Specyfika techniki i technologii bizantyńsko-ruskich fresków fundacji Jagiellonów
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2021.005Słowa kluczowe
malarstwo ścienne, freski Jagiellonów, freski bizantyńsko-ruskie, technika malarska, tynki, pigmenty, warstwy malarskieAbstrakt
Malowidła bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiellonów ze względu na technologię i technikę charakteryzują się znaczną odmiennością w porównaniu do zachowanych na terenie Polski średniowiecznych malowideł ściennych. Stanowią one jednolitą i odrębną grupę wśród monumentalnych malowideł tego okresu, między innymi ze względu na specyfikę wykonania, zaliczaną do tzw. fresku mokrego. Różnice te dotyczą zarówno rodzajów i sposobów stosowania materiałów, jak i samej budowy malowideł. Brak technicznego i technologicznego podobieństwa do monumentalnego malarstwa średniowiecznego jest uzasadniony pochodzeniem wschodnich arteli, których członkowie stosowali tradycyjne dla sztuki Kościoła Wschodniego przepisy techniczne i receptury nieznane na gruncie łacińskim. Najbardziej zauważalną różnicą jest rodzaj używanych zapraw zwykle czysto wapiennych, pozbawionych piasku, z dodatkiem wypełniaczy roślinnych w postaci roślin włóknodajnych, które nadają szczególne cechy tynkom. Innymi typowymi cechami są: warstwowy sposób budowania warstwy malarskiej, użycie podmalowań (tzw. rieft) zwłaszcza w tłach pod warstwy wykonane za pomocą azurytu i malachitu. Warto wspomnieć również o stosowaniu przez malarzy ruskich pewnego rodzaju synopii, rytów oraz typowych pigmentów. Wszystkie elementy budowy fresków bizantyńsko-ruskich mają istotny wpływ na ich zachowanie i problemy konserwacji.
Bibliografia
Brochwicz, Zbigniew. „Kleje roślinne w polichromiach ściennych i ich identyfikacja. Zagadnienia technologiczne konserwacji malowideł ściennych.” Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Seria B 11 (1965) [Zagadnienia technologiczne konserwacji malowideł ściennych: materiały z konferencji w Krakowie w dniach 22–24 października 1964 r., red. Halina Andrzejewska i Piotr Rudniewski]: 79–95.
Gawłowska, Małgorzata. „Lublin, Kaplica Zamkowa pw. Trójcy Świętej. Dokumentacja konserwatorska malowideł ściennych. T. 1, Dokumentacja opisowa i rysunkowa. Ściana południowa nawy.” Dokumentacja konserwatorska, Lublin 1993, Pracownia Konserwacji Malarstwa Muzeum Lubelskiego, sygn. KK/17/93 A.
Grekov, Aleksandr Petrovic. Freski cerkvi Spasa Preobraženija na Kovalevie. Moskva: Iskusstvo, 1987.
Gronek, Agnieszka. Opuszczone dziedzictwo. O malowidłach w cerkwi św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2015.
Haldon, John, i Robin Cormack. The Oxford Handbook of Byzantine Studies. Oxford: Oxford University Press, 2008.
Istudor, Ioan. „The Church of Voronet Monastery. Technical Considerations of the Mural Paintings.” e_conservation 7 (2008): 26–40. Dostęp 15 lutego 2010. http://e-conservationline.com/content/view/37/54
Jabłońska-Szyszko, M., K. Baczko, i B. Świniarska. „Lublin, kaplica zamkowa. Badanie próbek tynków, oznaczenia soli i wilgotności ścian.” Dokumentacja badawcza, Lublin 1981, Pracownia Konserwacji Malarstwa Muzeum Lubelskiego, sygn. KT/43/81.
Jędrzejewska, Sara, Piotr Rudniewski, Andrzej Wawrzeńczak, i Barbara Piątkowska. „Lublin. Badanie próbek tynków, zapraw i cegły pochodzących z kaplicy zamkowej.” Dokumentacja badawcza, Warszawa 1973, Pracownia Konserwacji Malarstwa Muzeum Lubelskiego, sygn. KT/43/81.
Klimek, Beata. „Dokumentacja badań historycznych zapraw z kaplicy Trójcy Świętej na zamku w Lublinie.” W 600 lat fresków w kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, technologia, sztuka, konserwacja, red. Jolanta Żuk-Orysiak i Andrzej Frejlich, 251–298. Lublin: Muzeum Narodowe, 2021.
Koss, Irena. „Badanie próbki zaprawy pochodzącej z malowidła bizantyjskiego z kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu.” Dokumentacja badawcza, Kraków 1999, archiwum własne autorki, fotokopia.
Kozieł, Stanisław. „Badania archeologiczne w kaplicy Świętokrzyskiej w latach 1970–1976.” W Studia do dziejów Wawelu, t. 4, red. Jerzy Szablowski i Adam Bochnak, 441–459. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki / Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1978.
Łepkowski, Józef. „Odkrycie i restauracja malowideł ściennych w Krakowie.” Architekt 12, z. 1 (1911): 1–6.
Mamoń, Agata. „Dziennik prac konserwatorskich 1998–2000. Kaplica Świętokrzyska na Wawelu.” Kraków 1998–2000, archiwum własne autorki.
Mamoń, Agata. „Malowidła bizantyńsko-ruskie w kaplicy Świętokrzyskiej katedry wawelskiej. Budowa technologiczna, stan zachowania i postępowanie konserwatorskie na podstawie prac prowadzonych w latach 1998–2001.” Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 14, nr 1–2 (2003): 74–85.
Mamoń, Agata. „Problemy rekonstrukcji i aranżacji malowideł ściennych w kaplicy Mariackiej przy katedrze wawelskiej.” Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki 20, nr 1–4 (2009): 74–81.
Mamoń, Agata. „Specyfika konserwacji i rozwiązań estetycznych malowideł bizantyńsko-ruskich. Wnioski z prac przy freskach fundacji Jagiellonów.” Rozprawa doktorska, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie, 2019.
Mamoń, Agata. „Wybrane problemy konserwacji malowideł bizantyńsko-ruskich kaplic Mariackiej i Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu.” W 600 lat fresków w Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, technologia, sztuka, konserwacja, red. Jolanta Żuk-Orysiak i Andrzej Frejlich, 239–252. Lublin: Muzeum Narodowe, 2021.
Mamoń, Agata, i Władysław Zalewski. „Kaplica Świętokrzyska w katedrze wawelskiej.” Renowacje 3 (2000): 66–71.
Marxen-Wolska, Ewa. „Odkrycie malowideł ściennych w kościele parafialnym w Ostrzeszowie i zastosowanie polioctanu winylu do ich konserwacji.” Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo 5 (1973): 165–188.
[NN] „Sprawozdanie z prac badawczo-odkrywkowych na ścianie wschodniej nawy głównej kolegiaty wiślickiej.” Dokumentacja konserwatorska, Kraków 1972, Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa oddział w Krakowie, sygn. K-506.
Orkisz, Maria, i Jadwiga Styrna. „Wiślica – kolegiata. Dokumentacja konserwatorska.” Dokumentacja konserwatorska, Kraków 1974, Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa oddział w Krakowie, sygn. 507–K.
Płuska, Ireneusz, Leszek Polanowski, Maria Rogóż, Maria Smorąg-Różycka, Urszula Stępień, Katarzyna Sułkowska, Marek Walczak, Władysław Zalewski, i Bożena Żbikowska-Sobieraj. „Dokumentacja prac konserwatorskich. Bazylika katedralna pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu. Wnętrza części prezbiterialnej. T. I, Prezbiterium – malowidła ścienne. Dokumentacja opisowa.” Dokumentacja konserwatorska, Kraków 2011, archiwum własne autorki, fotokopia.
Ptak, Jan. „Malowidło bizantyjsko-ruskie w kaplicy Świętokrzyskiej katedry wawelskiej. Identyfikacja gatunku włókien w oryginalnej zaprawie.” Dokumentacja badawcza, 1998, archiwum własne autorki, fotokopia.
Rafalska-Łasocha, Alicja, Wiesław Łasocha, Marta Grzesiak, i Roman Dziembaj. „X-ray Powder Diffraction Investigations of Ruthenian-Byzantine Frescoes from the Royal Wawel Cathedral (Poland).” Powder Diffraction 25, nr 3 (2010): 258–263. https://doi.org/10.1154/1.3478748
Rogóż, Maria. „Badania pigmentów i zapraw próbek pobranych z malowideł ściennych w kaplicy Świętokrzyskiej katedry wawelskiej w Krakowie.” Dokumentacja badawcza, Kraków 1997, archiwum własne autorki, fotokopia.
Rogóż, Maria. „Podsumowanie badań pigmentów, spoiw i zapraw próbek pobranych z polichromii ściennej w kaplicy Świętokrzyskiej katedry Wawelskiej w Krakowie.” Dokumentacja badawcza, Kraków [brak daty], archiwum własne autorki, fotokopia.
Rokoszny, Józef. „Średniowieczne freski w katedrze sandomierskiej.” Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 9, z. 3–4 (1914): 451–474.
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu.” W Studia do dziejów Wawelu, t. 3, red. Jerzy Szablowski i Adam Bochnak, 17–287. Kraków: Ministerstwo Kultury i Sztuki / Zarząd Muzeów i Ochrony Zabytków, 1968.
Różycka-Bryzek, Anna. Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kaplicy zamku lubelskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983.
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-ruskie malowidła ścienne w kolegiacie wiślickiej.” Folia Historiae Artium 2 (1965): 47–81.
Różycka-Bryzek, Anna. „Bizantyńsko-ruskie malowidła w Polsce wczesnojagiellońskiej: problem przystosowań na gruncie kultury łacińskiej.” W Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. T. 2 Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym, red. Stanisław Stępień, 307–326. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 1994.
Różycka-Bryzek, Anna. „Cykl maryjny we freskach ‘graeco opere’ fundacji Władysława Jagiełły w katedrze sandomierskiej.” Modus. Prace z Historii Sztuki 7 (2006): 33–52.
Różycka-Bryzek, Anna. Freski bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy Zamku Lubelskiego. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 2000.
Różycka-Bryzek, Anna. „Malowidła ścienne bizantyńsko-ruskie.” W Malarstwo gotyckie w Polsce, red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska, t. 1, 155–184. Warszawa: DiG, 2004.
Różycka-Bryzek, Anna. „Niezachowane malowidła ‘graeco opere’ z czasów Władysława Jagiełły.” Analecta Cracoviensia 19 (1987): 295–318.
Różycka-Bryzek, Anna. „Obraz Czuwającego Emmanuela w malowidłach Kaplicy Świętokrzyskiej na Wawelu.” Modus. Prace z Historii Sztuki 7 (2006): 53–58.
Różycka-Bryzek, Anna. „O freskach lubelskich ponownie: uzupełnienia i dopowiedzenia.” W Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja. Materiały sesji zorganizowanej w Muzeum Lubelskim 24–26 kwietnia 1997 roku, red. Barbra Paprocka i Jan Sil, 91–104. Lublin: Muzeum Lubelskie, 1999.
Różycka-Bryzek, Anna. „O uwarunkowaniach patronatu Jagiełły nad malarstwem bizantyńsko- ruskim w Polsce.” Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 44 (2001): 16–22.
Różycka-Bryzek, Anna. „Sztuka w Polsce piastowskiej a Bizancjum i Ruś.” W Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa. T. 2 Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym, red. Stanisław Stępień, 295–306. Przemyśl: Południowo-Wschodni Instytut Naukowy, 1994.
Różycka-Bryzek, Anna. „Zarys historyczny badań nad bizantyńsko-ruskimi malowidłami ściennymi w Polsce.” Biuletyn Historii Sztuki 27 (1965): 291–294.
Rudniewski, Piotr. „Technika malowideł bizantyjsko-ruskich na przykładzie polichromii ściennych w Lublinie i Supraślu.” Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Seria B 11 (1965) [Zagadnienia technologiczne konserwacji malowideł ściennych: materiały z konferencji w Krakowie w dniach 22–24 października 1964 r., red. Halina Andrzejewska i Piotr Rudniewski]: 96–102.
Rudniewski, Piotr, i Mieczysław Samborski. „Problemy związane z pracami konserwatorskimi przy kaplicy św. Trójcy na zamku w Lublinie.” Ochrona Zabytków 21, nr 3 (1968): 15–30.
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „Bizantyńskie freski w sandomierskiej katedrze: królewski dar na chwałę Bożą czy odblask idei unii horodelskiej?” Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne 141, z. 2 (2014): 235–255. https://doi.org/10.4467/20844069PH.14.012.2740
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „Bizantyńskie malowidła króla Władysława II Jagiełły: pytania i dylematy badawcze.” W 600 lat fresków w Kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, technologia, sztuka, konserwacja, red. Jolanta Żuk-Orysiak i Andrzej Frejlich, 53–74. Lublin: Muzeum Narodowe, 2021.
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „Bizantyńskie malowidła w prezbiterium katedry pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu – odkrycia niespodziewane i doniosłe.” Modus. Prace z Historii Sztuki 12–13 (2013): 53–71.
Smorąg-Różycka, Małgorzata. „Wstęp.” W Dionizjusz z Furny, Hermeneia, czyli objaśnienie sztuki malarskiej, V–XXX. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003.
Sobczyk, Joanna, i Julio M. del Hoyo-Melendez. „Badanie technologiczne oraz strategia ochrony bizantyńsko-ruskich malowideł ściennych kaplicy Trójcy Świętej na zamku w Lublinie.” W 600 lat fresków w kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, technologia, sztuka, konserwacja, red. Jolanta Żuk-Orysiak i Andrzej Frejlich, 239–252. Lublin: Muzeum Narodowe, 2021.
Stawicki, Stanisław. „Techniczne i technologiczne problemy ściennych malowideł bizantyńsko-ruskich w kościele zamkowym w Lublinie.” W Kaplica Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja. Materiały sesji zorganizowanej w Muzeum Lubelskim 24–26 kwietnia 1997 roku, red. Barbara Paprocka i Jan Sil, 115–174. Lublin: Muzeum Lubelskie, 1999.
Stawicki, Stanisław. „Technika ściennych malowideł bizantyjsko-ruskich. Cz. I: Przyrządzanie ciasta wapiennego i zaprawy.” Ochrona Zabytków 23, nr 4 (1970): 267–278.
Stawicki, Stanisław. „Technika ściennych malowideł bizantyjsko-ruskich. Cz. II: Wykonywanie rysunku oraz przygotowywanie farb i sposób ich nakładania.” Ochrona Zabytków 24, nr 1 (1971): 9–3.
Suder, Janina. „Badania technik malowideł ściennych z XIV i XV w. na terenie Małopolski historycznej.” Ochrona Zabytków 15, nr 1 (1962): 34–59.
Šelkova, Elena Nikolaevna. „Technologia stenopisi Dionisiâ (poâs polotenec).” Kraevedčeskij almanach „Kiryllov” 4 (2001). Dostęp 25 marca 2019. http://www.rusarch.ru/shelkova1.html
Tolstoj, Vladimir Pavlovič. „Freski snetogorskego monasteru v Pskove.” Biuletyn Historii Sztuki 25, 1963: 5–21.
Vinner, Aleksej Vladimirovič. Materiali i technika monumentalno-dekorativnoj živopisi. Moskva: Iskusstvo 1953.
Węcławowicz, Tomasz. „Katedra wawelska. Przemiany architektury kaplicy Mariackiej (Batorego). Opracowanie historyczne wykonane w trakcie prac konserwatorskich w latach 2005–2007.” Dokumentacja konserwatorska, Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Kraków 2007, archiwum własne autorki, fotokopia.
Wyrzykowski, Andrzej. Zabytkowe freski w prezbiterium katedry sandomierskiej. Sandomierz: Diecezjalny Zakład Graficzno-Drukarski, 1934 (także: Kronika Diecezji Sandomierskiej 37, nr 10 (1934): 277–287).
XX. „Korespondencja z Krakowa. Odnowienie fresków w kaplicy Śgo Krzyża w katedrze na Wawelu.” Czas 24 (1871): 606–608.
Zalewski, Władysław. „Konserwacja fresków w prezbiterium kolegiaty wiślickiej.” Ochrona Zabytków 21, nr 3 (1968): 45–50.
Zalewski, Władysław. „Problemy konserwacji fresków rusko-bizantyńskich w kolegiacie wiślickiej.” Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków. Seria B 11 (1965) [Zagadnienia technologiczne konserwacji malowideł ściennych: materiały z konferencji w Krakowie w dniach 22–24 października 1964 r., red. Halina Andrzejewska i Piotr Rudniewski]: 298–303.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Acta Universitatis Nicolai Copernici Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
CC BY ND 4.0. Posiadaczem prawa autorskiego (Licencjodawcą) jest Autor, który na mocy umowy licencyjnej udziela nieodpłatnie prawa do eksploatacji dzieła na polach wskazanych w umowie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji niewyłącznej na korzystanie z Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego w następujących polach eksploatacji: a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (e-book, audiobook); c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego; d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera; e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY-ND 3.0) poprzez platformę cyfrową Wydawnictwa Naukowego UMK oraz repozytorium UMK.
- Korzystanie przez Licencjobiorcę z utrwalonego Utworu ww. polach nie jest ograniczone czasowo ilościowo i terytorialnie.
- Licencjodawca udziela Licencjobiorcy licencji do Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego nieodpłatnie na czas nieokreślony
PEŁEN TEKST UMOWY LICENCYJNEJ >>
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 965
Liczba cytowań: 0
