Semantyka dźwięku w „Piotrusiu” Leo Lipskiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2022.010Słowa kluczowe
proza Leo Lipskiego, polska literatura w Izraelu, audiosfera, pejzaż dźwiękowy, obraz Tel Awiwu w literaturzeAbstrakt
Tematem artykułu jest przestrzeń foniczna ukazana w Piotrusiu Leo Lipskiego i będąca przedmiotem słuchowej percepcji tytułowego bohatera-narratora. Jej charakterystyczną cechą jest wzajemne przenikanie się dźwięków pochodzących zarówno ze świata natury, jak i ze świata ludzkiego, w tym także tych, które mają charakter słuchowych halucynacji Piotrusia. Hałas nieodłącznie związany z codzienną aktywnością mieszkańców Tel Awiwu (a sygnalizujący zarówno witalność, jak i przemoc), przeciwstawiony zostaje nocnej ciszy, która staje się tłem dla nawet najlżejszych dźwięków pochodzących ze świata przyrody. Niemniej jednak pejzaż dźwiękowy, ukazany w prozie Lipskiego, nawiązuje do semantyki, która wyraźnie wykracza poza czysto słuchowe doświadczenie. Podczas gdy cisza, przerywana łagodnym szelestem bądź szmerem, łączy się z poczuciem spokoju, intymności oraz piękna natury, przywołany w zakończeniu powieści całkowity brak dźwięków sygnalizuje martwotę, pustkę, nicość i śmierć.
Bibliografia
Ackerman D., Historia naturalna zmysłów, tłum. K. Chmielowa, Warszawa 1994.
Audiosfera miasta, red. R. Losiak, R. Tańczuk, Wrocław 2012.
Azaryahu M., Tel Aviv: Mythography of a City (Space, Place, and Society), New York 2006.
Bernat S., Kierunki kształtowania krajobrazów dźwiękowych, [w:] Dźwięk w krajobrazie jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, Prace komisji krajobrazu kulturowego, t. 11, red. S. Bernat, Lublin 2008.
Brzostek D., Nasłuchiwanie hałasu. Audioantropologia między ekspresją a doświadczeniem, Toruń 2014.
Cieśla-Korytowska M., Szmery i trzaski w „Panu Tadeuszu”, [w:] tejże, Romantyczne przechadzki pograniczem, Kraków 2004.
Cuber M., Trofea wyobraźni. O prozie Leo Lipskiego, Katowice 2011.
Dauksza A., Nosiciel pamięci. Ekonomia afektu Leo Lipskiego, [w:] tejże, Afektywny modernizm. Nowoczesna literatura polska w interpretacji relacyjnej, Warszawa 2017.
Dąbrowska W., Cisza mistyczna. Znaczenie ciszy i milczenia w mistyce buddyjskiej, „Tematy z Szewskiej” 2007, nr 1.
Farkašová E., Fenomen ciszy w kontekście (nie tylko) literackim, tłum. M. Waligórski, „Tekstualia” 2009, nr 4 (19).
Frączysty A., Jak działa pisarz mniejszy? Przypadek Leo Lipskiego, http://malyformat.com/2018/06/jak-dziala-pisarz-mniejszy-przypadek-leo-lipskiego/ (dostęp: 20 listopada 2020).
Golan A., Soundscapes of Urban Development: The Case of Tel Aviv in the 1920s and 1930s. (Report), „Israel Studies” 2009 vol. 14, nr 3.
Gołaszewska M., Estetyka pięciu zmysłów, Warszawa–Kraków 1997.
Gosk H., Jesteś sam w swojej drodze. O twórczości Leo Lipskiego, Izabelin 1998.
Helman A., Young Tel Aviv. A Tale of Two Cities, tłum. H. Watzman, Waltham, Mass 2010.
Jastrzębski B., Cisza współczesnej codzienności, „Tematy z Szewskiej” 2007, nr 1.
Kierzek-Trzeciak P., Audialna terminologia literaturoznawcza, https://sensualnosc.bn.org.pl/ (dostęp: 12 maja 2021).
Kliszcz M., Wołając z dna. O związku ciała i pragnienia w „Piotrusiu” Leo Lipskiego, [w:] Pisarze polsko-żydowscy XX wieku. Przybliżenia, red. M. Dąbrowski i A. Molisak, Warszawa 2006.
Krawczyńska D., Nagie życie Leo Lipskiego (Wstęp), „Teksty Drugie” 2016, nr 6.
Krupiński P., Leo Lipski – Homo Patiens na szlakach literatury, [w:] Pisarze polsko-żydowscy XX wieku. Przybliżenia, red. M. Dąbrowski i A. Molisak, Warszawa 2006.
Lipski L., Jak powstawał „Piotruś”, „Kultura” 1998, nr 9.
–, Paryż ze złota. Teksty rozproszone, wyb. i oprac. H. Gosk, Izabelin 2002.
–, Piotruś, Olsztyn 1995.
Lipszyc A., Część śmierci: bierny frankizm i czarna gnoza w „Piotrusiu” Leo Lipskiego, „Teksty Drugie” 2017, nr 2.
Losiak R., Malowniczość pejzażu dźwiękowego. O pewnym aspekcie estetycznego doświadczenia audiosfery, „Teksty Drugie” 2015, nr 5.
–, O estetyce ciszy, „Tematy z Szewskiej” 2007, nr 1.
–, Słuchanie i wołanie. Przestrzeń w doświadczeniu fonicznym, „Tematy z Szewskiej” 2011, nr 1 (5).
Maciejowska A., Słowo wstępne, [w:] L. Lipski, Powrót, Paryż–Kraków 2015.
Pytko M., „Zrobiłem się na pies”, czyli „Piotruś” Leo Lipskiego w świetle (i mroku) teorii śmiechu Henri Bergsona i Georges’a Bataille’a, „Tekstualia” 2019, t. 4, z. 59.
Rodaway P., Sensuous Geographies: Body, Sense and Place, Routledge, London–New York 1994.
Sadzik P., Zdrobniałe jąkanie. Teologia afatyczna w „Piotrusiu” Leo Lipskiego, „Wielogłos” 2019, nr 2 (40).
Schafer R. M., Muzyka środowiska, tłum. D. Gwizdalanka, „Res Facta” 1982, nr 9.
Symotiuk S., Filozofia i genius loci, Warszawa 1997.
Sznajder M., Lilia pośród cierni, czyli o technikach oddechowych w atmosferze chaosu. O „Piotrusiu” Leo Lipskiego, [w:] Literatura i chaos: szkice o literaturze XX i XXI wieku, red. B. Gutkowska, A. Nęcka, Katowice 2016.
Tenczyńska A., Melosfera i fonosfera jako kategorie badań literackich, https://sensualnosc.bn.org.pl/ (dostęp: 12 maja 2021).
Wierzejska J., Retoryczna interpretacja autobiograficzna: na przykładzie pisarstwa Andrzeja Bobkowskiego, Zygmunta Haupta i Leo Lipskiego, Warszawa 2012.
Zając A., „Poniedziałek – Ireny”. Fantomowe Kresy Leo Lipskiego, „Narracje o Zagładzie” 2019, nr 5.
Zarębianka Z., Oblicza ciszy w poezji polskiej dwudziestego wieku na wybranych przykładach, „Tekstualia” 2009, nr 3.
Zarych E., Nocna rozmowa – nokturn w muzyce, literaturze i malarstwie romantyzmu, „Teksty Drugie” 2015, nr 5.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 374
Liczba cytowań: 0
