„Chłopi są niewolnikami szlachty”
Położenie polskich włościan w świetle wybranych dzieł europejskiego oświecenia
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2024.005Słowa kluczowe
Polska-Litwa; chłopi; pańszczyzna; poddaństwo; przywiązanie do ziemiAbstrakt
W artykule zostały omówione opinie na temat sytuacji ludności chłopskiej w Rzeczypospolitej w dobie Oświecenia formułowane w traktatach filozoficznych, encyklopediach i przewodnikach turystycznych oraz korespondencji i relacjach z podróży tego czasu. Podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu odzwierciedlały one rzeczywiste stosunki panujące w Polsce. W centrum zainteresowania autora znalazł się problem niewoli, poddaństwa i prawnego przywiązania chłopów do ziemi.
Bibliografia
Baranowski, Ignacy Tadeusz (Hg.): Księgi referendarskie, 1: 1582–1602. 1910.
Berckenmeyer, Paul Ludoph: Vermehrter Curieuser Antiquarius, das ist allerhand auserlesene geographische und historische Merkwürdigkeiten so in denen europaeischen Ländern zu finden. 1709.
Bernardin de Saint-Pierre, Jacques-Henri: Voyage en Pologne, in: Aimé-Martin, Louis (Hg.): Oeuvres posthumes de Jacques-Henri-Bernardin de Saint-Pierre. 1833, S. 12–17.
Bernoulli, Johann: Reisen durch Brandenburg, Pommern, Preußen, Curland, Rußland und Pohlen in den Jahren 1777 und 1778, 6. 1780.
Bernoulli, Johann (Hg.): Werdum, Ulrich von: Reisen durch die Königreiche Polen, Frankreich, England, Dänemark und Schweden, in: Archiv zur neuern Geschichte, Geographie, Naturund Menschenkenntniss, 4. 1786.
Besterman, Theodore (Hg.): [Voltaire]: Correspondence and related documents, 39 und 41. 1975.
Biester, Johann Erich: Einige Briefe über Polen und Preussen. Geschrieben im Sommer 1791, in: Berlinische Monatsschrift, 18/2. 1791, S. 162–191 und 19/1. 1792, S. 545–603.
Bring, Samuel E. (Hg.): Weissmantel, Erasmus H. von: Dagbok 1709–1714. 1928.
Coxe, William: Travels into Poland, Russia, Sweden and Denmark interspersed with historical relations and political inquiries, 1. 1784.
Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, 10, 11, 12. 1765.
Kausch, Johann Joseph: Nachrichten über Polen, 1. 1793.
Keckowa, Antonina / Pałucki, Władysław (Hg.): Księgi Referendarii Koronnej z drugiej połowy XVIII wieku, 1–2. 1955–1957.
Leibniz, Gottfried Wilhelm: Specimen demonstrationum politicarum pro eligendo rege Polonorum, novo scribendi genere ad claram certitudinem exactum. 1659 [1669].
Leuschner, Brigitte (Hg.): Georg Forsters Werke. Sämtliche Schriften, Tagebücher, Briefe, 14: Briefe 1784–Juni 1787. 1978.
Linguet, Simon Nicolas Henri, Considérations politiques et philosophiques, sur les affaires présentes du Nord et particuliérement sur celles de Pologne. 1773.
Łosowski, Janusz (Hg.): Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku. 2015.
Mably, Gabriel Bonnot de: De l’étude de l’histoire, in: Collection complète des oeuvres de l’abbé de Mably, 12. 1794–1795, S. 1–364.
Mamelsbury, James Howard (Hg.): Harris, James: Diaries and correspondence containing an account of his missions to the courts to the Courts of Madrid, Frederick the Great, Catherine the Second, and the Hague and his special missions to Berlin, Brunswick and the French Republic, 1. 1844.
Marshall, Joseph: Travels through Holland, Flanders, Germany, Denmark, Sweden, Lapland, Russia, the Ukraine and Poland in the years 1768, 1769 and 1770 in which is particularly minuted the present state of those countries, respecting their agriculture, population, manufactures, commerce, the arts, and useful undertakings, 3. 1772.
Montesquieu, Charles Louis de Secondat de: Vom Geist der Gesetze. 1829.
Preuss, Johann D. E. (Hg.): Correspondance de Frédéric II, 9 : OEuvres de Frédéric le Grand, 24. 1854.
Schulz, Joachim Christoph Friedrich: Reise eines Liefländers von Riga nach Warschau, durch Südpreußen, über Breslau, Dresden, Karlsbad, Bayreuth, Nürnberg, Regensburg, München, Salzburg, Linz, Wien und Klagenfurt, nach Botzen in Tyrol, 2. 1795.
Vautrin, Hubert: L’observateur en Pologne.1807.
Woźniakowa, Maria (Hg.): Księgi Referendarii Koronnej z lat 1698–1763. Sumariusz, 1: 1698–1732 und 2: 1735–1763. 1969 und 1970.
Wraxall, Nathaniel William: Memoirs of the courts of Berlin, Dresden, Warsaw and Vienna in the years 1777, 1778 and 1779, 2. 1800.
Bartyś, Julian: Rzeczpospolita Pawłowska na tle reform włościańskich w Polsce w XVIII wieku. 1982.
Butterwick, Richard: Die Verfassung vom 3. Mai 1791. Das Vermächtnis des Polnisch-Litauischen Unionsstaates. 2021.
Chynczewska-Hennel, Teresa: Rzeczpospolita XVII wieku w oczach cudzoziemców. 1993.
Dukwicz, Dorota: Na drodze do pierwszego rozbioru. Rosja i Prusy wobec Rzeczypospolitej w latach 1768–1771. 2022.
Forycki, Maciej: Anarchia polska w myśli Oświecenia. Francuski obraz Rzeczypospolitej szlacheckiej u progu czasów stanisławowskich. 2004.
Konopczyński Władysław: Polska w dobie wojny siedmioletniej, 2. 1911.
Kordel, Jacek: Królestwo anarchii. W poszukiwaniu nowożytnych wyobrażeń o Rzeczypospolitej i jej mieszkańcach. 2020.
Kot, Stanisław: Polska rajem dla Żydów, piekłem dla chłopów, niebem dla szlachty, in: Kultura i nauka. Praca zbiorowa dedykowana Stanisławowi Michalskiemu. 1937, S. 255–282.
Kot, Stanisław: Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej zachodu. 1919.
Łosowski, Janusz: Dokumentacja w życiu chłopów w okresie staropolskim. Studium z dziejów kultury. 2013.
Opas, Tomasz: O kierunkach awansu społecznego chłopów z dóbr prywatnych w XVIII wieku, in: Kula, Witold / Leskiewiczowa, Janina (Hg.): Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku, 6. 1974, S. 60–76.
Rafacz, Józef: Sąd referendarski koronny. Z dziejów obrony prawnej chłopów w dawnej Polsce. 1948.
Rostworowski, Emanuel: Reforma pawłowska Pawła Ksawerego Brzostowskiego (1767–1795), in: Przegląd Historyczny, 44/1–2. 1953, S. 101–152.
Rostworowski, Emanuel: Zabawy ekonomiczne Hugona Kołłątaja, in: Kwartalnik Historyczny, 60/4. 1953, S. 109–149.
Ugniewski, Piotr: „Szkaradny występek królobójstwa” w międzynarodowej propagandzie Stanisława Augusta, in: Przegląd Historyczny, 95/3. 2004, S. 327–347.
Ugniewski, Piotr: Media i dyplomacja. Gazette de France o sejmie rozbiorowym 1773–1775. 2006.
Zientara, Włodzimierz / Lewandowska, Liliana (Hg.): Das Fremde erfahren. Polen-Litauen, Deutschland und Frankreich in der frühneuzeitlichen Reiseliteratur. 2014.
Zimmermann, Kazimierz: Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, 1. 1915.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jacek Kordel
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 228
Liczba cytowań: 0
