Galopem przez wieki
Konserwacja i badania obrazu Czwórka Józefa Chełmońskiego z 1881 roku
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2024.004Słowa kluczowe
Czwórka, Chełmoński,, konserwacja obrazów wielkoformatowych, badania budowy technicznej i technologicznej obrazu, dziewiętnastowieczna paletaAbstrakt
Obraz "Czwórka" Józefa Chełmońskiego (1881, olej, płótno, wym. 286 × 680 cm), prezentowany na stałe w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie, należy do najbardziej rozpoznawalnych, wręcz ikonicznych dzieł polskiego dziedzictwa kulturowego. W związku z wystawą monograficzną artysty, planowaną na lata 2024–2025 w trzech muzeach narodowych, w 2020 roku podjęto jego konserwację. Pracom towarzyszyły analizy techniki wykonania obiektu będące częścią projektu wystawienniczo-badawczego finansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Obraz, pomimo dobrego stanu technicznego, wymagał przede wszystkim zabiegu oczyszczania lica. Było to konieczne dla przywrócenia walorów artystycznych dalece zaburzonych przez nawarstwione na nim pożółkłe i pociemniałe werniksy, zabrudzenia oraz przebarwione retusze. Dzięki długotrwałym pracom, monumentalna i niezwykle dynamiczna kompozycja odzyskała swe wartości plastyczne. Przeprowadzone gruntowne badania pozwoliły na rozpoznanie budowy technicznej i technologii wykonania, zastosowanej palety, sposobu opracowania malarskiego i materiałów użytych przez artystę. Obrazowanie w różnych zakresach promieniowania połączone z analizą wizualną oraz mikroskopową próbek ujawniło kolejne etapy procesu twórczego, w tym zmian kompozycyjnych, a także ewolucję koncepcji kolorystyki dzieła. W artykule opisano proces konserwacji i stan obiektu przed jej rozpoczęciem. Istotną jego częścią jest historia obrazu począwszy od powstania, zakupu do muzeum, poprzez losy wojenne, aż po czas obecny, z uwzględnieniem udokumentowanych wcześniejszych konserwacji. Publikowane są niezwykle ciekawe wyniki badań ukazujące sztandarowe dzieło Józefa Chełmońskiego w nowym świetle.
Bibliografia
Materiały archiwalne (Archival material)
Kraków. Muzeum Narodowe, Archiwum. Kancelaria Łuszczkiewicza, sygn. 94/15. Korespondencja
Józefa Chełmońskiego do Władysława Łuszczkiewicza. 1 lipca 1899.
Kraków. Muzeum Narodowe, Archiwum. Kancelaria Łuszczkiewicza, sygn. 94/10. 1904. Inwentarz zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie z lat 1879–1900.
BIBLIOGRAPHY
Angelova, Lora, Emiliano Carretti, Barbara H. Berrie, i Richard G. Weiss. „Poly (vinyl Alcohol)-borax ‘Gels’: A Flexible Cleaning Option.” W Gels in the Conservation of Art, red. Lora Angelova, Bronwyn Ormsby, Joyce Townsend, i Richard Wolbers, 231–236. London: Archetype Publications, 2017.
Baer, N. S., A. Joel, R. L. Feller, i N. Indictor. „Indian Yellow.” W Artists’ Pigments, t. 1, red. R. L. Feller, 17–36. Washington: National Gallery of Art, 1986.
Baij, Lambert, Chun Liu, Jesse Buijs, Alba Alvarez Martin, Dorien Westert, Laura Raven, Norbert Geels, Petria Noble, Joris Sprakel, i Katrien Keune. „Understanding and Optimizing Evolon® CR for Varnish Removal from Oil Paintings.” Heritage Science 9, nr 155 (2021): 1–17.
Bartel-Bochnak, Krystyna, Anna Tarnowska, i Andrzej Załuski. „Czwórka. Józef Chełmoński. Konserwatorska Karta Obiektu.” Konserwatorska Karta Obiektu. Kraków 1974. Archiwum Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Sukiennicach, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Barton, Allan F. M. CRC Handbook of Solubility Parameters and Other Cohesion Parameters. Perth: CRC Press, 2000, wyd. 2.
Blak, Halina. „Józef Chełmoński. Quadrige polonais.” W L’esprit romantique dans l’art polonais XIX–XX siècles, 206. Paris: Galeries Nationales du Grand Palais, 1977.
Blak, Halina, Barbara Małkiewicz, i Elżbieta Wojtałowa. „Malarstwo polskie XIX wieku.” W Nowoczesne malarstwo polskie, t. 1, red. Zofia Gołubiew, 45. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2001.
Bobrowska, Irena. „Czwórka. Józef Chełmoński. Konserwatorska Karta Obiektu.” Konserwatorska Karta Obiektu. Kraków 1970. Archiwum Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Sukiennicach, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Bouvier, M. P. L. Manuel des jeunes artistes et amateurs. Paris: F. G. Levrault, 1827.
Callen, Anthea. The Art of Impressionism, Painting Technique & the Making of Modernity. London: Yale University Press, 2000.
Carlyle, Leslie. „Authenticity and Adulteration: What Materials Were 19th Century Artists Really Using?” The Conservator 17 (1993): 56–60.
Czapski, Józef. Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce. Warszawa: M. Arct, 1936.
Czarnocka, Krystyna. Józef Chełmoński. Warszawa: Wydawnictwo Sztuka, 1957.
Górska, Pia. O Chełmońskim, wspomnienia. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1932.
Górska, Pia. Paleta i pióro (wspomnienia). Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1956.
Golz, Michael von der, Robert G. Proctor, Jr, Jill Whitten, Lance Mayer, Gay Myers, Ann Hoenigswald, i Michael Swicklik. „Synthetic Resins. Varnishing as Part of the Conservation Treatment of Easel Paintings.” W Conservation of Easel Paintings, red. Joyce H. Stoner i Rebecca Rushfield, 654–675. London and New York: Routledge, 2021.
Grzybkowska, Teresa. „Józef Chełmoński symbolista. Rozważania na marginesie wystawy poznańskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 50, nr 3 (1988): 263–270.
Józef Chełmoński, 1849–1914. Red. Ewa Micke-Broniarek i Wojciech Głowacki. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2024.
Kopera, Feliks. Sprawozdanie Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie 1901–1902. Kraków:
Muzeum Narodowe w Krakowie, 1903.
Kopera, Feliks. Sprawozdanie Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie za czas od 1 czerwca 1901 do 31 grudnia 1902. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 1903.
Knut, Nicolaus. The Restauration of Paintings. Cologne: Konemann, 1999.
Ligocki, Alfred. Józef Chełmoński. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1983.
Masłowski, Maciej. Malarski żywot Józefa Chełmońskiego. Warszawa: PIW, 1965.
Matuszczak, Tadeusz. Józef Chełmoński. Kraków: Wydawnictwo Ryszard Kluszczyński, 1996.
Micke-Broniarek, Ewa. Józef Chełmoński. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001,
Micke-Broniarek, Ewa, i Wojciech Głowacki. „Polska furmanka, 1878.” W Józef Chełmoński, 1849–1914, red. Ewa Micke-Broniarek, Wojciech Głowacki. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2024.
Mitka, Aleksander, i Edward Kossakowski. „Czwórka. Józef Chełmoński. Konserwatorska Karta Obiektu.” Konserwatorska Karta Obiektu. Kraków 1977. Archiwum Pracowni Konserwacji Malarstwa i Rzeźby w Sukiennicach, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Mitka, Aleksander, i Edward Kossakowski. „Sprawozdanie z prac konserwatorskich wykonanych
przy obrazie Józefa Chełmońskiego ‘Czwórka’ w okresie od 1 lutego do 8 marca 1977 roku przez zespół konserwatorów w składzie: mgr Aleksander Mitka, mgr Edward Kossakowski. Dokumentacja konserwatorska.” Dokumentacja konserwatorska. Kraków 1977. Archiwum MNK.
Mróz, Sławomir A. „Dzieje zakupu ‘Czwórki’ Józefa Chełmońskiego do Muzeum Narodowego w Krakowie.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 68, nr 2 (2020): 245–252.
Olszewska-Świetlik, Justyna, i Zuzanna Rozłucka. „Badania czerwonych laserunków metodą mikroskopii fluorescencyjnej UV.” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 34 (2005): 141–160.
Piotrowski, Antoni. Józef Chełmoński. Wspomnienie z 3 portretami i 27 reprodukcyami jego
dzieł. Kraków: Nakład J. Czerneckiego, 1917.
Płażyńska, Magdalena. „Warszawski Salon Aleksandra Krywulta 1880–1906.” Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 10 (1966): 297–351.
Richter, Ernst Ludwig, i Heide Härlin. „A Nineteenth Century Collection of Pigments and Painting Materials.” Studies in Conservation 19 (1974): 76–821.
De la Rie, Rene E. „Fluorescence of Paint and Varnish Layers.” Studies in Conservation 27, nr 1 (1982): 1–7.
De La Rie, Rene E., i Christopher W. McGlinchey. „New Synthetic Resins for Picture Varnishes.” W Cleaning, Retouching and Coatings: Technology and Practice for Easel Paintings and Polychrome Sculpture – Preprints of the Contributions to the Brussels Congress, 3–7 September 1990, red. John S. Mills, i Perr Smith, 168–173. London: International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works, 1990.
Rouba, Bogumiła Jadwiga. Budowa techniczna obrazów XIX-wiecznych malowanych na handlowych podobraziach płóciennych i problematyka ich konserwacji. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1988.
Ryszkiewicz, Andrzej. „Czwórka. Studium olejne z 1880.” Przegląd Artystyczny 30/31 (1954): 12.
Schweppe, Helmut, i John Winter. „Madder and Alizarin.” W Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, t. 3, red. Elisabeth West FitzHugh, 109–142. Washington: National Gallery of Art, (1997) 2012.
Vergeer, Michelle, Klaas Jan van den Berg, Saskia van Oudheusden, i Maartje J. N. Stols-Witlox. „Evolon® CR Microfibre Cloth as a Tool for Varnish Removal.” W Conservation of Modern Oil Paintings, red. Klaas Jan van den Berg, Ilaria Bonaduce, Aviva Burnstock, Bronwyn Ormsby, Mikkel Scharff, Leslie Carlyle, Gunnar Heydenreich, i Katrien Keune, 587–596. Switzerland: Springer, 2020 (2019).
Wachowiak, Mirosław, i Grzegorz Trykowski. „Badania składu pierwiastkowego zapraw dziewiętnastowiecznych obrazów – nowe możliwości wspomagania datowania i atrybucji na podstawie nieinwazyjnych badań in situ z wykorzystaniem przenośnego spektrometru XRF.” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 47 (2016): 333–355, https://doi.org/10.12775/AUNC.ZiK.2016.012.
Wegner, Jan. Józef Chełmoński w świetle korespondencji. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1953.
NETOGRAFIA / INTERNET SOURCES
Karta charakterystyki substancji chemicznej – płyn_RRK_12, Chempur®. https://chempur.pl/pliki/karty_charakterystyk/plyn_RRK_12_bezbarwny.pdf.
Kurjer Poranny, 157, 8 czerwca 1927. https://crispa.uw.edu.pl/object/files/7019/display/Default.
La France, 1 maja 1881. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4745088g/f3.item.r=Che%C5%82mo%C5%84ski%201881.
Stols-Witlox, Maartje. Historical Recipes for Preparatory Layers for Oil Paintings in
Manuals, Manuscripts and Handbooks in North West Europe, 1550–1900: Analysis and Reconstructions. T. 1 Main text. PhD thesis. Amsterdam: Amsterdam School of Historical Studies, 2014. https://pure.uva.nl/ws/files/2417974/149676_Stols_Witlox_PhD_volume_1_met_correcties.pdf
Technical data sheet. Evolon® CR. Dostęp 30 lipca 2024. https://deffnerjohann.de/media/n®
datasheets/2219102/EN/2219102_Technical%20Data%20Sheet_Evolon%20CR%20on%20roll_EN_DJ.PDF.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Dominika Sarkowicz, Marzena Sieklucka, Gabriela Banach-Kielanowska, Joanna Zwinczak, Justyna Kędziora, Anna Klisińska-Kopacz, Aldona Kopyciak, Paulina Krupska-Wolas, Karolina Skóra, Anna Ryguła, Michał Obarzanowski, Tomasz Wilkosz, Stanisław Tańcula, Beata Feluś, Gaja Gąsecka, Marta Matosz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY-ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 4.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 2
Liczba cytowań: 0