Kościoły protestanckie w polityce bezpieczeństwa państwa polskiego w latach 1937–1939
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2025.008Słowa kluczowe
polityka bezpieczeństwa Polski 1918–1939; Kościoły protestanckie; bezpieczeństwo narodowe Polski; mniejszość niemiecka w Polsce; polonizacjaAbstrakt
Kwestie bezpieczeństwa wywierały istotny wpływ na politykę władz państwowych wobec Kościołów protestanckich w Polsce w latach 1937–1939. Kościoły te nie stanowiły zagrożenia jako mniejszości religijne, lecz jako instytucje, które miały w swoim składzie różne społeczności narodowościowe i na nie oddziaływały. Wpływy niemieckie w Kościołach traktowane były jako zagrożenie bezpieczeństwa narodowego, natomiast w stosunku władz wobec protestantów narodowości polskiej dominował instrumentalizm.
Bibliografia
Bibliografia / Bibliografie / Bibliography
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
Ambasada RP w Berlinie, sign. 1572, 1574, 1575.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sign. 988, 1078.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sign. 11482.
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sign. 1286, 1408.
Bundesarchiv Dienststelle Berlin:
- Deutsche Stiftung, sign. 427, 428, 428/1, 947, 952, 955, 956, 1513.
- Reichsministerium für die kirchlichen Angelegenheiten, sign. 22421, 22436.
Evangelisches Zentralarchiv in Berlin: Deutsche Evangelische Kirche – Kirchliches Außenamt, sign. 931.
Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes in Berlin:
Botschaft Warschau, sign. 79, 80.
Geistliche Angelegenheiten, sign. 61659, 61660, 61661.
Konsulat Lodz, sign. 47.
Konsulat Posen, sign. 7, 8.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
18 grudnia, pismo ministra spraw zagranicznych do ministra spraw wewnętrznych na temat mniejszości niemieckiej w Polsce, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 788–794.
24 listopada, pismo dyrektora Departamentu Politycznego MSW do MSZ na temat stosunku do mniejszości niemieckiej w Polsce, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 711–719.
Bericht über die fünfte Sitzung der Verfassunggebenden Synode der Unierten Evangelischen Kirche in Polen am 24. Februar 1938. 1938.
Dziennik Urzędowy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, 2. 1937.
Kammel, Richard (ed.): Ostberichte. 8.12.1938.
Kotula, Karol: Od marzeń do ich spełnienia. Wspomnienia z lat 1884–1951. 1998.
Notatka dyrektora Gabinetu Ministra Spraw Zagranicznych z rozmów z radcą ambasady Niemiec na temat Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 636–638.
Literatura / Literatur / Literature
Alabrudzińska, Elżbieta: Juliusz Bursche (1862–1942) – zwierzchnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce. Biografia. 2010.
Alabrudzińska, Elżbieta: Kościoły ewangelickie na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. 1999.
Alabrudzińska, Elżbieta: Protestantyzm w Polsce w latach 1918–1939. 2004.
Chojnowski, Andrzej: Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939. 1979.
Czembor, Henryk: Ewangelicki Kościół Unijny na Polskim Górnym Śląsku (1922–1939). 1993.
Gryniakow, Jerzy: Ustalenie stanu prawnego dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. 1976.
Hauser, Przemysław: Mniejszość niemiecka na Pomorzu w okresie międzywojennym. 1998.
Jóźwiak, Ewa: Kościół Ewangelicko-Reformowany po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, in: Jóźwiak, Ewa / Karski, Michał (eds.): Ewangelicy w Niepodległej. 2018.
Kiec, Olgierd: Die evangelischen Christen in der Stadt Posen und im Süden Großpolens vor und nach 1945, in: Greschat, Martin (ed.): Deutsche und polnische Christen. Erfahrungen unter zwei Diktaturen. 1999, pp. 68–85.
Kiec, Olgierd: Ewangelicki Kościół Unijny w Polsce wobec „walki kościelnej” w Trzeciej Rzeszy 1933 – 1939, in: Kłaczkow, Jarosław (ed.): Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu. 2009, pp. 45–66.
Kiec, Olgierd: Kościoły ewangelickie w Wielkopolsce wobec kwestii narodowościowej w latach 1918–1939. 1995.
Kłaczkow, Jarosław: Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1918–1939. 2017.
Kneifel, Eduard: Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche. 1964.
Kossert, Andreas: Protestantismus in Lodz 1918–1956. Die evangelische Bevölkerung der mittelpolnischen Industriemetropole im Spannungsverhältnis zwischen Deutschland und Polen, in: Greschat, Martin (ed.): Deutsche und polnische Christen. Erfahrungen unter zwei Diktaturen. 1999, pp. 86–116.
Krebs, Bernd: Państwo, Naród, Kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce w latach 1917–1939. 1998.
Kuźniar, Roman: Wstęp, in: Kuźniar, Roman (ed.): Polska polityka bezpieczeństwa 1989–2000. 2001, pp. 13–18.
Musialik, Wanda: Stosunek władz województwa śląskiego do Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku, in: Kłaczkow, Jarosław (ed.): Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu. 2009, pp. 67–84.
Pałka, Elżbieta: Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania na Zaolziu. Od polskiej organizacji religijnej do Kościoła czeskiego. 2007.
Sękowska, Aleksandra: Zbór Ewangelicko-Reformowany w Warszawie w latach drugiej wojny światowej, in: Janowska, Alina (ed.): Ewangelicy warszawscy w walce o niepodległość Polski w latach drugiej wojny światowej. Wspomnienia i relacje. 1997, pp. 31–38.
Stegner, Tadeusz: Ks. biskup Juliusz Bursche jako kontynuator idei pastora Leopolda Otto, in: Czyż, Renata / Szczypka, Danuta (eds.): Biskup Juliusz Bursche (1862–1942). 2012, pp. 7–17.
Turowski, Stefan: Kościół ewangelicko-unijny w Polsce 1920–1939. 1990.
Wiśniewska, Małgorzata / Wyszczelski, Lech: Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918–1939 – teoria i praktyka. 2009.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Elżbieta Alabrudzińska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 34
Liczba cytowań: 0
