Profil zainteresowań biblijnych ks. Floriana Pilthowskiego (XVI w.)
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPTh.2023.024Słowa kluczowe
Biblioteka Kapituły Katedralnej w Kielcach, ks. Florian Pilhtowski, Mikołaj z Liry, recepcja Biblii, dzieje nauki, reformacja, reforma katolicka, loci communesAbstrakt
W Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach zachowałą się czteroczęściowa Biblia wydana wraz postyllą Mikołaja z Liry. Na marginesach tego inkunabułu ks. Florian Pilthowski jako miejscowy wikariusz i jednocześnie oficjał kielceki żyjący w drugiej połowie XVI wieku wykonywał noty marginalne świadczące o wieloletniej lekturze Biblii. Przeprowadzone badania wykazały lekturę większości ksiąg biblijnych. Najczęściej ks. F. Pilthowski sporządzął noty informacyjne pozwalajace zapamiętać treść czytanego fragmentu. W taki prosty sposób skomentował i potwierdził przeczytanie wiekszości ksiag Starego Testamentu. ks. F. Pilthowski pozostawił również noty świadczące o lekturze pogłębionej teologicznie. Było to chrystologiczne ujęcie fragmentów Starego Testamentu, realizacja proroctw w historii, tematyka sądu ostatecznego i przyjścia Chrystusa, katolickie rozumienie sakramentów, nowość życia chrześcijańskiego i powszechność zbawienia, życie kapłańskie. Przydatność kaznodziejska lektury Biblii była przez niego zaznaczana poprzez podawanie przy analizie dat świąt z kalendarza. Porównanie wątków tematycznych powstałych poprzez analizę not ks. F. Pilthowskliego z badaniami współczesnej biblistyki nad wartością postylli Mikołaja z Liry wskazuje na dostrzeganie przez potrydenckiego, kieleckiego komentatora większości ważnych osiągnięć trzynastowiecznego egzegety. Postylla Mikołaja z Liry ważna w kształtowaniu się teologii Marcina Lutra w recepcji ks. F. Pilthowskiego była źródłem potwierdzajacym naukę katolicką.
Bibliografia
Źródła
Biblia, cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Britonis in omens prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiae Doering. – Nicolaus de Lyra contra perfidam Iudaeorum. Nürnberg, Ant. Koberger 12 IV 1493. 2 º [prima pars, super Genesim […]]. Biblioteka Kapituły Katedralnej w Kielcach (dalej BKKKiel.) sygn. K.00215/I. Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. Moderantae Alodia Kawecka – Gryczowa, composuerunt Maria Bohonos, Michael Spandowski et Elisa Szandorowska (t. 1), Maria Bohonos, Michael Spandowski et Elisa Szandorowska (t. 2), T. 1–2, Wratislaviae – Varsaviae – Cracoviae 1970–1993. (dalej IBP) 1047.
Biblia, cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Britonis in omens prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiae Doering. – Nicolaus de Lyra contra perfidam Iudaeorum. Nürnberg, Ant. Koberger 12 IV 1493. 2 º [secunda pars, super Esdre. […]]. BKKKiel. sygn. K.00215/II. IBP 1047.
Biblia, cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Britonis in omens prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiae Doering. – Nicolaus de Lyra contra perfidam Iudaeorum. Nürnberg, Ant. Koberger 12 IV 1493. 2 º [tertia pars, super Esaia […]]. BKKKiel. sygn. K.00215/III. IBP 1047.
Biblia, cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Britonis in omnes prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiae Doering. – Nicolaus de Lyra contra perfidam Iudaeorum. Nürnberg, Ant. Koberger 12 IV 1493, 2°; [quinta pars, super evangelia […]]. Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego w Kielcach (dalej BWSD Kielce) sygn. XV. F. 154. IBP 1047.
Lumen animae, seu liber moralitatum. Ed. Mathias Ferinator. [Strassburg Typ. Legendae Aureae] 22 III 1482, 2°, BWSD Kielce sygn. XV.123. IBP 3492. Współopr.: Rolenvinck Werner, Fasciculus temporum. Venezia, Erl. Ratdolt, 24 XI 1480, 2°. BWSD Kielce sygn. XV.124 adl. IBP 4789.
Naussea Fridericus, Catechismus catholicus […], Kolonia, Joannes Quentel (heredes), 1552. [źródło: https://bc.bdsandomierz.pl/dlibra/publication/299/edition/300/content?ref=L2NvbGxlY3Rpb25kZXNjcmlwdGlvbi8zMg dostęp 04.06.2023.]
[A] Topiarius Dominicus Aegidius OP, Conciones in epistolas et evangelia, quae per sacram Quadragesimam populo in Ecclesia proponi solent […] e tabulis D. Iacobi Veldii concinnatae […] locupletae per D. Aegidium Topiarium […], apud Antonium Tilenium Brechtanum sub signo Struthio, Antverpiae 1568, 8°.
Współopr. [B] Topiarius Dominicus Aegidius OP, Conciones in evangelia et epistolas, quae festis totius anni diebus populo in Ecclesia proponi solent […] [pars hyemalis], [pars aestivalis], e tabulis D. Laurentii a Villavicentio Xeresani elaboratae […] locupletae per D. Aegidium Topiarium […], apud Antonium Tilenium Brechtanum sub signo Struthio, Antverpiae 1568; [na końcu:] excudebat Antverpiae Christophorus Plantinus, mense Augusto 1567, 8°. BKKKiel. sygn. K.0064.
Angelus de Clavasio, Sum[m]a Angelica de casibus. constientiae […], impensis providi Ioannis Rynman de Oringaw […] necnon Ioannis Knoblauch civis inclytae urbis Argentinae, in officina industry Renati Beck […], impressa Argentinae 1513 pridie kal. Septembris, 4°. BKKKiel. sygn. K.00148.
Opracowania
Aletti, Jean-Noël. 2010. God’s Justice in Romans: Keys for Interpreting the Epistle to the Romans. Subsidia Biblica 37. Rome: Gregorian & Biblical Press.
Bastrzykowski, Aleksander. 1949. Kolegiata św. Marcina w Opatowie i jej kapituła, cz. 2: Katalog prałatów i kanoników kolegiaty opatowskiej od 1212 roku aż do dni naszych. [Ostrowiec]: b.w.
Bobichon, Philippe. 2011. „Nicolas De Lyre Dans La Littérature Hébraïque Et Juive (XIVe -XVIIe Sìcles)”. In Nicolas de Lyre, franciscain du XIVe siècle exégète et théologien, edited by Gilberta Dahana, 281–312. Paris: Institut d’Études Augustiniennes.
Brown, Raymond Edward. 2002. Biblical Exegesis and Church Doctrine. Eugene, OR: Wips & Stock.
Carson, Donald A. 1997. „New Testament Theology”. In Dictionary of the Later New Testament and Its Developments, edited by Ralph P. Martin and Peter H. Davids, 796–814. Downers Grove, IL: InterVarsity.
Childs, Brevard S. 2011. Biblical Theology of the Old and New Testaments: Theological Reflection on the Christian Bible. Minneapolis: Fortress.
Cohen, Jeremy. 1986. „Scholarship and Intolerance in the Medieval Academy: The Study and Evaluation of Judaism in European Christendom”. American Historical Review 91 (3): 593–613.
Dahan, Gilbert. Ed. 2011. Nicolas De Lyre, Franciscain Du XIVe Siècle: Exégète Et Théologien. Collection des études Augustiniennes. Série Moyen Âge et temps modernes 48. Paris: Institut d’études augustiniennes.
Gałązka, Waldemar. 1997. Kapituła kolegiacka w Opatowie. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne.
Gąsiorowski, Antoni, Tomasz Jurek, Izabela Skierska and Ryszard Grzesiak. Opr. 2010. Metryka czyli album Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1509-1551. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Geiger, Ari. 2011. „A Student and an Opponent: Nicholas of Lyra and His Jewish Sources”. In Nicolas de Lyre: francise an du XlVe siècle, exégète et théologien, edited by Gilberta Dahana, 167–203. Paris: Institut d’études augustiniennes.
Geiger, Ari. 2017. „Talmudic Quotations in Nicholas of Lyra’s Postilla Literalis”. In Studies on the Latin Talmud, edited by Ulisse Cecini and Eulàlia Vernet, 161–175. Documents 113. Bellaterra: Universitat Autònoma de Barcelona.
Geiger, Ari. 2007. „In Hebraeo Habetur: The Hebrew Biblical Text in the Literal Commentary of Nicholas of Lyra on the Book of Lamentations”. Revue des Études Juives 166 (1–2): 147–173.
Geiger, Ari. 2010. „Nicholas of Lyra’s Literal Commentary on Lamentations and Jewish Exegesis: A Comparative Study”. Medieval Encounters 16 (1): 1–22.
Gosselin, Edward A. 1970. „A Listing of the Printed Editions of Nicholaus De Lyra”. Traditio 26: 399–426.
Hailperin, Herman. 1963. Rashi and the Christian Scholars. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. Moderantae Alodia Kawecka– Gryczowa, composuerunt Maria Bohonos, Michael Spandowski et Elisa Szandorowska (t. 1), Maria Bohonos, Michael Spandowski and Elisa Szandorowska (t. 2), t. 1–2. 1970–1993. Wratislaviae: Ex Officina Instituti Ossoliniani.
Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, t. 8: Zbiorczy indeks proweniencyjny. 2018. Edited by Marii Cubrzyńska-Leonarczyk. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Keen, Karen R. 2015. „Song of Songs in the Eyes of Rashi and Nicholas of Lyra: Comparing Jewish and Christian Exegesis”. Conversations with the Biblical World 35: 212–235.
Klepper, Deeana Copeland. 2000. „Nicholas of Lyra and Franciscan Interest in Hebrew Scholarship”. In Nicholas of Lyra: The senses of Scripture, edited by Philip D. W. Krey’ and Lesley Janette Smith, 289–311. Studies in the History of Christian Thought 90. Leiden: Brill.
Klepper, Deeana Copeland. 2007. The Insight of Unbelievers: Nicholas of Lyra and Christian Reading of Jewish Text in the Later Middle Ages. Jewish culture and contexts. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Korolev, Sergej. 2009. „Cenne i rzadkie polskie superekslibrisy heraldyczne ze zbiorów Biblioteki Narodowej Rosji w St. Petersburgu”. Z Badań nad księgozbiorami historycznymi 3: 171–196.
Kowalski, Marcin. 2014. „Problem Bożej Sprawiedliwości w Świetle Listu Do Rzymian”. Verbum Vitae 26: 95–126.
Kowalski, Marcin. 2017. „Retoryka i socjoretoryka w lekturze tekstów Nowego Testamentu. Cz. 2: Socjo-retoryka – projekt holistycznej lektury tekstu”. The Biblical Annals 7(1): 107–147.
Kowalski, Waldemar. 2021. „Prepozytura Kielecka w XVI stuleciu wierni i ich duszpasterze”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 115: 197–251.
Kwaśniewski, Andrzej. 2010. „Księgozbiory parafialne w prepozyturze kieleckiej w XVIII wieku”. Rozprawa doktorska, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.
Kwaśniewski, Andrzej. 2013. „Księgozbiór kapituły kieleckiej w świetle inwentarza z 1598 roku”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 99: 43–92.
Kwaśniewski, Andrzej. 2012. „Księgozbiór kanonika kieleckiego Wojciecha Strzemeskiego (†1602r.) w świetle inwentarza z 1650 roku”. Rocznik Kolbuszowski 12: 87–107.
Kwaśniewski, Andrzej. 2012. „Księgozbiory prywatne zachowane w Bibliotece Kapituły Kieleckiej (XV-XVIII wiek)”. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej 62: 69–95.
Kwaśniewski, Andrzej. 2017. „Księgozbiór Kapituły Kieleckiej w świetle inwentarza z 1650 roku”. In Książka dawna i jej właściciele. t. 2, edited by Dorota Sidorowicz-Mulak and Agnieszka Franczyk-Cegła, 207–227. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum.
Kwaśniewski, Andrzej. 2023. „Superekslibrisy w Bibliotece Kapituły Kieleckiej”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 120: 261–288.
Krey, Philip D. W. 2000. „The Old Law Prohibits the Hand and Not the Spirit: The Law and the Jews in Nicholas of Lyra’s Romans Commentary of 1329”. In Nicholas of Lyra: The senses of Scripture, edited by Philip D. W. Krey and Lesley Janette Smith, 251–66. Studies in the History of Christian Thought 90. Leiden: Brill.
Krey, Philip D. W. and Lesley Janette Smith. Eds. 2000. Nicholas of Lyra: The Senses of Scripture. Studies in the History of Christian Thought 90. Leiden: Brill.
Levy, Ian Christopher. 2011. The Letter to the Galatians. Grand Rapids, MI: Eerdmans –Cambridge, UK: The Bible in Medieval Tradition.
Levy, Ian Christopher. 2016. „The Old and New Law in Nicholas of Lyra’s Pauline Commentaries”. Letter & Spirit: Reception History of Paul in Catholic Tradition 11: 125–140.
Levy, Ian Christopher, Philip D. W. Krey, Thomas Ryan and H. Lawrence Bond. Eds. 2013. The Letter to the Romans. The Bible in Medieval Tradition. Grand Rapids, MI – Cambridge, UK: Eerdmans.
Maschkowski, F. 1891. „Rashi‘s Einfluss Auf Nikolaus Von Lyra in Der Auslegung Des Exodus: Ein Beitrag Zur Geschichte Der Exegese Des Alten Testamentes”. Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft 11: 268–316.
Merrill, Eugene H. 1975. „Rashi, Nicholas De Lyra and Christian Exegesis”. The Westminster Theological Journal 38 (1): 66–79.
Michalski, Abraham J. 1915. „Rashi’s Einfluss Auf Nicolaus Von Lyra in Der Auslegung Der Bücher Leviticus Numeri Und Deuteronomium”. Zeitschrift. für Alttestamentliche Wissenschaft 35: 218–245.
Michalski, Abraham J. 1921. „Rashis Einfluss Auf Nicolaus Von Lyra in Der Auslegung Des Bushes Josua”. Zeitschrift. für Alttestamentliche Wissenschaft 39: 300–307.
Myers, Allen C. Ed. 1987. The Eerdmans Bible Dictionary. Grand Rapids, MI: Eerdmans.
Neumann, Jean. 1893. „Influence De Rashi Et D’autres Commentateurs Juifs Sur Les Postillae Perpetuae De Nicolas De Lyre”. Revue des Etudes Juives 26: 172–182.
Oberman, Heiko Augustinus. 1966. Forerunners of the Reformation: The Shape of Late Medieval Thought. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Oberman, Heiko Augustinus. 1978. „Fourteenth-Century Religious Thought: A Premature Profile”. Speculum 53: 80–93.
Ocker, Christopher. 2009. „Scholastic Interpretation of the Bible.”. In A History of Biblical Interpretation: The Medieval Through the Reformation Periods, edited by Alan J. Hauser, Duane F. Watson and Schuyler Kaufman, 254–279. Rapids, MI – Cambridge, UK: Eerdmans.
Oswalt, John N. 1986. The Book of Isaiah, Chapters 1–39. New International Commentary on the Old Testament. Grand Rapids, MI: Eerdmans.
Papieska Komisja Biblijna. 1994. Interpretacja Pisma Świętego w Kościele. Poznań: Pallotinum.
Papieska Komisja Biblijna. 2002. Naród Żydowski i Jego Święte Pisma w Biblii Chrześcijańskiej. Kielce: ITB Verbum.
Patton, C. L. 1998. „Nicholas of Lyra”. In Historical Handbook of Major Biblical Interpreters, edited by Donalda K. McKima, 116–122. Downers Grove, IL: InterVarsity.
Preus, James S. 1969. From Shadow to Promise: Old Testament Interpretation from Augustine to the Young Luther. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Reventlow, Henning Graf. 1992. „Theology (Biblical), History of”. In The Anchor Yale Bible Dictionary, edited by David N. Freedman, Gary A. Herion, David F. Graf, John D. Pleins and Astrid B. Beck, 483–505. New York: Doubleday.
Reventlow, Henning Graf. 2009. History of Biblical Interpretation: From Late Antiquity to the End of the Middle Ages. T. 1–2. Society of Biblical Literature Resources for Biblical Study. Atlanta, GA: of Biblical Literature.
Scobie, Charles H. H. 2000. „History of Biblical Theology”. In New Dictionary of Biblical Theology, edited by T. D. Alexander and Brian S. Rosner, 11–20. Downers Grove, IL: InterVarsity.
Sipayłło, Maria. 1988. Polskie superekslibrisy XVI-XVII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Verger, Jacques. 1984. „L’exégèse De L’université”. In Le Moyen Âge Et La Bible, edited by Pierre Riché and Guy Lobrichon, 199–230. Bible de tous les temps 4. Paris: Beauchesne.
Witkowski, Walenty. 1845. „Kollegiata Panny Maryi w Kielcach”. Pamiętnik Religijno-Moralny 9: 193–218.
Wood, Arthur Skevington. 1961. „Nicolas of Lyra”. The Evangelical Quarterly 33 (4): 196–206.
Wood, Rega. 1978. „Nicholas of Lyra and Lutheran Views on Ecclesiastical Office”. The Journal of Ecclesiastical History 29 (4): 451–462.
Wójcik, Walenty. 1963. „Organizacja i działalność oficjalatu okręgowego w Kielcach w latach 1551-1635”. Roczniki Teologiczno-Katechetyczne 10 (3): 29–37.
Wróbel, Tomasz. 1971. „Osiemsetlecie fundacji bpa Gedeona w Kielcach”. Kielecki Przegląd Diecezjalny 47 (5): 194–231.
Yisraeli, Oded. 2015. „A Christianized Sephardic Critique of Rashi’s Peshaṭ in Pablo De Santa María’s Additiones Ad Postillam Nicolai De Lyra”. In Medieval Exegesis and Religious Difference: Commentary, Conflict, and Community in the Premodern Mediterranean, edited by Ryana Szpiecha, 128–141. Bordering religions. New York: Fordham University Press.
Netografia
„Corpus academicorum Cracoviense”. Dostęp: 3 czerwca 2023 r. https://cac.historia.uj.edu.pl/osoba/2028146_Florian_Piltowski_syn_Jakuba.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Andrzej Kwaśniewski, Marcin Kowalski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 251
Liczba cytowań: 0
