultu Matki Bożej Pocieszenia, Warszawa 2007.
Witkowski J., Oława na starych i nowych fotografiach. Ohlau auf den alten und neuen Fotografien, Oława 2014.
Zaremba M., Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2005.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 27
Liczba cytowań: 0
