Russian Emigrants and Polish Underground in 1939–1948
DOI:
https://doi.org/10.12775/SDR.2017.EN1.04Słowa kluczowe
II wojna światowa, Polska w czasie II wojny światowej, biała emigracja rosyjska w Polsce, Polskie Państwo Podziemne, konspiracja w Polsce w czasie II wojny światowej, rosyjscy emigranci w polskim podziemiu, World War II, Poland during WWIIAbstrakt
Russian Emigrants and Polish Underground in 1939–1948 Abstract
The present article brings up a practically forgotten episode in the history of Russian emigration. An archival inquiry revealed the engagement of several Russian post-revolutionary émigrés in the fight against the Germans during World War II in the territory of occupied Poland. The persons described in this concise article are an example of unconventional behaviour. One year ago, the author of the present article, when asked on which side Russian émigrés had fought in World War II, answered: on the German side, against the Bolsheviks. However, numerous discourses with experts and the reading of several books on this subject changed his opinion; and the contact with a living eyewitness of history, who remembers the events described in the article, proved to be priceless.
The article is devoted to the fate of Russian anti-communist émigrés, called “Whites”, engaged in the fight against the National Socialist Germans and Austrians. Several glorious examples are mentioned here, such as the forgotten Tumanow brothers (unknown even to the Warsaw Uprising Museum), Jurasow, Kurochkin, or Tryfonow, who all fought in the Polish Home Army of the Navahrudak (Nowogródek) and Wilno/Vilno areas. The article is not exhaustive, as some other figures should be mentioned as well, namely Aleksandr Grigorovich, Jan Szaliłow (“Renek”), Dmitri Sokoltsov, or Irena Tamara Misztal (Tamara Pyetukhova). They have actively engaged in resistance, and fought as if against all tendencies, against the easier life – and often risking theirs. This fascinating and unknown episode of World War II requires a deeper systematisation and the verification of numerous biographies of the representatives of the pre-war post-revolutionary Russian diaspora living in the Second Polish Republic, who spent the war fighting “for our freedom and yours”.
Русские эмигранты и польское подполье в 1939-1947 гг. Аннотация
Статья затрагивает почти забытый эпизод истории российской эмиграции. Архивные запросы позволили идентифицировать проблему вовлечения послереволюционных российских эмигрантов в борьбу с немцами во время Второй мировой войны на оккупированных польских территориях. Люди, упомянутые в этой короткой статье, являются примером нешаблонного поведения. Пишущий эти слова, еще двa годa назад на вопрос, на которой стороне находились русские эмигранты во время Второй мировой войны – отвечал: на немецкой – против большевиков. Первые известия пришли вместе с беседами со специалистами и предложенными материалами для чтения, а бесценным стало знакомство со свидетелем истории – женщиной, помнящей и видевшей собственными глазами описанные здесь происшествия.
Эта статья напоминает о судьбах антикоммунистических российских эмигрантов т. н. “белых”, вовлеченных в борьбу против национал-социалистических немцев и австрийцев. Это достойные похвалы примеры, как совсем забыты братья Тумановы (о которых не знал никто, даже персонал Исторического oтделa Музея Варшавского восстания), или Юрасов, Курочки и Трифонов, сражавшиеся в рядах Новогрудской и Виленской Армии Краевой. Статья не исчерпывает сюжета, так как надо бы упомянуть и Александра Григоровича, Яна Шалилова псевдоним “Ренек”, Дмитрия Сокольцова или Ирену Тамару Мишталь (Тамару Пиотух), а также других. Они вели подпольную деятельность и сражались как будто бы против течения, против более легкой жизни, а даже рискуя ею. Этот захватывающий и неизвестный эпизод военной истории нуждается в более глубокой систематизации и проверке многих биографий представителей довоенной послереволюционной российской диаспоры, проживавшей во Второй Речи Посполитой и сражавшейся во время войны “за свободу – нашу и вашу”.
Bibliografia
Central Archives of Modern Records (Archiwum Akt Nowych) AK, 203/VII–4, 202/II–17, 228/8–2
MSZ, Ambasada RP w Paryżu, file 82 Mikrofilm aleksandryjski T–311, roll 213
Archive of Historical Documentation of the Polish People’s Republic (Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL) N-I/29
Archive of the Institute of National Remembrance (Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej) BU 01222/3114; 00168/79, vol. 8; 185/340, vol. 1; 0–423/2603; 00 1121/4399; 1820/2; 0 259/436, vol. 1, vol. 4, vol. 10; 0 259/436/17, vol. 2, vol. 9 GK 919/2656
Archive at the Warsaw Rising Museum (Archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego) V/73, P/5187
Central Military Archive (Centralne Archiwum Wojskowe) IX.3.26.3
Central Archive of the Ministry of Defense of the Russian Federation (Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации) f. 233, o. 2380, d. 23
Author’s archive – testimonies: Stanisław Aronson, Józef Bandzo, Lidia Lwow-Eberle
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, vol. 1, part 2: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, eds.
Andrzej Suchcitz, Waldemar Grabowski et al., Warszawa, 2015.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, vol. 3: Kwiecień 1943–Lipiec 1944, London, 1976.
Nowogródzki Okręg AK w dokumentach, ed. K. Krajewski, Warszawa, 2009.
Obrona Warszawy w 1939 r. Wybór dokumentów wojskowych, comp. M. Cieplewicz, Warszawa, 1968.
Rozkazy dzienne Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych 1944–1945, comp. C. Brzoza, Kraków, 2003.
Генерал Власов. История предательства, vol. 1: Нацистский проект “Aktion Wlassow”, ed. А.Н. Артизов, Москва, 2015.
Bohun-Dąbrowski A., Byłem dowódcą Brygady Świętokrzyskiej NSZ. Pamiętnik dowódcy, świadectwa żołnierzy, dokumenty, Warszawa, 1989.
Bonarowski E. “Ostromir”, Burza nad Dworcem Gdańskim. W bój bez broni, Warszawa–Kraków, 2014.
Christa O., U “Szczerbca” i “Łupaszki”, Warszawa, 2000. Drucka N., Trzy czwarte… Wspomnienia, Łomianki, 2011.
Iwaszkiewiczowa A., Dzienniki i wspomnienia, Warszawa, 2000.
Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa, 2009.
Korejwo M., Moje ścieżki partyzanckie. W 3. Wileńskiej Brygadzie Armii Krajowej “Szczerbca”, Warszawa–Kraków, 2014.
Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, vol. 1, Gdańsk, 2009.
Nałkowska Z., Dzienniki, vol. 3: 1918–1929, Warszawa, 1980. Skirgiełło A., Zapiski ze stuletniego życia, Warszawa, 2006.
Wat A., Mój wiek. Pamiętnik mówiony, vol. 1, Warszawa, 1990.
Amtliches Fernsprechbuch für den Distrikt Warschau 1942, Warschau, 1942.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r., Miasto Wilno, Statystyka Polski, Series C, vol. 48, Warszawa, 1937.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9 XII 1931 r., Województwo Nowogródzkie, Statystyka Polski, Series C, vol. 71, Warszawa, 1938.
Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9 XII 1931 r., Województwo Wileńskie bez miasta Wilna, Statystyka Polski, Series C, vol. 36, Warszawa, 1936.
Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik Biograficzny, vol. 2, ed. T. Balbus et al., Kraków–Warszawa–Wrocław, 2004.
Mały rocznik statystyczny 1939, Warszawa, 1938.
Motyl M., Rutkowski S., Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego. Powstanie Warszawskie 1 VIII – 2 X 1944, Warszawa, 1994.
Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, vol. 3: K–Ł, eds. P. Majewski, G. Mazur, Warszawa, 2005.
Spis abonentów sieci telefonicznej m.st. Warszawy P.A.S.T. i warszawskiej sieci okręg P.P.T.T. Rok 1939/40, Warszawa, 1939.
Stanisławski W., “Myśl polityczna emigracji rosyjskiej w II Rzeczpospolitej: interpretacje przeszłości i koncepcje polityczne”, PhD dissertation under supervision of Prof. dr hab. S. Rudnicki, Institute of History, University of Warsaw, 2002, archival number: P. Dr. 358.
Telefonverzeichnis der stadt Warschau, Warszawa, 1940.
Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik bibliograficzny, vol. 2, eds. J. Czachowska and A. Szałagan, Warszawa, 1994, pp. 209–211.
История отечественной коллаборации. Материалы и исследования, Москва, 2017.
Oт Зарубежья до Москвы. Национально-Tрудовой Союз (HTC) в воспоминаниях и документах 1924–2014, ed. В. Сендеров, Москва, 2014.
Aronson S., Bukalska P., Rysiek z Kedywu. Niezwykłe losy Stanisława Aronsona, Kraków, 2009.
Banasikowski E., Na zew Ziemi Wileńskiej, Warszawa–Paryż, 1990.
Bechta M., Muszyński W.J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, Warszawa, 2017.
Bohdanowicz J., 3. Brygada Szczerbca Armia Krajowa Okręg Wileński, Warszawa, 2008.
Bolecki W., Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu. Zarys monograficzny, Kraków, 2013.
Boradyn Z., Niemen rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943–1944, Warszawa, 2013.
Cabanowski M., Generał Stanisław Bulak-Balakhovich. Ostatni Kmicic II RP i wyklęci żołnierze wojny polsko-sowieckiej 1920 r., Warszawa–Kraków, 2013.
Die polnische Heimatarmee. Geschichte und Mythos der Armia Krajowa seit dem Zweiten Weltkrieg, eds. B. Chiari, J. Kochanowski, München [Munich], 2003.
Drucka N., Szkoła w podziemiu. Z dziejów polskiego tajnego nauczania w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa, 1973.
Grabowski W., Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa, 2003.
Jastrzębski A., “Życie na krawędzi”, in: Życie na krawędzi. Wspomnienia żołnierzy antyhitlerowskiego wywiadu, comp. W. Kozaczuk, Warszawa, 1980.
Juzwenko A., Polska a “biała” Rosja (od listopada 1918 do kwietnia 1920 r.), Wrocław, 1973.
Komorowski K., Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa, 2000.
Korab-Żebryk R., Biała Księga – W obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, Lublin, 1991.
Korab-Żebryk R., Operacja Wileńska AK, Warszawa, 1988.
Krajewski K., Łabuszewski T., “Łupaszka”, “Młot”, “Huzar”. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK 1944–1952, Warszawa, 2002.
Krajewski K., Łabuszewski T., Białostocki Okręg AK-AKO. VII 1944 – VIII 1945, Warszawa, 1997.
Krajewski K., Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 1939–1945, Kraków, 2015.
Krajewski K., Uderzeniowe Bataliony Kadrowe 1942–1944, Warszawa, 1993.
Kułak J., Rozstrzelany oddział. Monografia 3 Wileńskiej Brygady NZW Białostocczyzna 1945– 1946, Białystok, 2007.
Literatura rosyjska na emigracji. Współcześni pisarze rosyjscy w Polsce. Frazeologia i frazeografia. Materiały konferencji naukowej (9–10 listopada 1995 r.), eds. W. Skrunda, W. Zmarzer, Warszawa, 1996.
Mitzner P., Warszawski krąg Dymitra Fiłosofowa, Warszawa, 2015.
Motyka G., Na białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944– 1953, Kraków, 2014
Muszyński W.J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa, 2011.
Niwiński P., Okręg Wileński AK w latach 1944–1948, Warszawa–Kraków, 2014.
Piekarski M., Samotna placówka, Warszawa, 1989.
Rostkowski J., Świat Muszkieterów. Zapomnij albo zgiń, Poznań, 2016.
Skirgiełło A., Powstanie i rozwój Zakładu Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego (w zarysie), Warszawa, 2001.
Spałek R., Komuniści przeciwko komunistom. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Poznań–Warszawa, 2014.
Thomas N., Caballero C., Germany’s Eastern Front Allies (2): Baltic Forces, Oxford, 2012.
Tomaszewski L., Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939–1945, Warszawa, 2010.
Urbanek B., Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r., Warszawa, 1988.
Warszawa we wrześniu 1939 r. Obrona i życie codzienne, ed. C. Grzelak, Warszawa, 2004.
Wieczorkiewicz P.P., Historia polityczna Polski 1935–1945, Poznań, 2014.
Wołkonowski J., Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939–1945, Warszawa, 1996.
Wroniszewski J.K., Ochota – Okęcie. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci z lat 1939–1944, Warszawa, 2002 (series: Warszawskie Termopile 1944).
Zimmerman J.D., The Polish Underground and the Jews, 1939–1945, Cambridge–New York, 2015.
Булгаков В., Словарь русских зарубежных писателей, New York, 1993.
Гомолицкий Л., Сочинения русского периода. В 3 т., vol. 2: Стихотворения и переводы. Роман в стихах. Из переписки Серебряный век. Паралипоменон, ed. Л. Флейшман, Mocква, 2011.
Грибков И., Ковтун И., Жуков Д., Особый штаб “Россия”, Москва, 2011.
Жуков Д., Ковтун И., 29-я гренадерская дивизия СС “Каминский”, Москва, 2009.
Зарубежная Россия 1917–1939 гг.: Сборник статей, ed. В.Ю. Черняев, Санкт-Петербург, 2000.
Лавринец П., “К истории Виленского содружества поэтов”, Literatura, 2002, no. 44. Окулов А., В борьбе за Белую Россию. Холодная гражданская война, Москва, 2013. Русская эмиграция в борьбе с большевизмом, ed. C.B. Волков, Mocква, 2005.
Acta Societatis Botanicorum Poloniae Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Dzieje Najnowsze
Echa Polesia Glaukopis
Journal of Slavic Military Studies
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego Rocznik Mazowiecki
Rocznik Warszawski Studia Religiologica
Zagłada Żydów Studia i Materiały
Ежегодник Дома русского зарубежья Новая Польша
Новый журнал
http://www.cmentarzekomunalne.com.pl http://www.dziennik.com/ http://forum.vgd.ru
http://www.gazetawilanowska.pl http://www.istpravda.ru https://www.forces-war-records.co.uk http://www.1944.pl
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 744
Liczba cytowań: 0