Średniowieczne pochówki podwójne na cmentarzyskach Polski
Wolna wola czy nakazy religijne i społeczne?
DOI:
https://doi.org/10.12775/BPMH.2024.002Słowa kluczowe
wczesne średniowiecze; obrzędowość pogrzebowa; pochówki podwójneAbstrakt
Wspólne groby kobiety i mężczyzny – uznawanych za małżonków – nie są często znajdowane wśród pochówków wczesnośredniowiecznych Słowian. Czy uzasadniony jest pogląd, że wśród społeczności „barbarzyńskich” istniał zwyczaj, według którego zmarłemu mężczyźnie w drodze w zaświaty powinna towarzyszyć jego żona lub ewentualnie – w jej zastępstwie – wybrana kobieta? Jeśli tak, czy to „towarzyszenie” było dobrowolne czy zostało wymuszone? Jako przykład do rozważań na ten temat posłużyły wczesnośredniowieczne pochówki podwójne z terenów dzisiejszych ziem polskich.
Bibliografia
Hammer, Seweryn (Hg.): Herodot: Dzieje. 2002.
Konik, Eugeniusz (Hg.): Cezar, Gajusz Juliusz: Wojna galijska. 1978.
Kowalski, Tadeusz (Hg.): Relacja Ibrahima ibn Jaʿqūba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekriego, in: Pomniki dziejowe Polski (Monumenta Poloniae Historica). Seria II. 1. 1946.
Lappenberg, Johan Martin / Kurze, Fridericus (Hg.): Thietmari Merseburgensis Episcopi Chronicon, in: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores Rerum Germanicarum. 1889.
Ahmad ibn Rustah, in: Wikipedia, URL: https://de.wikipedia.org/wiki/Ahmad_ibn_ Rustah (20.10.2023).
Andrzejewska, Aldona: Więzi rodzinne w pochówkach szkieletowych z cmentarzysk Kujaw Wschodnich (część archeologiczna), in: Dzieduszycki, Wojciech / Wrzesiński, Jacek (Hg.): Kobieta – Śmierć – Mężczyzna. 2003, S. 273–278.
Antoniewicz, Włodzimierz, Problem rozkładu wspólnoty pierwotnej na ziemiach Polski, in: Pierwsza sesja archeologiczna IHKM PAN. 1957, S. 119–148.
Arbman, Holger: Birka I. Die Gräber. 1943.
Beherle, Franz: Die Gesetze der Langobarden. 1947.
Birket-Smith, Kaj: Ścieżki kultury, 1974.
Bogucka, Maria: Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po XXI wiek. 2005.
Bogucka, Maria: Women in the history of Europe: from antiquity till the begin of XXIst century. 2008.
Bojarski, Jacek / Chudziak, Wojciech / Weinkauf, Marcin: Góra Św. Wawrzyńca w Kałdusie we wczesnym średniowieczu – na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, in: Fudziński, Mirosław / Świętosławski, Witold / Chudziak, Wojciech (Hg.): Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu. 2017, S. 301–313.
Bojarski, Jacek: Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu. 2020.
Brückner, Aleksander: Słownik etymologiczny języka polskiego. 1993.
Chudziak, Wojciech (Hg.): Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1). 2006.
Chudziak, Wojciech (Hg.): Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4). 2010.
Chudziak, Wojciech / Bojarski, Jacek: Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, in: Arachaeologia Historica Polona, 23, 2015, S. 83–105.
Chudziak, Wojciech: Wikingerzeitliche Spuren des skandinavischen Brauchtums in Kałdus (Ostpommern), in: Archäologisches Korrespondenzblatt, 33/1. 2003, S. 145–156.
Dembińska, Maria: Pozycja kobiety wiejskiej w społeczeństwie średniowiecznym w Polsce, in: Kuczyński, Stefan (Hg.): Społeczeństwo Polski średniowiecznej. 1994, S. 121–129.
Dowiat, Jerzy: Normy postępowania i wzory osobowe. Kościół – dom Boży, in: Dowiat, Jerzy (Hg.): Kultura Polski średniowiecznej X–XIII w. 1985.
Duczko, Władysław: Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. 2006.
Eisenschmidt, Silke: Kammergräber der Wikingerzeit in Alt-Dänemark, in: Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie, 25. 1994.
Ennen, Edith: Frauen im Mittelalter. 1999.
Fesser, Jörg: Frühmittelalterliche Siedlungen der nördlichen Vorderpfalz – unter besonderer Berücksichtigung der merowingerzeitlichen Bodenfunde und der karolingischen Schriftquellen. 2005.
Forstner, Dorothea: Świat symboliki chrześcijańskiej, 1990.
Gardeła, Leszek / Kajkowski, Kamil: Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji, in: Kurasiński, Tomasz / Skóra, Kalina (Hg.): Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. 2014, S. 103–120.
Gennep van, Arnold: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. 2006.
Geremek, Bronisław: Człowiek marginesu w średniowieczu, in: Przegląd Historyczny, 80/4. 1989, S. 705–727.
Gräslund, Anna-Sofie: Birka IV. The Burial Customs. A study of the graves on Björkö. 1980.
Guriewicz, Aron: Kategorie kultury średniowiecznej. 1976.
Horedt, Kurt: Siebenbürgen im Frühmittelalter, in: Antiquitas, 3, 28. 1986.
Jacob, Georg: Arabische Berichte von Gesandten an germanische Fürstenhöfe aus dem 9. und 10. Jahrhundert, in: Geramb, Viktor von / Mackensen, Lutz (Hg): Quellen zur deutschen Volkskunde, 1. 1929.
Janowski, Andrzej: Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane. 2015.
Jaskanis, Danuta: Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu. 2008.
Kłosińska, Elżbieta M.: I nie opuszczę cię po śmierci. Kilka uwag na temat pochówków kobiet w grobach męskich w kulturze wysockiej na zachodniej Ukrainie, in: Dzieduszycki, Wojciech / Wrzesiński, Jacek (Hg.): Kim jesteś człowieku. 2011, S. 69–76.
Kostrzewski, Józef: Kultura prapolska. 1949.
Kowalski, Piotr: Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. 1998.
Kurasiński, Tomasz / Skóra, Kalina: Cmentarzysko w Radomiu, stanowisko 4, in: Baranowski, Tadeusz (Hg.): Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Radomia, 1. 2016.
Kurnatowska, Zofia / Wyrwa, Andrzej M. (Hg): Ostrów Lednicki. Rezydencjonalno-stołeczny ośrodek pierwszych Piastów. 2016.
Labuda, Gerard: Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych. 1999.
Lüdemann, Heide: Mehrfachbelegte Gräber im frühen Mittelalter. Ein Beitrag zum Problem der Doppelbestattungen. in: Fundberichte aus Baden-Württemberg, 19/1. 1994, S. 421–589.
Marquart, Josef: Osteuropäische und ostasiatische Streifzüge. Ethnologische und historisch-topographische Studien zur Geschichte des 9. und 10. Jahrhunderts (ca. 840–940). 1903.
Modzelewski, Karol: Barbarzyńska Europa. 2004.
Pollex, Axel: Glaubensvorstellungen im Wandel. Eine archäologische Analyse der Körpergräber des 10. bis 13. Jahrhunderts im nordwestlichen Raum, in: Berliner Archäologische Forschungen, 6. 2010.
Price, Neil, S.: The Viking Way. Religion and War in Late Iron Age Scandinavia. 2002.
Radzimiński, Andrzej: Kobieta w średniowiecznej Europie. 2012.
Rosik, Stanisław: Topiczny motyw uśmiercania słowiańskich wdów w Kronice Thetmara, in: Dzieduszycki, Wojciech / Wrzesiński, Jacek (Hg.): Kobieta – Śmierć – Mężczyzna. 2003, S. 143–148.
Shahar, Shulamith: Die Frau im Mittelalter. 1998.
Thunmark-Nylen, Lena: Die Wikingerzeit Gotlands, 1995.
Tuan, Yi-Fu: Przestrzeń i miejsce. 1987.
Tyszkiewicz, Lech: Slavi genus hominum durum, in: Wrzesiński, Wojciech (Hg.): Wokół stereotypów Niemców i Polaków. 1993, S. 3–14.
Urbańczyk, Przemysław: Dawni Słowianie. Wiara i kult. 1991.
Uruszczak, Wacław: Obyczaje ślubne we wczesnośredniowiecznej Polsce, in: Lityński, Adam / Mikołajczyk, Marian / Adamczyk, Tomasz / Drogoń, Andrzej / Organiściak, Wojciech (Hg.): Państwo, prawo, społeczeństwo w dziejach Europy Środkowej, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Józefowi Ciągwie w siedemdziesięciolecie urodzin. 2009, S. 741–747.
Walter, Susanne: Das frühmittelalterliche Gräberfeld von Mengen (Kr. Breisgau-Hochschwarzwald). 2008.
Wrzesińska, Anna / Wrzesiński, Jacek: Amor et mors – wczesnośredniowieczne groby podwójne, in: Goliński, Mateusz / Rosik, Stanisław (Hg.): Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. 2001, S. 435–444.
Wrzesińska, Anna / Wrzesiński, Jacek: I nie opuszczę cię aż do śmierci – przykłady relacji pochówków kobiet i mężczyzn na cmentarzysku w Dziekanowicach, in: Dzieduszycki, Wojciech / Wrzesiński, Jacek (Hg.): Kobieta – śmierć – mężczyzna. 2003, S. 167–174.
Wrzesiński, Jacek (Hg.): Moritui viventes obligant. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Dziekanowicach. Katalog. CD 1: Katalog Grobów 1964–2013. 2022.
Wrzesiński, Jacek: Miłość do grobowej deski. Pochówki podwójne wczesnego średniowiecza, in: Łysiak, Wojciech (Hg.): Miłość w kulturze polskiej, 1, 2015, S. 23–39.
Wrzesiński, Jacek: Razem czy osobno? – czyli miłość po grób, in: Brzostwicz, Michał / Przybył, Maciej / Wrzesiński, Jacek (Hg.): Miłość, damy i rycerze. 2009, S. 87–102.
Wrzesiński, Jacek: Zmarli i ich groby na cmentarzysku w Dziekanowicach, in: Wrzesiński, Jacek (Hg.): Moritui viventes obligant. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Dziekanowicach. 2022, S. 45–232.
Zoll-Adamikowa, Helena: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, I: Źrodła, II: Analiza. 1975 und 1979.
Pobrania
Sklep wydawnictwa:
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jacek Bojarski; Małgorzata Derecka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor zgłaszający tekst do publikacji zobowiązany jest do ujawnienia wszystkich autorów uczestniczących w przygotowaniu tekstu oraz (jeśli dotyczy) wskazanie źródeł finansowania publikacji, wkładzie instytucji naukowo-badawczych, stowarzyszeń i innych podmiotów („financial disclosure”). W wypadku tekstów przygotowanych przez dwóch lub wielu Autorów, Autorzy zobowiązani są do przesłania do Redakcji oświadczenia o wkładzie poszczególnych Autorów w powstanie publikacji (z podaniem ich afiliacji oraz wskazaniem Autora/Autorów koncepcji, założeń, metod itp.). Główną odpowiedzialność za tekst ponosi Autor zgłaszający go Redakcji.
Informujemy, że Redakcja Biuletynu Polskiej Misji Historycznej korzysta z programu antyplagiatowego iThenticate, od 2016 roku każdy artykuł jest sprawdzany pod względem oryginalności. Redakcja oświadcza, że wykryte przypadki nierzetelności naukowej będą dokumentowane oraz upubliczniane poprzez powiadomienie odpowiednich podmiotów (instytucje zatrudniające Autorów, instytucje i stowarzyszenia naukowe itp.).
Autorzy/Autorki przesyłając artykuł przez stronę APCz składają oświadczenia dotyczące praw autorskich oraz przygotowania artykułu zgodnie z zasadami etycznymi dla prac naukowych. Oswiadczenie jest także dostępne w formie dokumentu word (oświadczenie).
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 30
Liczba cytowań: 0
