Wizerunek cudzoziemca w świetle Pamiętników z czasów Jana Sobieskiego, króla polskiego, Kazimierza Sarneckiego (1629–1696)
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2013.010Słowa kluczowe
pamiętniki, Jan III Sobieski, Rzeczpospolita Obojga Narodów, cudzoziemcy a PolskaAbstrakt
Pamiętnik Kazimierza Sarneckiego należy do najczęściej wykorzystywanych źródeł do epoki Jana III Sobieskiego. Wspomnienia tego rezydenta na dworze Jana III, działającego z poruczenia kanclerza wielkiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła, uzupełniają fakty znane z pamiętników Philippe Pierre de Noyersa, Philippe Duponta, Francois-Paulina d’Aleyraca i sekretarza ambasady francuskiej kawalera de Mongrillona. Wyróżniają się także dlatego, że mocodawcą Sarneckiego był siostrzeniec monarchy, syn Katarzyny z Sobieskich, primo voto Zasławskiej, a secundo voto Radziwiłłowej. Kazimierzowi Sarneckiemu zawdzięczamy szczegółowy obraz życia codziennego Jana III i jego rodziny w ostatnich latach życia króla (1691–1696). Jego relacje nie mają jednak charakteru prywatnego, ponieważ Radziwiłłowi potrzebne były wnikliwe obserwacje życia politycznego Rzeczypospolitej. Sarnecki na bieżąco odnotowywał dla niego informacje związane z relacjami rodzinnymi Jana III, trybem życia władcy, jego zdrowiem i samopoczuciem, przebiegiem obrad sejmu i rad senatorskich oraz wizytami cudzoziemskich dyplomatów. Zetknięcie się świata „swoich” i „obcych” następuje tu na kilku płaszczyznach: polityki, dyplomacji i wojny, kultury i sztuki, życia codziennego i obyczajów. W pamiętniku Sarneckiego cudzoziemiec na dworze Jana III jest cennym źródłem nowinek naukowych, politycznych i kulturalnych. Duży wpływ na stosunek do cudzoziemców miała nie tyle ich narodowość, co ich wyznanie i stosunki polityczne, przyczyniając się w równej mierze do ksenofobii, jak i ksenofilii. Mimo niechęci do „obcych” charakterystycznej dla niższych warstw stanu szlacheckiego, w Rzeczypospolitej cudzoziemiec był uważany za żywą gazetę, atrakcję towarzyską, a także wyrocznię w sprawach mody. Wspomnienia Sarneckiego potwierdzają jednak, że sympatia wobec „cudzoziemszczyzny” miała szansę zaistnieć raczej w środowisku magnackim, niż wśród bardziej konserwatywnej szlachty. Stereotypy narodowe nie zajęły we wspomnieniach radziwiłłowskiego rezydenta wiele miejsca. Czytelnik otrzymuje natomiast dużo konkretnych i cennych informacji oraz wielostronnych charakterystyk postaci życia politycznego. Wnikliwie analizując ich dobór można w pewnym stopniu wysnuć własne wnioski na temat osobistych poglądów pamiętnikarza i jego barwnej epoki.
Bibliografia
Źródła archiwalne / Archivalische Quellen / Archival Sources
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Archiwum Radziwiłłów, Dz.V (ARV), No. 9362, 53.
AGAD, ARV, vol. 196, No. 9362, Catalogue 75.
AGAD, Archiwum Zamoyskich, No. 480, no catalogue number.
Źródła drukowane / Gedruckte Quellen / Printed Sources
Dupont Ph., Pamiętniki historyi życia i czynów Jana III Sobieskiego, introduced by D. Milewski, transl. by B. Spieralska, (2011).
Listy Piotra des Noyers, sekretarza królowej Maryi Kazimiry, z lat 1680–1683, rzeczy polskich dotyczące, ed. L. Nabielak], (1867).
Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI–XVIII wieku, elaborated by M. Gębarowicz, (1973).
Mongrillon M. de, Pamiętnik sekretarza ambasady francuskiej w Polsce pod koniec panowania Jana III oraz w bezkrólewiu i wolnej elekcji po jego zgonie (1694–1698), ed. Ł. Częścik, (1983).
Pasek J. Ch., Pamiętniki (wybór), elaborated by F. Przyłubski, (1952).
Poczobutt Odlanicki J., Pamiętnik (1640–1684), elaborated by A. Rachuba, (1987).
Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Diariusz i relacje z lat 1691–1696, ed. J. Woliński, (1958).
Sobieski J., Listy do Marysieńki, t.2, ed. J. Kukulski, (1976).
Tron pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, (1996).
Literatura / Literatur / Literature
Ćwikła L., Bractwo cerkiewne jako forma organizacji ludności prawosławnej na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej w XVI–XVII wieku, “Czasy Nowożytne”, 8 (2000), pp. 119–135.
Czołowski A., Dawne zamki i twierdze na Rusi halickiej, “Teka Konserwatorska”, (1892), pp. 65–132.
Długosz J., Jakub Sobieski 1590–1646. Parlamentarzysta, podróżnik i pamiętnikarz, (1989).
Fabiani B., Na dworze Wazów w Warszawie, (1988).
Jakimowicz A., Zachód a sztuka Wschodu, (1981).
Komasara I., Jan III Sobieski. Miłośnik ksiąg, (1980).
Komaszyński M., Maria Kazimiera d’Arquien Sobieska królowa Polski (1641–1716), (1983).
Kuchowicz Z., Obyczaje staropolskie XVI–XVIII wieku, (1975).
Mączak A., Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej, (2003).
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, ed. F. Sulimierski, W. Chlebowski, S. Walewski, 1 (1880).
Targosz K., Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, (1985).
Targosz K., Jan III Sobieski mecenasem nauk i uczonych, (Monografie z Dziejów Nauki i Techniki 149, 1991).
Tazbir J., Kultura szlachecka w Polsce. Rozkwit – upadek – relikty, (1983).
Tazbir J., Szlaki kultury polskiej, (1986).
Tazbir J., Polskie przedmurze chrześcijańskiej Europy, (1987).
Tyszkiewicz J., Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII–XVIII wieku, (1989).
Zakrzewska-Dubasowa M., Ormianie w dawnej Polsce, (1982).
Ziembicki W., Zdrowie i niezdrowie Jana Sobieskiego, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, 11/12 (1931/1932), (1931).
Ziembicki W., Wstrzymanie wyjazdu Jana III na Sejm w grudniu 1693, „Kwartalnik Historyczny”, 47, 4 (1933), pp. 576–580.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 449
Liczba cytowań: 0