Analiza czterech typów ikon z kolekcji Profesora Wiesława Litewskiego w zbiorach Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2024-2025.08Keywords
Muzeum Uniwersyteckie, Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, ikony, ikonografia, źródła, Profesor Wiesław Litewski, Pantokrator, Mandylion, prorok Eliasz, Matka Boża Pocieszycielka Strapionych.Abstract
Celem artykułu jest analiza typów ikonograficznych czterech cerkiewnych obrazów z cennej kolekcji dziewiętnastowiecznych ikon rosyjskich ofiarowanej przez Profesora Wiesława Litewskiego do zbiorów Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu. Kolejno przedstawiono ikony ukazujące: Chrystusa Pantokratora w półpostaci, odmianę obrazu acheiropoietycznego – Mandylionu w typie pośrednim zbliżonym do Keramionu, ikonę zawierającą pięć scen z życia proroka Eliasza oraz przedstawiającą Matkę Bożą Pocieszycielkę Strapionych. By wyjaśnić złożone oraz bardzo interesujące treści powiązane z omawianymi ikonami posłużono się opisem formalnym, ikonograficznym, osadzeniem prezentowanych treści w źródłach: tłumaczeniach Starego i Nowego Testamentu z greki na język polski, wydaniami Biblii w językach greckim i rosyjskim oraz po łacinie. Wykorzystano bogatą literaturę przedmiotu oraz publikacje służące za kontekst, w tym prace z zakresu teologii prawosławnej oraz historii sztuki, symboliki, a także ikonografii. Istotną rolę pełniło odniesienie do średniowiecznych źródeł prezentujących utrwalone alegoryczne wizje, w tym w szczególności prezentowanych bądź cytowanych przez Pseudo-Garniera z Langres (przed 1216 r.) w jego obszernym, wielokrotnie kopiowanym kompendium.
References
Biblia pierwszego Kościoła, przeł. (oraz przypisami opatrzył) R. Popowski, Warszawa 2017.
Biblia sacra vulgata, t. 5: Evangelia – Actus Apostolorum – Epistulae Pauli – Epistulae Catholicae – Apocalypsis – Appendix, wyd. M. Fieger, W.-W. Ehlers, A. Beriger, Berlin–Boston 2018.
Bibliâ: knigi Svâŝ ennogo Pisania’ Vethogo i Novogo Zaveta: kanoničeskie: v russkom perevode s parallel’nymi mestami, N’û-Iork 1948.
Billington J.H., Ikona i topór: historia kultury rosyjskiej, przeł. J. Hunia, Kraków 2008.
Charkiewicz J., Tobą raduje się całe stworzenie… Ikony Bogarodzicy w Prawosławiu, Warszawa 2014.
Dąb-Kalinowska B., Ikony i obrazy, Warszawa 2000.
Geschichte der russischen Kunst: von den Anfängen bis zur Gegenwart, red. M. W. Alpatow, I. J. Danilowa, D. W. Sarabjanow, przeł. L. Schöche, Dresden 1975.
Gębarowicz M., Najstarszy ikonostas cerkwi wołoskiej we Lwowie: dzieje zabytku oraz jego rola w przemianach malarstwa cerkiewnego i sztuki ukraińskiej, oprac. A. Gronek, Wrocław 2016.
Hamilton G.H., The art and architecture of Russia, New Haven–London 1983.
Hearn M.F., Romanesque sculpture: the revival of monumental stone sculpture in the eleventh and twelfth centuries, New York 1985.
Jazykowa I., Świat ikony, przeł. H. Paprocki, Warszawa 2007.
Katalog dzieł sztuki ofiarowanych Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika w Toruniu przez Profesora Wiesława Litewskiego, red. J. Flik, J. Poklewski, oprac. A. Jarmiłko et al., Toruń [ca 2003].
Kłosińska J., Ikony, Kraków 1973.
Kobrzeniecka-Sikorska G., Ikona, kult, polityka: rosyjskie ikony maryjne od drugiej połowy XVII wieku, Olsztyn 2000.
Kobrzeniecka-Sikorska G., Ikony ikon: moc zwielokrotniona, Olsztyn 2017.
Łosski W. N., Teologia mistyczna Kościoła Wschodniego, przeł. I. Brzeska, Kraków 2007.
–, Teologia dogmatyczna, przeł. H. Paprocki, Białystok 2000.
Milis L.J.R., Anielscy mnisi i ziemscy ludzie: monastycyzm i jego znaczenie w społeczeństwie średniowiecznym, przeł. J. Piątkowska, Kraków 1996.
Onasch K., Schnieper A., Ikony: fakty i legendy, przeł. (z ang.) Z. Szanter, (z niem.) M. Smoliński, (z gr. fragm. hymnów i tekstów liturg.) H. Paprocki, Warszawa 2018.
Pokorzyna E., Słownik terminologiczny wyposażenia świątyń obrządku wschodniego z przydatkiem ikon maryjnych = Terminological dictionary of the outfitting of Eastern Rite Churches with an appendage on marian icons, Warszawa 2001.
Pospiszil A., Posłanie pewnego izografa Josifa do carskiego izografa i najmądrzejszego żywopisca Simona Fiodorowicza: rosyjski XVII-wieczny traktat o sztuce malowania ikon, Warszawa 2005.
Prasał A., Mały słownik ikon maryjnych, Warszawa 1996.
Próchniak K., Romańska rzeźba Marii z Dzieciątkiem z Goźlic – zarys historyczno-stylistyczny, „Studia Sandomierskie. Teologia-Filozofia-Historia” 2018, nr 1 (25).
Pseudo-Garnier z Langres, Średniowieczny słownik symboliki biblijnej. Alegoryczne interpretacje całego Pisma Świętego, oprac. krytyczne i tłum. haseł A–K, wstęp i komentarze K. Bardski, oprac. krytyczne i tłum. haseł L–Z D. Budzanowska-Weglenda, Warszawa 2023.
Septuaginta czyli Grecka Biblia Starego Testamentu wraz z księgami deuterokanonicznymi i apokryfami żydowskimi oraz onomastykonem, przeł. (a także opatrzył przypisami i wstępami oraz oprac. onomastykon) R. Popowski, Warszawa 2014.
Septuaginta id est Vetus Testamentum graece iuxta LXX interpretes, t. 1, red. A. Rahlfs, Stuttgart 1962.
Shegin L.F., Die Sprache des Bildes: Form und Konvention in der alten Kunst, przeł. K. Städtke, Dresden 1982.
Słownik polskiej terminologii prawosławnej: SPTP, red. W. Przyczyna, K. Czarnecka, M. Ławreszuk, Białystok 2022.
Słownik terminów, L–Ż, Sztuka świata, t. 18, Warszawa 2013.
Smykowska E., Ikona. Mały słownik, Warszawa 2008.
Sommer K., Ikonen: ein Handbuch für Sammler und Liebhaber, München 1979.
Svâŝennyâ knigi Vethago Zaveta v russkom perevode, Sankt-Peterburg 1876.
Tomalska J., Ikony, konsultacja merytoryczna M. Janocha, Białystok 2017.
Tradigo A., Ikony: teologia piękna i światła, red. A. Palusińska, przeł. K. Stopa, Kielce 2022.
Trubieckoj E., Kolorowa kontemplacja: trzy szkice o ikonie ruskiej, przeł. H. Paprocki, Białystok 1998.
Uniwersalna encyklopedia multimedialna PWN [DVD-ROM], red. B. Kaczorowski, Warszawa 2008.
Uspenski B. A., Zur Untersuchung der Sprache alter Malerei, [w:] L.F. Shegin, Die Sprache des Bildes: Form und Konvention in der alten Kunst, przeł. K. Städtke, Dresden 1982.
Uspienski L., Teologia ikony, przeł. M. Żurowska, Warszawa 2009.
Uspieński B., O systemie przekazu obrazu w rosyjskim malarstwie ikon, [w:] Semiotyka kultury, wybór i oprac. E. Janus, M.R. Mayenowa, przedm. S. Żółkiewski, art. przeł. Z. Zaron, Warszawa 1977.
Waszak P., Ikony z kolekcji Profesora Wiesława Litewskiego w zbiorach Muzeum Uniwersyteckiego w Toruniu: katalog, Toruń 2024.
Weitzmann K., Die Ikonen der Kreuzfahrer, [w:] Die Ikonen, przeł. na niem. T. Münster, Freiburg 1998.
Włodarczyk Z., Przyroda w Biblii: „od cedrów… do hizopu”, Kraków–Rzeszów 2011.
Zawadzki A., Obraz i ślad, Kraków 2014.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Przemysław Waszak
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 8
Number of citations: 0
