Maryja "piękna owieczka" w "Homilii Paschalnej" Melitona z Sardes
DOI :
https://doi.org/10.12775/BPTh.2023.010Mots-clés
Meliton z Sardes, Homilia Paschalna, De Pascha, mariologiaRésumé
Mariologia nie jest tematem centralnym Homilii Paschalnej Melitona z Sardes, ale pojawia się zawsze w kontekście rozważań na temat zbawczej roli Chrystusa. Maryja pojawia się w tekście cztery razy, w r. 66, 70, 71 i 104, z czego trzy razy w pierwszej jej części dotyczącej typologicznej interpretacji Wj 12 (r. 66, 70 i 71) i jeden raz w Epilogu (r.104). W r. 70 Meliton przedstawia tajemnicę wcielenia słowami „On to z Dziewicy wziął ciało (Οὗτος ἐστιν ὁ ἐν παρθένῳ σαρκωθείς)” i dokładnie taki sam zwrot pojawia się w r. 104 „On przyjął ciało z Dziewicy (ὁ ἐν παρθένῳ σαρκωθείς)”. Na wyrażenie tajemnicy wcielenia Meliton używa czasownika greckiego σαρκόω, który nie występuje ani w Nowym Testamencie, ani w pismach Ojców Apostolskich czy Apologetów greckich. Justyn wprowadził wcześniej nelogizm grecki na wyrażenie tajemnicy wcielenia Chrystusa σαρκωποιεῖν (1 Apol. 32,10; 66,2; Dial. 45,4; 84,2; 100,2), ale Meliton nie idzie za nim, lecz jest pierwszym autorem chrześcijańskim, który wprowadza do użycia właśnie czasownik σαρκόω na opisanie tajemnicy wcielenia Chrystusa. Po nim będzie go używał Ireneusz, i co ciekawe, pojawi się on również w Credo nicejskim (σαρκωθέντα/incarnatus est) a także w Symbolu cezarejskim (σαρκωθέντα) i nicejsko-konstantynopolitańskim (σαρκωθέντα/incarnatus est), choć w Credo nicejskim i nicejsko-konstantynopolitańskim zostanie uzupełnione „stał się człowiekiem” (ἐνανθρωπήσανταἐ/humanatus est). W r. 66 pojawia się po raz pierwszy w Homilii tematyka wcielenia: „w niego (=człowieka cierpiącego) się też przyodział w łonie Dziewicy, skąd wyszedł człowiekiem (αὐτὸν δὲ ἐκεῖνον ἐνδυσάμενς διὰ παρθένου μήτρας καὶ προελθὼν ἄνθρωπος)”. Homila Melitona łączy wyraźnie obydwa schematy chrystologiczne Logos-sarks i Logos-anthropos i to nie pod wpływem herezji apolinaryzmu, ale z powody zwykłej konieczności. Maryja pojawia się natomiast wyraźnie expressis verbis w r. 71 Homilii Melitona, gdzie czytamy „On to narodził się z Maryi, pięknej owieczki (Οὗτος ἐστιν ὁ τεχθεὶς ἐκ Μαρίας τῆς καλῆς ἀμνάδος)”. W tym zwrocie widzimy już wyraźnie użyty ewangeliczny czasownik τεκεῖν na wyrażenie narodzenia Jezusa oraz antydoketystyczne ἐκ, które będzie coraz częściej używane w drugiej połowie II wieku. Tekst nie wspomina nic o dziewictwie Maryi a jedynie wymienia jej imię, ale w kontekście całego tekstu nie ma wątpliwości, że dla Melitona Maryja jest Dziewicą. Zwrot Melitona „Maryja piękna owieczka (καλῆς ἀμνάδος)” z pewnością zawiera ideę dziewictwa i świętości Maryi oraz jej cierpień spowodowanych cierpieniem Jej Syna, Baranka paschalnego. Trudno natomiast do końca rozstrzygnąć czy ten zwrot można rozumieć jako „owieczka niepokalana”. Jeśli tak, to z pewnością byłaby to jedna z najstarszych określeń Maryi niepokalaną, ale bez łączenia tej idei z Jej niepokalanym poczęciem, tak jak to zostanie później określone w Kościele.
Références
I. Źródła
1. Źródło pierwszorzędne: Homilia Paschalna Melitona z Sardes (edycje fragmentów i całości przedstawione chronologicznie)
Routh N. I., Reliquiae Sacrae, Oxford 1846, s. 113–153.
Cureton W., Specilegium Syriacum, London 1855, s. 49 (fragmenty syryjskie).
Pitra J. B., Analecta Sacra, vol. IV, Paris 1883, s. 199 (r. 94–98 w j. syryjskim).
Otto C. Th., Corpus Apologetarum Christianorum, Vol 9, Jena 1872, s. 374–478 i wersja syryjska s. 497–512.
Goodspeed E. J., Die ältesten Apologeten, Göttingen 1914, s. 306–313.
Grenfell B. P. – Hunt A. S., The Oxyrhynchus Papyri, Part XIII, London 1919, s. 19–21.
Crum W. E. – Bell H. I., Coptica, Copenhagen, 1922, s. 47–49 (jednak karta w j. koptyjskim).
Rucker I., Florilegium Edessenum anonymum, Berlin 1933, s. 12–16.67–73 (fragmenty syryjskie).
Rucker I., Cod. Brit. Mus. Syr. Add. 12156, Sitzungsberichte d. Bayerische Akademie des Wissenschaftlichen, München 1933, H 5, s. 69.
Bonner C., A Coptic Fragment of Melito’s Homily on the Passion, Harvard Theological Review 32 (1939) s. 141–142.
Bonner C., The Homily on the Passion by Bishop Melito of Sardes and some Fragments of the Apocryphal Ezekiel, (Studies and Documents XII), London 1940.
Nautin P., Le dossier d’Hypolite et de Méliton, Paris 1953, s. 47–49 (Florilegium r. 70–104).
Testuz M. (ed.), Meliton de Sardes, Homélie sur la Pâque, Papyrus Bodmer XIII, Cologny–Genève, 1960.
Chadwick H., A Latin Epitome of Melito's Homily on the Pascha, Journal of Theological Studies 11 (1960) s. 76–82.
Willis W. H., The New Collection of Papyri at the University of Mississippi.
Proceedings of the IXth International Congress of Papyrology, Oslo 1961, s. 381–392.
Perler O. (ed.), Méliton de Sardes. Sur la Pâque et Fragments, SCh 123, Paris 1966; tł. polskie A. Świderkówna, Melitona Homila Paschalna, w: Pierwsi Świadkowie BOK 10, Kraków 1998, s. 308–333, tutaj s. 322.
Birdsall J. N., Melito of Sardis PERI TOU PASCA in a Georgian Version, Le Muséon 80 (1967) s. 121–138.
Esbroeck van M., Le Traité sur la Paque de Méliton de Sardes en Géorgien, Le Muséon 84 (1971) s. 373–394.
Hall S. G., The Melito Papyri, Journal of Theological Studies 19 (1968) s. 476–508.
Hall S. G., Melito Peri Pascha 1 and 2. Text and Interpretation, in Kyriakon: Festschrift Johannes Quasten, ed. Patrick Granfield and Josef Jungmann, Munster, Aschendorff 1970, s. 236–248.
Hall S. G., Melito of Sardis: On Pascha and Fragments, Oxford, Clarendon 1979.
2. Pozostałe źródła
Apocrypha, ed. R. H. Charles, t. II, Oxford 1913.
Dokumenty Soborów Powszechnych, tom I, ed. A. Baron – H. Pietras, Kraków 2001.
Euzebiusz z Cezarei, Historia Ecclesiastica, tł. A. Caba, Historia Kościelna ŹMT 70, Kraków 2013.
Hieronim, De viris illustribus, tł. Wł. Szołdrski, O znakomitych mężach, PSP VI, Warszawa 1970.
Ireneusz z Lyonu, Adversus Haereses, księga I, ed. I. A. Rousseau – L. Doutreleau, t. I–II, Paris 2006.
Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, ed. E. Diehl, Leipzig 1925.
Patrologia Graeca, ed. J. J. Migne, Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, t. 65, Parisiis 1878.
Proklos z Konstantynopola, PG 65,712A.
II. Opracowania
Bonner C., A Supplementary Note on the Oppening of Melito’s Homily, Harvard Theological Review 36 (1943) s. 317–319.
Bonner C., The Text of Melito’s Homily, Vigiliae Christianae 3 (1949) s. 173–192.
Cantalamessa R., Méliton de Sardes. Une christologie antignostique du IIe siècle, Revue des Sciences Religieuses 37 (1963) s. 1–26.
Cohick L. H., Melito of Sardis’s Peri Pascha and Its „Israel”, Harvard Theological Review 91 (1998) No 4, s. 251–372.
Cohick L. H., The Peri Pascha Attributed to Melito of Sardis: Setting, Purpose, Sources, Providence 2020.
Cross F. L., The Early Christian Fathers, Oxford 1960.
Czyżewski B., Homilia paschalna Melitona z Sardes na tle pierwszego konfliktu paschalnego, Studia Gnesnensia 10 (1995) s. 107–120.
Czyżewski B., Tajemnica Wielkanocy w homilii „Peri Pascha” Melitona z Sardes, w: Festschrift B. Altaner, Opole 1995, s. 53–116.
Czyżewski B., Le mystère de la Pâque selon Peri Pascha de Méliton de Sardes, w :Veritatem desiderat anima (Opolska Biblioteka Teologiczna, 6), Opole 1995, 57–63.
Czyżewski B., Postawa bpa Melitona z Sardes wobec pogan i żydów w homilii „Peri Pascha”, w: red. J. Naumowicz, Kościół, świat i zbawienie we wczesnym chrześcijaństwie, Studia Antiquitatis Christianae 17 Warszawa 2004, s. 27–41.
Czyżewski B., Chrystocentryzm mariologii Melitona z Sardes, Salvatoris Mater 11 (2009) nr 2, s. 62–29.
Daniélou J., Figure et événement chez Méliton de Sardes, w: W. C. van Unnik (ed.), Neotestamentica et Patristica. Eine Freundgabe Herrn Professor Dr. Oscar Cullmamm zu seinem 60. Geburtstag überreicht, Novum Testamentum Supplementum 6, Leiden 1962, s. 282–292.
Hall S. G., Melito in the light of the Passover Haggadah, The Journal of Theological Studies 22 (1971) No. 1, s. 29–46.
Harnack A., Die Chronologie der altchristlichen Literatur, vol. I., Leipzig 1897.
Knopp H. M., Melito’s Use of Scripture in Peri Pascha Second-Century Typology, Vigiliae Christianae 54 (2000) s. 343–374.
Leszczyński R. M., Meliton z Sardes, EK 12, Lublin 2008, kol. 505–506.
Lohse B., Das Passfest der Quartadecimaner, Gutersloh 1953.
Lohse B., Einleitung, w: Die Passa-Homilie des Bischofs Meliton von Sardes, Leiden 1958, s. 5–11.
Mergenier E., La prière des Églises de rite byzantin, t. II, Chevetogne 1948.
Misiarczyk L., Teologia wcielenia w pismach Ojców apostolskich, Vox Patrum 20 (2000) z. 38–39, s. 21–40.
Misiarczyk L., Początki chrześcijańskiej nauki o Wcieleniu u apologetów greckich II wieku, Vox Patrum 20 (2000) z. 38–39, s. 41–70.
Naumowicz J., Trzy spory o datę Wielkanocy, Vox Patrum 26 (2006) t. 49, 453–470.
Nautin P., L’homélie de ‘Méliton’ sur la passion, Revue d’Histoire Ecclesiastique 44 (1949) s. 429–438.
Starowieyski M., Tajemnica Bożego planu zbawienia – Meliton z Sardes, w: Pierwsi Świadkowie, BOK 10, Kraków 1998, s. 300–307.
Starowieyski M., Meliton, bp Sardes, w: Nowy Słownik Wczesnochrześcijańskiego Piśmiennictwa, Poznań 2018, kol. 699–701.
Perler O., Ein Hymnus zur Ostervigil von Meliton? (papirus Bodmer XII), Freiburg 1960.
Perler O.,Introduction, w: Méliton de Sardes. Sur la Pâque et Fragments, SCh 123, Paris 1966, s. 7–51.
Peterson E., Frühkirche, Judentum und Gnosis, Rom–Freiburg–Wien 1959.
Quasten J., Patrologia, vol. I, Casale Monferrato 1980, ristampa 1990.
Stewart-Sykes A., The Lamb’s High Feast. Melito, „Peri Pascha” and the Quartodeciman Paschal Liturgy at Sardis, Supplement 42 Vigiliae Christianae, Leiden 1999.
Stewart-Sykes A., On Pascha. With the Fragments of Melito and Other Material Related to Quartodecimans, Crestwood 2001.
Rosik M., Krzyżowanie pośród tańca. Kim byli adresaci „Homilii paschalnej” Melitona z Sardes, w: Festschrift bp I. Dec, Wrocław 2014, s. 309–314.
Wellesz M. E. J., Melito’s Homily on the Passion: An Investigation into the Sources of Byzantine Hymnography, The Journal of Theological Studies 44 (1943) s. 41–52.
Téléchargements
Publiée
Comment citer
Numéro
Rubrique
Licence
© KS. LESZEK MISIARCZYK 2023
Ce travail est disponible sous licence Creative Commons Attribution - Pas de Modification 4.0 International.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Stats
Number of views and downloads: 363
Number of citations: 0
