On priceless finds excavated from bookbinding scrap paper (remarks on the 16th-century playing cards)
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2024.0032Keywords
binding, bookbinding scrap paper, finding, playing cards, Gniezno, Archdiocesan ArchivesAbstract
The article is devoted to 16th-century playing cards discovered in the bindings of old prints found in Polish book collections, including the Archdiocesan Archives in Gniezno. The cards were excavated from recycled bookbinding paper, which was used to make cardboard used to stiffen the facings, the so-called kompaturki (or kompatywki). The earliest such finding was made as early as the first half of the 19th century by Tomasz Ujazdowski. The Gniezno one, on the other hand, is the most recent so far and has never been described before.
References
Chmiel A., 1919, Krakowskie karty do gry XVI-go wieku, „Rzeczy Piękne”, nr 2.
Chmiel A., 1919, Krakowskie karty do gry XVI-go wieku. Dokończenie, „Rzeczy Piękne”, nr 3.
Chrzanowski T., 1984, Uwagi o intelektualiście-kolekcjonerze w Polsce, w: Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice, listopad 1981, Warszawa.
Die schönsten deutschen Spielkarten, 1964, herausgegeben von H. Rosenfeld, E. Kohlmann, Leipzig.
Encyklopedia staropolska, 1939, t. 1, oprac. A. Brückner, Warszawa.
Gloger Z., 1902, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 3, Warszawa.
Gołębiowski Ł., 1831, Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincjach, Warszawa.
Hamerliński-Dzierożyński A., 1976, O kartach, karciarzach, grach poczciwych i grach szulerskich. Szkice obyczajowe z wieków XV–XIX, Kraków.
Hoffmann D., 1993, Altdeutsche Spielkarten 1500–1650. Katalog der Holzschnittkarten mit deutschen Farben aus dem Deutschen Spielkarten Museum Leinfelden-Echterdingen und dem Germanischen Nationalmuseum Nürnberg, Nürnberg.
Husband T. B., 2015, The World in Play. Luxury Cards 1430–1540, New Haven–London.
Katalog der im germanischen Museum befindlichen Kartenspiele und Spielkarten. Mit Abbildungen, 1886, Nürnberg.
Kocowski B., 1974, Drzeworytowe książki średniowiecza, Wrocław.
Krzak-Weiss K., 2017, Suplement do badań nad łacińską edycją modlitewnika „Hortulus animae” (Kraków, Dziedzice Marka Szarfenberga, 1546), w: Co musi wiedzieć uczony edytor, nawet jeśli nie chce. Prace ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Wydrze, red. B. Hojdis i K. Krzak-Weiss, Poznań.
Krzak-Weiss K., 2023, „Złotodajna” makulatura. Na marginesie badań nad polskimi wydaniami modlitewnika „Hortulus animae”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, nr 3.
Łukaszewski J., 2016, Fragmenty dwóch nieznanych druków z oficyny Jana Hallera (z 1506 i 1509 roku), „Biblioteka”, nr 20.
Łukaszewski J., Wydra W., 2016, Fragmenty „Kota ze Lwem” Mikołaja Reja i innych druków z XVI w. odnalezione, Poznań.
Matwijów M., 2017, Makulatura, w: Encyklopedia książki, t. 2, red. A. Żbikowska-Migoń, M. Skalska-Zlat, Wrocław.
Orgelbrand S., 1863, Encyklopedia powszechna, t. 14, Warszawa.
Piekarski K., 1930, Miscellanea bibliograficzne, „Przegląd Biblioteczny”, z. 4.
Pokorzyńska E., Pronobis-Brzezińska M., Wagner A., 2023, Leksykon oprawoznawczy, Bydgoszcz.
Pronobis-Gajdzis M., 2017, Oprawa książki. Materiały i techniki, w: Encyklopedia książki, t. 2, red. A. Żbikowska-Migoń i M. Skalska-Zlat, Wrocław.
Różycki E., 1975, Z dziejów kartownictwa XVI–XVII wieku, „Przegląd Papierniczy”, nr 1.
Schoch R., 1993, Aller Laster Anfang. Zur Ikonographie der Nürnberger Künstlerspielkarten, w: D. Hoffmann, Altdeutsche Spielkarten 1500–1650. Katalog der Holzschnittkarten mit deutschen Farben aus dem Deutschen Spielkarten Museum Leinfelden-Echterdingen und dem Germanischen Nationalmuseum Nürnberg, Nürnberg.
Seweryn T., 1956, Staropolska grafika ludowa, Warszawa.
Siniarska-Czaplicka J., 1971, Wyrób polskich kart do gry w latach 1500–1650, „Przegląd Papierniczy”, nr 6.
Smoller L. A., 1986, Playing Cards and Popular Culture in Sixteenth-Century Nuremberg, „The Sixteenth Century Journal”, Vol. 17, No. 2.
Szirmai J. A., 2016, The Archaeology of Medieval Bookbinding, London–New York.
Tomanek L., 1932, Kultura ukryta w okładkach. Wywiad z drem Kazimierzem Piekarskim, kustoszem Biblioteki Narodowej w Warszawie, „Kurier Literacko Naukowy”, nr 5.
Ujazdowski T., 1927, Karty polskie do grania, „Monitor Warszawski”, nr 18.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Katarzyna Krzak-Weiss

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 31
Number of citations: 0