Polskie edycje niemieckich baśni romantycznych. Od przekładu do wydania
DOI:
https://doi.org/10.12775/SE.2023.0029Słowa kluczowe
Ludwig Tieck, Joseph von Eichendorff, baśń romantyczna, edycje, przekład, romantyzmAbstrakt
Przedmiotem artykułu są dwa zbiory baśni romantycznych opublikowanych w serii „Czarny Romantyzm”: Baśnie z Phantasusa Ludwiga Tiecka oraz Łubowickie baśnie i bajki Josepha von Eichendorffa. Mimo wspólnej serii i łączących ze sobą obydwie książki cech gatunkowych, zbiory te są zasadniczo odmienne, co zaważyło na decyzjach podejmowanych w trakcie ich przekładu oraz na ostatecznym kształcie tekstu. Zbiory te dowodzą też złożoności i istnienia różnych form baśni romantycznych w obrębie Kunstmärchen i Volksmärchen. Zbiór Tiecka to utwory pochodzące z pierwszego tomu jego największego dzieła, ukoronowania dojrzałej twórczości Phantasusa, wielokrotnie wydawane i cyzelowane przez autora. Mnogość wydań rodzi jednak pytanie o dobór właściwej podstawy tekstowej, nowatorstwo utworów, język zarówno prozy, jak i poezji, zastosowane chwyty, charakterystyczne dla Tiecka rozwiązania literackie zmuszają zaś tłumacza i edytora do misternego tkania tekstu polskiej wersji książki i opatrywania go komentarzami. Zbiór Eichendorffa to z kolei kilka utworów i fragmentów stworzonych we wczesnej młodości i pozostawionych w spuściźnie i niewydanych za życia pisarza. Opublikowane przez wnuka, komponowane w cykl, upiększane i opatrywane tytułami, zderzyły się z odnalezionym niedawno rękopisem podważającym wszystkie dotychczasowe decyzje edytorskie i translatorskie. Te dwa, tak podobne i różne pod wieloma względami zbiory baśni, ukazują cechy twórczości prezentowanych romantyków niemieckich, a także stawiają ważne pytania oraz podsuwają rozwiązania istotne dla dzieł Tiecka i Eichendorffa, edycji niemieckich baśni romantycznych i innych utworów powstałych w tej epoce oraz wydawanych w polskim przekładzie. Pokazują kryjące się w nich pułapki i dają liczne wskazówki edytorom i tłumaczom.
Bibliografia
Beck A., 2008, Geselliges Erzählen in Rahmenzyklen (Goethe-Tieck-Hoffmann), Heidelberg.
Crisman W., 1996, The Crises of “Language and Dead Signs” in Ludwig Tieck’s Prose Fiction, Columbia.
Dilthey W., 1870, Leben Schleiermachers, Bd. 1, Berlin.
Dippel G., 1953, Das Novellenmärchen der Romantik im Verhaltnis zum Volksmärchen. Versuch einer Analyse des Strukturunterschiedes, Frankfurt am Main.
Eichendorff H. von, 1864, Joseph Freiherr von Eichendorff. Sein Leben und seine Schriften, w: Joseph Freiherrn von Eichendorff’s sämmtliche Werke, Bd. 1, Leipzig.
Eichendorff J. von, 1925, Märchen aus dem Nachlasse Joseph Freiherrn von Eichendorff, „Der Wächter. Zeitschrift für alle Zweige der Kultur”, nr 8, z. 1.
Eichendorff J. von, 1980, Tagebücher 1798–1815, w: idem, Werke, Bd. 5, München.
Eichendorff K. von, 1923, [Komentarz], w: H. von Eichendorff, Joseph Freiherr von Eichendorff. Sein Leben und seine Schriften, dritte von K. Freiherr von Eichendorff und W. Kosch neubearbeitete Auflage, Leipzig.
Eichendorff K. von, 1932, Lubowitz, „Aurora”, z. 2.
Falkenberg M., 2005, Rethinking the Uncanny in Hoffmann and Tieck, Bern.
Feilchenfeldt K., 1987, Die Berliner Salons der Romantik, w: Rahel Levin Varnhagen, Hrsg. B. Stein, U. Isselstein, Göttingen.
Friedricha Schleiermachera drogi przekładu. W kręgu problemów języka i komunikacji, 2020, Kraków.
Fröhlich H., 2005, Eichendorff-Editionen, w: Editionen zu deutschsprachigen Autoren als Spiegel der Editionsgeschichte, Hrsg. R. Nutt-Kofoth, B. Plachta, Tübingen.
Goethe J. W. von, 2017, Baśń. Das Märchen, tłum. K. Krzemień-Ojak, wstęp W. Kunicki, oprac. i red. J. Ławski, Białystok.
Hasenpflug K., 1997, Ludwig Tiecks Darstellung der Salongespräche im „Phantasus“, w: Salons der Romantik. Beiträge eines Wiepersdorfer Kolloquiums zu Theorie und Geschichte des Salons, Hrsg. H. Schultz, Berlin–New York.
Heiduk F., 2010, Eichendorffs Märchen. Zu ihrer Herkunft / O pochodzeniu baśni Eichendorffa, „Zeszyty Eichendorffa” / „Eichendorffs Hefte”, nr 32.
Küppel A., 2005, Aufbruch und Sturz des heilen „Textes“. Ludwig Tiecks „Liebeszauber“ und E.T. A. Hoffmanns „Sandmann“: zwei „Märchen aus der neuen Zeit“, „E.T.A. Hoffmann‑Jahrbuch”, nr 13.
Lüthi M., 2008, Es war einmal: vom Wesen des Volksmärchens, Göttingen.
Mayer M., Tismar J., 1997, Kunstmärchen, Stuttgart.
Meißner T., 2007, Erinnerte Romantik. Ludwig Tiecks „Phantasus“, Würzburg.
Meißner T., 2011, Literarische Gesseligkeit: Phantasus, w: Ludwig Tieck. Leben – Werk – Wirkung, Hrsg. C. Stockinger, S. Scherer, Berlin–Boston.
Merbach P. A., [ok. 1990], Nachwort, w: L. Tieck, Märchen und Erzählungen, Stuttgart.
Nachlese der Gedichte. Erzählerische und dramatische Fragmente. Tagebücher 1798–1815, 1980, verantwortlich für die Textred. K.-D. Krabiel und M. Korfsmeyer; mit Anm. und Register von K.-D. Krabiel, München.
Nord Ch., 1989, Loyalität statt Treue. Vorschläge für eine funktionale Übersetzungstypologie, „Lebende Sprachen”, Issue 3.
Nord Ch., 1991, Scopos, Loyalty, and Translational Conventions, „Target. International Journal of Translation Studies”, Vol. 3, Issue 1.
Piechota M., 1992, O tytułach dzieł literackich w pierwszej połowie XIX wieku, Katowice.
Pieciul-Karmińska E., 2011, Polskie dzieje baśni braci Grimm, „Przekładaniec”, nr 22–23.
Pośpiech J., 2003, Baśnie śląskie zapisane przez Józefa von Eichendorffa, „Kwartalnik Opolski”, z. 1.
Rothe A., 1986, Der literarische Titel. Funktionen, Formen, Geschichte, Frankfurt am Main.
Rzepnikowska I., Bajka ludowa a baśnie braci Grimm, w: Polska bajka ludowa. Słownik, pod red. V. Wróblewskiej, https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=252 (dostęp: 13.02.2023).
Sämtliche Werke des Freiherrn Joseph von Eichendorff, 2006, Teil 2: Fragmente und Nachgelassenes. Text und Kommentar, Bd. 5/3, Hrsg. von H.-P. Niewerth, Tübingen.
Scherer S., 2003, Witzige Spielgemälde. Tieck und das Drama der Romantik, Berlin–New York.
Schlegel A. W., 1960, Vorlesungen über dramatische Kunst und Literatur, Kritische Schriften und Briefe, Bd. 1, Hrsg. E. Lohner, Stuttgart.
Seibert P., 1987, Der Salon als Formation im Literaturbetrieb..., w: Rahel Levin Varnhagen, Hrsg. B. Stein, U. Isselstein, Göttingen.
Steinsdorff S. von, 1994, Zur Veröffentlichung nicht geeignet... Die Überlieferungsgeschichte des handschrifftlichen Nachlasses Joseph von Eichendorffs, „Aurora”.
Stępkowski D., 2009, Więcej niż „savoir-vivre”. Uwagi na podstawie eseju Friedricha Schleiermachera „Próba teorii zachowania towarzyskiego”, „Horyzonty Wychowania”, nr 8 (16).
Strich F., 1910, Die Mythologie in der deutschen Literatur von Klopstock bis Wagner, Bd. 2, Halle.
Thalmann M., 1955, Ludwig Tieck. Der romantische Weltmann aus Berlin, München.
Thompson S., 1977, The Folktale, Berkeley.
Tieck L., 1828, Phantasus. Erster Teil, w: idem, Schriften, Bd. 4, Berlin.
Tieck L., 2022, „Blondyn Eckbert”; „Góra run”, przekład, wstęp, posłowie i bibliografia L. Libera, Białystok.
Wilhelmy P., 1989, Der Berliner Salon im 19. Jahrhundert (1780–1914), Berlin.
Wührl P.-W., 1984, Das deutsche Kunstmärchen. Geschichte, Botschaft und Erzählstrukturen, Heildelberg.
Zarych E., 2020, Baśnie z „Phantasusa” Ludwiga Tiecka – romantyczne opowieści z marzeń sennych, w: L. Tieck, Baśnie z „Phantasusa”, wstęp, oprac. oraz przekład tekstu E. Zarych, red. J. Ławski i E. Zarych, Białystok.
Zarych E., 2022, „M”, czyli łubowickie i romantyczne baśnie i bajki Josepha von Eichendorffa, w: Eichendorff J. von, Łubowickie baśnie i bajki, wstęp, oprac. i przekład E. Zarych, Białystok.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Elżbieta Zarych
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 338
Liczba cytowań: 0
