Żyć w cieniu pytań. Antropologiczne przesłanie Expositio super Iob św. Tomasza z Akwinu

Abstract

W bogatej aktywności komentatorskiej Tomasza z Akwinu od wielu lat uwagę badaczy zwraca egzegeza księgi Hioba, wyróżniająca się zarówno stylem jak i treścią od pozostałych komentarzy. Określany już w swym tytule jako komentarz ad litteram, nie skupia się jedynie na wątkach duchowych (podejmowanych przez Grzegorza Wielkiego w Moralia in Iob i przez Tomasza podzielanych), lecz na interpretacji tajemnicy Opatrzności Bożej, która przekłada się na szereg zagadnień metafizycznych (relacja Boga do świata, Jego znajomość poszczególnych jednostek) czy soteriologicznych o istotnym znaczeniu dla chrześcijańskiej wiary i samej teologii. Tomasz odczytuje tę biblijną księgę jako swoistą dysputę (disputatio), w której myślenie Hioba zostaje przeobrażone: od zmysłowego, przez racjonalne aż po uległe natchnieniu Bożemu. Zmiana dokonuje się na drodze stawiania pytań i prób, stanowiących słowa klucze i kryterium niniejszego artykułu. Tym samym Tomasz szkicuje niejako antropologię pisaną z perspektywy cierpienia, doświadczeń i prób, a z drugiej strony na tej kanwie przekazuje inspirujące myśli dla teologii rozumianej przecież w jego czasach jako sacra doctrina, w całej palecie zagadnień i kwestii dotyczących relacji człowieka z Bogiem (przecież w projekcie Tomaszowym teologia rozważa wszystko sub ratione Dei). Teologia sytuuje się w dynamizmie tego noszenia pytań i oświetlania ich mocą revelatio, która odsłania cel ostateczny człowieka, ale czyni to wcielając niejako w egzystencję, w jej konkretne kształty.