Protestant Churches in the Security Policy of the Polish State in the Years 1937–1939
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2025.008Keywords
Polish security policy 1918–1939; Protestant Churches; Polish national security; German minority in Poland; PolonizationAbstract
Security issues had a significant impact on the state authorities’ policy towards Protestant Churches in Poland in the years 1937–1939. Those churches were not perceived as a threat in their capacity as religious minorities, but rather as institutions encompassing multiethnic communities and exerting influence over them. German influence in those Churches was perceived as a threat to national security, and the attitude of the authorities towards Protestants of Polish nationality was dominated by an instrumental approach.
References
Bibliografia / Bibliografie / Bibliography
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Akt Nowych w Warszawie:
Ambasada RP w Berlinie, sign. 1572, 1574, 1575.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sign. 988, 1078.
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, sign. 11482.
Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sign. 1286, 1408.
Bundesarchiv Dienststelle Berlin:
- Deutsche Stiftung, sign. 427, 428, 428/1, 947, 952, 955, 956, 1513.
- Reichsministerium für die kirchlichen Angelegenheiten, sign. 22421, 22436.
Evangelisches Zentralarchiv in Berlin: Deutsche Evangelische Kirche – Kirchliches Außenamt, sign. 931.
Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes in Berlin:
Botschaft Warschau, sign. 79, 80.
Geistliche Angelegenheiten, sign. 61659, 61660, 61661.
Konsulat Lodz, sign. 47.
Konsulat Posen, sign. 7, 8.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
18 grudnia, pismo ministra spraw zagranicznych do ministra spraw wewnętrznych na temat mniejszości niemieckiej w Polsce, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 788–794.
24 listopada, pismo dyrektora Departamentu Politycznego MSW do MSZ na temat stosunku do mniejszości niemieckiej w Polsce, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 711–719.
Bericht über die fünfte Sitzung der Verfassunggebenden Synode der Unierten Evangelischen Kirche in Polen am 24. Februar 1938. 1938.
Dziennik Urzędowy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, 2. 1937.
Kammel, Richard (ed.): Ostberichte. 8.12.1938.
Kotula, Karol: Od marzeń do ich spełnienia. Wspomnienia z lat 1884–1951. 1998.
Notatka dyrektora Gabinetu Ministra Spraw Zagranicznych z rozmów z radcą ambasady Niemiec na temat Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku, in: Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. 1937, pp. 636–638.
Literatura / Literatur / Literature
Alabrudzińska, Elżbieta: Juliusz Bursche (1862–1942) – zwierzchnik Kościoła ewangelicko-augsburskiego w Polsce. Biografia. 2010.
Alabrudzińska, Elżbieta: Kościoły ewangelickie na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. 1999.
Alabrudzińska, Elżbieta: Protestantyzm w Polsce w latach 1918–1939. 2004.
Chojnowski, Andrzej: Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939. 1979.
Czembor, Henryk: Ewangelicki Kościół Unijny na Polskim Górnym Śląsku (1922–1939). 1993.
Gryniakow, Jerzy: Ustalenie stanu prawnego dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. 1976.
Hauser, Przemysław: Mniejszość niemiecka na Pomorzu w okresie międzywojennym. 1998.
Jóźwiak, Ewa: Kościół Ewangelicko-Reformowany po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, in: Jóźwiak, Ewa / Karski, Michał (eds.): Ewangelicy w Niepodległej. 2018.
Kiec, Olgierd: Die evangelischen Christen in der Stadt Posen und im Süden Großpolens vor und nach 1945, in: Greschat, Martin (ed.): Deutsche und polnische Christen. Erfahrungen unter zwei Diktaturen. 1999, pp. 68–85.
Kiec, Olgierd: Ewangelicki Kościół Unijny w Polsce wobec „walki kościelnej” w Trzeciej Rzeszy 1933 – 1939, in: Kłaczkow, Jarosław (ed.): Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu. 2009, pp. 45–66.
Kiec, Olgierd: Kościoły ewangelickie w Wielkopolsce wobec kwestii narodowościowej w latach 1918–1939. 1995.
Kłaczkow, Jarosław: Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1918–1939. 2017.
Kneifel, Eduard: Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche. 1964.
Kossert, Andreas: Protestantismus in Lodz 1918–1956. Die evangelische Bevölkerung der mittelpolnischen Industriemetropole im Spannungsverhältnis zwischen Deutschland und Polen, in: Greschat, Martin (ed.): Deutsche und polnische Christen. Erfahrungen unter zwei Diktaturen. 1999, pp. 86–116.
Krebs, Bernd: Państwo, Naród, Kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce w latach 1917–1939. 1998.
Kuźniar, Roman: Wstęp, in: Kuźniar, Roman (ed.): Polska polityka bezpieczeństwa 1989–2000. 2001, pp. 13–18.
Musialik, Wanda: Stosunek władz województwa śląskiego do Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku, in: Kłaczkow, Jarosław (ed.): Polski protestantyzm w czasach nazizmu i komunizmu. 2009, pp. 67–84.
Pałka, Elżbieta: Śląski Kościół Ewangelicki Augsburskiego Wyznania na Zaolziu. Od polskiej organizacji religijnej do Kościoła czeskiego. 2007.
Sękowska, Aleksandra: Zbór Ewangelicko-Reformowany w Warszawie w latach drugiej wojny światowej, in: Janowska, Alina (ed.): Ewangelicy warszawscy w walce o niepodległość Polski w latach drugiej wojny światowej. Wspomnienia i relacje. 1997, pp. 31–38.
Stegner, Tadeusz: Ks. biskup Juliusz Bursche jako kontynuator idei pastora Leopolda Otto, in: Czyż, Renata / Szczypka, Danuta (eds.): Biskup Juliusz Bursche (1862–1942). 2012, pp. 7–17.
Turowski, Stefan: Kościół ewangelicko-unijny w Polsce 1920–1939. 1990.
Wiśniewska, Małgorzata / Wyszczelski, Lech: Bezpieczeństwo narodowe Polski w latach 1918–1939 – teoria i praktyka. 2009.
Downloads
The publisher's shop:
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Elżbieta Alabrudzińska
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
The author submitting the text for publication is obliged to disclose all authors involved in the preparation of the text and (if applicable) an indication of the sources of financing of the publication, the contribution of scientific research institutions, associations and other entities ("financial disclosure").
In the case of texts prepared by two or more Authors, the Authors are obliged to send to the Editorial Staff a statement about the contribution of individual Authors to the publication (including their affiliation and an indication of the Author / Authors of the concepts, assumptions, methods, etc.). The main responsibility for the text lies with the author submitting it to the Editorial Board.
Please be advised that the editors of the Bulletin of the Polish Historical Mission are using the iThenticate anti-plagiarism program, since 2016 each article has been checked for authenticity. The editors declare that detected cases of scientific misconduct will be documented and made public by notifying relevant entities (institutions employing Authors, scientific institutions and associations, etc.).
Authors / Authors are asked to send the following documents to the Editor:
- declaration of the Author or Authors,
- statement of the Author or Authors,
- basic information about the article.
Universität Würzburg
Polnische Historische Mission
Philosophiegebäude
Am Hubland
97074 Würzburg, Germany
Stats
Number of views and downloads: 33
Number of citations: 0
