Mit i historia w narracjach biblijnych.
Perspektywa hermeneutyczna
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2025.023Słowa kluczowe
mit, historia, narracje biblijne, pamięć kulturowa, metoda historyczno-krytycznaAbstrakt
Historiograficzna tradycja starożytnego Bliskiego Wschodu zawiera mieszankę historii i mitu. To oznacza kombinację rozwoju zdarzeń na osi czasu i co można nazwać trybem historycznego myślenia, w który włączone są motywy mityczne. A zatem dzisiejsze próby oddzielania mitu i historii mogą oznaczać odarcie tej ostatniej z istotnego elementu znaczeniowego. Z perspektywy społeczno-antropologicznej Biblia nie może więc zostać użyta jako bezpośrednie źródło lub świadectwo przeszłości starożytnego Izraela, ale musi być wpierw kulturowo odkodowana. Triumf rozumu zapoczątkowany w Oświeceniu oznaczał, że biblijne narracje przestały być teologicznym mitem, nieomylnym i wyjętym spod krytyki, i zostały przypisane do własnego kontekstu historycznego. Zwrot w kierunku pamięci w samej hermeneutyce historii spowodował jednak, że teksty biblijne zaczęto traktować jako zapisy pamięci, która z kolei jest zawsze żywa i stanowi niewyczerpany rezerwuar aktualnej tożsamości. Interpretacja pomyślana jako ożywianie pamięci odpowiada nakazowi Boga, skierowanemu przez Mojżesza do ludu (Pwt 5,15; 7,18; 8,2.18). Polecenie ‘pamiętaj’ nie jest pobudzane ciekawością przeszłości i przemożną chęcią jej rekonstrukcji, lecz pragnieniem bycia (tożsamości), w którym wybrzmiewa pytanie ‘kim jestem?’. Odpowiedź, aby mogła być aktualna dla kolejnych pokoleń czytelników, musi mieć kształt narracji, w której mit i historia są nierozerwalnie ze sobą splecione.
Bibliografia
Ankersmit, Frank R. 2001. „The Sublime Dissociation of the Past: or How to Be(come) What One is No Longer.” History and Theory 40: 295–323.
Assmann, Jan. 2012. „Cultural Memory and the Myth of the Axial Age.” In The Axial Age and Its Consequences, edited by R. N. Bellah, H. Joas, 366–407. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press.
Assmann, Jan. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych. Przełożyła Anna Kryczyńska-Pham. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Burke, Peter. 2019. Myth, Memories, and The Representation of Identities. Brighton: Edward Everett Root.
Damrosch, David. 1987. The Narrative Covenant. Transformations of Genre in the Growth of Biblical Literature. New York: Harper & Row.
Fishbane, Michael. 2003. Biblical Myth and Rabbinic Mythmaking. Oxford: Oxford Univeristy Press.
Gadamer, Hans-Georg. 1993. Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Przełożył Bogdan Baran. Kraków: Inter Esse.
Gaddis, John L. 2004. The Landscape of History. How Historian Map the Past. Oxford: Oxford University Press.
Genette, Gérard. 1980. Narrative Discourse. An Essay in Method. Translated by Jane E. Lewin. Ithaca: Cornell University Press.
Habermas, Jürgen. 1972. Knowledge and Human Interests. Translated by Jeremy J. Shapiro. Boston: Beacon Press.
Habermas, Jürgen. 1987. The Philosophical Discourse of Modernity. Translated by Frederick G. Lawrence. Cambridge: MIT Press.
Hartog, François. 2000. „The Invention of History: The Pre-History of A Concept From Homer to Herodotus.” History and Theory 39: 384–395.
Heehs, Peter. 1994. „Myth, History, and Theory.” History and Theory 33: 1–19.
Hutter, Axel. 2002. Narrative Ontology. Translated by Aaron Shichet. Cambridge: Polity Press.
Koselleck, Reinhard. 2012. Warstwy czasu. Studia z metahistorii. Przełożyła Krystyna Krzemieniowa, Jarosław Merecki. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Legaspi, Michael C. 2010. The Death of Scripture and the Rise of Biblical Studies. Oxford: Oxford University Press.
Mills, Jon. 2020. „Toward a Theory of Myth.” Hermeneia 25: 37–53.
Momigiliano, Arnaldo. 1990. The Classical Foundations of Modern Historiogaphy. Oakland: University California Press.
Nietzsche, Fryderyk. 1912. Niewczesne rozważania. Przełożył Leopold Staff. Nakład Jakóba Mortkowicza.
Pawłowski, Zdzisław. 2024. Koniec Historii i Historia po Końcu. Księgi Królewskie w perspektywie hermeneutycznej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Pawłowski, Zdzisław. 2003. Opowiadanie, Bóg i początek. Teologia narracyjna Rdz 1–3. Warszawa: Vocatio.
Pawłowski, Zdzisław. 2021. „Z Gilgal do Gilgal. Miejsca pamięci w biografii Elizeusza (2 Krl 2,1–4,38).” Ethos 136: 45–70.
Pfoh, Emanuel. 2023. „Some Observations on Cultural Memory, the Hebrew Bible and the History of ‘Ancient Israel’.” Old Testament Essays 36: 568–586.
Pomian, Krzysztof. 1992. L’ordine del tempo. Translated by Pierro Arlorio. Einaudi.
Wolfson, Elliot R. 2006. „Mythopoeic Imagination and the Hermeneutic Bridging of Temporal Spacing: On Michael Fishbane’s ‘Biblical Myth and Rabbinic Mythmaking’.” The Jewish Quarterly Review 96: 233–238.
Yerushalmi, Yosef. 1989. Zakhor. Jewish History and Jewish Memory. Washington: University of Washington Press.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Zdzisław Pawłowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 9
Liczba cytowań: 0
