Od chłopa do narodu. O autografie Pana Balcera w Brazylii

Abstrakt

Autor analizuje poprawki Marii Konopnickiej na kolejnych wersjach autografu poematu Pan Balcer w Brazylii oraz różnice między pierwodrukiem tekstu w „Bibliotece Warszawskiej” (1891–1901) a wersją książkową (1910). Podstawą analiz jest około 1500 kart autografu przechowywanego w Muzeum Narodowym w Krakowie. Konopnicka pisała i przerabiała poemat przez dwie dekady. W tym czasie zmieniała się pierwotna koncepcja utworu i sytuacja ideowo-polityczna czytelników. W części pierwszej ustalono, że poemat był obliczony na 3 księgi, w trakcie pisania utwór został rozbudowany do 6. W zakresie konstrukcji obrazu poetyckiego ustalono, że poprawki poetki dotyczyły akcesoriów, natomiast motyw wyjściowy obrazu był stały i kilka razy przepisywany. Poprawki budowały jednolite pole stylistyczne, które chłopa polskiego traktowało jako część biologicznego środowiska. Poprawki autorki w zakresie antroponimii wynikały z założeń poetki o socjalno-kulturowych uwarunkowaniach chłopa, ale częste też były poprawki wynikające z potrzeb eufonii. Część druga artykułu analizuje poprawki w zakresie pojęć: chłop, lud, naród. Porządek wprowadzanych poprawek wskazuje, że chłop polski był przez poetkę pokazany jako wytwór lokalnych determinant biologicznych i część natury. Doświadczenia emigracji zarobkowej sprawiły, że przebył przyśpieszony kurs świadomości historycznej. Dawny indywidualny chłop stał się częścią zbiorowości, mającą wspólną pamięć historyczną i świadomość bycia nowoczesnym narodem ideologicznym.