Wartość poznawcza listu do redakcji jako źródła wiedzy na przykładzie listów czytelników do redakcji pism Polonii amerykańskiej (przełom XIX i XX wieku)
DOI:
https://doi.org/10.12775/AE.2021-22.003Słowa kluczowe
prasa Polonii amerykańskiej, dziennikarstwo emigracyjne (Stany Zjednoczone), listy do redakcji, dokumenty osobiste, motywy biograficzne w prasie XIX w.Abstrakt
Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na szczególny typ źródła historycznego, jakim są listy do redakcji pism periodycznych Polonii amerykańskiej z przełomu XIX i XX stulecia. Niniejszy szkic nie wyczerpuje problematyki dokumentów osobistych ukrytych w materiale prasowym, a tym bardziej nie rozwija w pełni zagadnień dotyczących sposobów interpretacji tego rodzaju źródeł. Jego rolą jest wywołanie dyskusji nad sensownością wykorzystania listów do redakcji o charakterze autobiograficznym do interdyscyplinarnego spojrzenia na przeszłość. Rozważania nad statusem poznawczym tych materiałów odnoszą się nie tylko do warsztatu badawczego historyka, lecz także medioznawcy, socjologa, psychologa, językoznawcy itp. W niniejszym tekście staram się pokazać, że mimo oczywistych ingerencji redakcyjnych osłabiających wiarygodność przekazu listy czytelników publikowane w ówczesnej prasie polskiej za oceanem mogą posłużyć do zgłębiania problematyki biograficznej w obrębie rozmaitych orientacji teoretyczno-metodologicznych wypracowanych na gruncie nauk humanistycznych. Wydobyte w trakcie badań nad XIX-wieczną prasą polską w Stanach Zjednoczonych fragmenty historii ludzkich poszerzają wiedzę o dziejach migracji zamorskich. Powyższa tematyka z pewnością zasługuje również na głębszą refleksję metodologiczną w kontekście rozwoju badań epistolograficznych, gdyż wykracza poza wartość czysto dokumentalną.
Bibliografia
Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. Rkps 10117. Fragment korespondencji Władysława Platera z 1880 r.
Allport G. W., The use of personal documents in psychological science prepared for the Committee on Appraisal of Research, New York 1942.
Angell R., A Critical Review of the Development of the Personal Documents Method in Sociology, [w:] Social Science Research Council, New York 1945.
Białokur M., Joachima Bartoszewicza komunikacja poprzez podróże. Szkic do biografii z lat 1892–1918, [w:] Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795–1918, red. K. Stępnik, M. Rajewski, Lublin 2008.
Blumer H., An appraisal of Thomas and Znaniecki’s „The Polish peasant in Europe and America”, New York 1939.
Brożek A., Listy emigrantów jako źródło w tradycji i współczesności polskich nauk społecznych, [w:] Dziedzictwo Witolda Kuli, red. M. Kula, Warszawa 1990.
–, Wstęp, [w:] Korespondencja z Ameryki w prasie polskiej na Śląsku (1868–1900), wybór i oprac. D. Piątkowska, Wrocław 1980.
Burzliwe lata Polonii amerykańskiej. Wspomnienia i listy misjonarzy jezuickich 1864–1913, oprac. L. Grzebień, Kraków 1983.
Bühler Ch., Bieg życia ludzkiego, przeł. E. Cichy, J. Jarosz, Warszawa 1999.
Całek A., Nowa teoria listu, Kraków 2019.
–, Psychobiografia naukowa: od metody badawczej do tekstu, [w:] Biograficzne badania nad twórczością. Teoria i empiria, Łódź 2016.
Czasopiśmiennictwo ludowe w Królestwie Polskim 1905–1914, oprac. W. Stankiewicz, Warszawa 1957.
Czermińska M., Autobiograficzny trójkąt. Świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Kraków 2020.
–, „Punkt widzenia” jako kategoria antropologiczna i narracyjna w prozie niefikcjonalnej, „Teksty Drugie” 2003, nr 2–3.
Denzin N. K., Reinterpretacja metody biograficznej w socjologii: znaczenie a metoda w analizie biograficznej, przeł. N. Nowakowska, [w:] Metoda biograficzna w socjologii, red. J. Włodarek, M. Ziółkowski, Warszawa–Poznań 1990.
Duchowni na plebanii i w drodze. Konteksty codzienności i interpretacje historyczne, red. K. Lewalski, A. Łysiak-Łątkowska, Gdańsk 2015.
Duda-Dziewierz K., Wieś małopolska a emigracja amerykańska. Studium wsi Babica powiatu rzeszowskiego, Warszawa–Poznań 1938.
„Dziennik Chicagoski” – 1891, 1897, 1899–1900, 1902–1903.
„Dziennik dla Wszystkich” (Buffalo) – 1911–1912.
„Dziennik Łódzki” – 1891.
„Dziennik Narodowy” (Chicago) – 1908.
Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Maślanka, Wrocław 1976.
Florkowska-Frančić H., Emigracyjna działalność Agatona Gillera po powstaniu styczniowym, Wrocław 1985.
Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język, red. K. Wolny-Zmorzyński, A. Kaliszewski, W. Furman, Warszawa 2009.
„Gazeta Górnośląska” (Bytom) – 1880.
Giza-Poleszczuk A., Autobiografia: między symbolem a rzeczywistością, „Kultura i Społeczeństwo” 1990, nr 1 (34).
Gliwicówna M., Drogi emigracji, „Przegląd Socjologiczny” 1936, t. 4.
Gottschalk L., The Historian and the Historical Document, [w:] Social Science Research Council, New York 1942.
„Gwiazdka Cieszyńska” – 1880.
Janion M., Światopogląd polskiego romantyzmu, [w:] Proces historyczny w literaturze i sztuce, red. taż, A. Piorunowa, Warszawa 1967.
Jaroszyńska-Kirchmann A. D., „Everybody Writers”: Readers and Editors and Their Interactions in the Polish-Language Press, 1922–1969, „Journal of American Ethnic History” 2013, nr 1.
–, The Polish Hearst. „Ameryka-Echo” and the public role of the Immigrant Press, Urbana 2015.
Kafka F., Ameryka, Warszawa 1978.
Karczewska A., „Więcej z pługiem niż z piórem przestaję…”. O listach czytelników do redakcji „Gazety Świątecznej” w latach 1881–1914, [w:] Komunikowanie i komunikacja na ziemiach polskich w latach 1795–1918, red. K. Stępnik, Lublin 2008.
„Katolik” (Bytom) – 1890.
Kaźmierska K., O metodzie dokumentów biograficznych, „Kultura i Społeczeństwo” 1990, nr 1 (34).
–, Wprowadzenie, [w:] Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, red. taż, Kraków 2012.
Kiper D., Polscy imigranci w Stanach Zjednoczonych wobec konfliktu zbrojnego na Kubie w 1898 r. w świetle prasy polonijnej, „Studia Historica Gedanensia” 2021, t. 12.
–, „Zgoda” i spór. Z dziejów polskiego pisma w Ameryce (1881–1907), Lublin 2019.
Klawe-Mazurowa M., Metoda Znanieckiego w oczach historyków, „Przegląd Polonijny” 1984, nr 9, z. 4.
Klimaszewski B., Pod znakiem łez i dolara. Polonia amerykańska w zwierciadle literatury polskiej, Kraków 1990.
Kłoskowska A., Kulturologiczna analiza biograficzna, „Kultura i Społeczeństwo” 1985, nr 3.
Korespondencja z Ameryki w prasie polskiej na Śląsku (1868–1900), oprac. A. Brożek, D. Piątkowska, Wrocław 1980.
Kosiński K., Pamiętnikarstwo konkursowe jako źródło historyczne, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2003, nr 6.
Kubis B., Literatura autobiograficzna i jej współczesne aspekty badawcze, [w:] Magia sportu i słowa. Tom studiów dedykowany Bohdanowi Tomaszewskiemu, red. A. Dobrowolska, M. Szczerbiński, G. Wieczorek, Gorzów Wielkopolski 2008.
Kula W., Assorodobraj-Kula N., Kula M., Wstęp, [w:] Listy emigrantów z Brazylii i Stanów Zjednoczonych 1890–1891, do dr. podali, wstępem opatrzyli ciż, Warszawa 1973.
„Kurier Lwowski” – 1902.
„Kurier Polski” (Milwaukee) – 1888, 1900.
„Kurier Polski w Paryżu” – 1886.
Lalak D., Emigracja jako doświadczenie biograficzne – uwagi metodologiczne, [w:] Dom i ojczyzna. Dylematy wielokulturowości, red. D. Lalak, Warszawa 2008.
Łepkowski T., Biografistyka: żywotność, tradycjonalizm, nowoczesność, „Kwartalnik Historyczny” 1975, nr 1.
Łopakiewicz T., Z Lendaku i Maniów. Chłopskie listy z końca XIX wieku, Żarnowiec 1997.
Majewski K., Traitors and True Poles. Narrating a Polish-American Identity, 1880–1939, Athens 2003.
Markowska D., Rodzina w społeczności wiejskiej – ciągłość i zmiana, Warszawa 1976.
Metody i wyniki. Z warsztatu historyka dziejów społeczeństwa polskiego, red. S. Kalabiński, War-szawa 1980.
Mocyk A., Piekło czy raj? Obraz Brazylii w piśmiennictwie polskim w latach 1864–1939, Kraków 2005.
Najder Z., O „Listach z podróży” do Ameryki Henryka Sienkiewicza, „Pamiętnik Literacki” 1955, z. 1.
Nowaczyk O., Pamiętniki żołnierzy uczestniczących w działaniach wojennych jako przykład materiałów uzupełniających wywiady biograficzne, „Forum Socjologiczne” 2016, t. 7.
„Ognisko” (Nowy Jork) – 1889.
„Ogniwo” (Nowy Jork) – 1879, 1881.
Pamiętniki emigrantów. Stany Zjednoczone, t. 2, red. A. Andrzejewski i in., Warszawa 1977.
Piechota M., Jaka Ameryka? Polscy reportażyści dwudziestolecia międzywojennego o Stanach Zjednoczonych, Lublin 2002.
–, List, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław 1991.
Pollack M., Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji, Wołowiec 2011.
Portelli A., Co stanowi o odmienności historii mówionej, „Wrocławski Rocznik Historii Mówionej” 2018 [Wydanie specjalne].
Rostworowski E., Biografia, biogram, historia grup i pokoleń, „Kwartalnik Historyczny” 1973, nr 2.
Rybicka E., Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolograficznego, „Teksty Drugie” 2004, nr 4.
Sadlik M., Wstęp, [w:] Od Galicji po Amerykę. Literackim tropem XIX-wiecznych podróży, M. Sadlik, T. Budrewicz, Kraków 2018.
Sanfilippo M., Las ediciones de autobiografías de emigrantes Italianos, „Migraciones y Exilios 2010”, nr 11.
Sennett R., Upadek człowieka publicznego, Warszawa 2009.
Skwarczyńska S., Teoria listu, Lwów 1937.
Słoniewicz B., O języku amerykańskopolskim z końca XIX w. (na podstawie listów emigranckich), [w:] Z badań nad językiem polskim środowisk emigracyjnych, red. S. Szlifersztejn, Wrocław 1981.
Słownik terminologii medialnej, red. W. Pisarek, Kraków 2006.
Stempowski J., Notatnik niespiesznego przechodnia, t. 1, Warszawa 2012.
Stępnik K., Wojny bałkańskie lat 1912–1913 w prasie polskiej. Korespondencje wojenne i komentarze polityczne, Lublin 2011.
Stolarz A., „Dzielenie się pamięcią”. Praktyka i teoria historii mówionej, Lublin 2016.
Szczepański J., Użytkowanie dokumentów osobistych w psychologii społecznej (szkic informacyj-ny), „Przegląd Socjologiczny” 1948, nr 10.
Szczygłowska T., List do redakcji jako pograniczny gatunek dziennikarski, „Media i Społeczeństwo” 2011, nr 1.
Szejnert M., Wyspa klucz, Kraków 2009.
Szelągowska K., Listy z Ameryki. Z dziejów emigracji norweskiej do Stanów Zjednoczonych w XIX wieku, Białystok 2017.
Szpakowska M., Listy w sprawach osobistych na łamach prasy, „Napis” 2003, seria IX.
„Wielkopolanin” (Poznań) – 1888.
„Zgoda” (Milwaukee/Chicago) – 1884, 1889, 1897, 1904–1905, 1931.
Ziomek K., Obraz masowego wychodźstwa z ziem polskich do Brazylii w latach 1890–1897 na łamach ówczesnej prasy oraz literatury – zarys problematyki, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne” 2018, nr 4.
Żurko M., Wybrane psychologiczne metody jakościowe stosowane w badaniach nad tekstem pisanym, „Forum Socjologiczne” 2016, nr 7.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 403
Liczba cytowań: 0
