„Kolekcja Niemcewiczowska”. Pożytki dla badacza historii literatury romantyzmu

Abstrakt

Dorobek Juliana Ursyna Niemcewicza nie został dotąd edytorsko scalony. Z wielu powodów. Jest obszerny, różnorodny i rozproszony. Ponadto ciążyły na Niemcewiczu opinie pozwalające na marginalizowanie jego miejsca w historii literatury. Widziano w nim głównie pisarza okolicznościowego, a więc literacko ułomnego. Widziano w nim też rusofoba, propagatora żarliwego, lecz źle pojętego patriotyzmu. Zaniedbania edytorskie mają ten skutek, że nie pozwalają na rozpoznanie pozycji Niemcewicza na mapie zjawisk literackich pierwszej połowy XIX wieku. Nieliczne wydania, w których częściowo zebrano jego spuściznę, sporządzili dziewiętnastowieczni edytorzy. Jedynym przedsięwzięciem późniejszym jest „Kolekcja Niemcewiczowska” firmowana przez Bibliotekę Publiczną dzielnicy Ursynów w Warszawie. Jest to jednak seria wydawnicza, nie zaś wielotomowa edycja w ścisłym sensie. Zamiarem inicjatorów „Kolekcji” było przede wszystkim udostępnienie czytelnikom tekstów Niemcewicza zalegających w autografach, wśród nich trzech powieści (Władysław Bojomir, Mniemana sierota, czyli obraz czasów oraz Konstancya, czyliże nieszczęścia występnej zalotności). Pierwotny plan uległ rozszerzeniu: dokonano również kilku przedruków publikacji, niewznawianych od XIX wieku, ponadto dwóch reedycji dzieł biograficznych poświęconych Niemcewiczowi. Ostatni tom zawiera francuski oryginał i przekład Notatek o mojej niewoli w Petersburgu w latach 1794, 1795 i 1796.

„Kolekcja” uprzystępnia wprawdzie zaledwie część spuścizny Niemcewicza, ale mimo to przynosi niemały zysk poznawczy. Pozwala m.in. przyjrzeć się od nowa popularnej w XIX wieku tematyce więziennej, tak ważnej dla polskiego narodowego imaginarium głównie za sprawą Dziadów cz. III. Niemcewicz okazuje się poprzednikiem Mickiewicza na tym polu jako autor wspomnianych Notatek oraz powieści Władysław Bojomir. Tematu więziennego nie wykorzystuje jednak – jak później Mickiewicz – w celach mitotwórczych, lecz w obronie idei państwa prawa.