Dociekania filozoficzne… Edmunda Burke’a a problem muzycznej wzniosłości
DOI:
https://doi.org/10.12775/szhf.2020.009Słowa kluczowe
Burke, wzniosłość, estetyka, muzyka, doświadczenie muzyczneAbstrakt
Celem artykułu jest analiza związków pomiędzy doświadczeniem muzycznym a kategorią wzniosłości sformułowaną w Dociekaniach filozoficznych o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna Edmunda Burke’a. Wskazuję, że zmysł słuchu jest według angloirlandzkiego filozofa uprzywilejowanym kanałem zmysłowym służącym do wzbudzania uczucia wzniosłości z powodu otwartości ucha i bezpośredniości doznań słuchowych. W przeciwieństwie do wzroku słuch jest organem pasywnym, podatnym na doświadczenie nieskończoności i nieokreśloności, powodującym zniesienie granicy między podmiotem a przedmiotem. W artykule opisuję osiemnastowieczny kontekst, w którym muzyka zaczęła być wiązana z wzniosłością jeszcze przed Burke’em. Następnie wymieniam konkretne warunki, jakie muszą zostać według Burke’a spełnione, aby określić muzykę jako wzniosłą. Powinna ona być gwałtowna, różnorodna, afektywna, pełna zakłóceń i wykonywana przez potężny zespół instrumentalny. Podkreślam również rolę wstrząsu, nagłości, cielesności i antycypacji w doświadczeniu muzycznym. Co więcej, wykazuję, że rosyjska romantyczna muzyka symfoniczna (Czajkowski) realizuje wskazane w Dociekaniach filozoficznych warunki muzycznej wzniosłości.
Bibliografia
Baillie John. 2013. „Esej o wzniosłości”, przeł. Adam Grzeliński, Marta Szymańska-Lewoszewska. Studia z Historii Filozofii 4: 27–49.
Burke Edmund. 1968. Dociekania filozoficzne o pochodzeniu naszych idei wzniosłości i piękna, przeł. Piotr Graff. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Cassirer Ernst. 2010. Filozofia oświecenia, przeł. Tadeusz Zatorski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Dahlhaus Carl. 2007. Estetyka muzyki, przeł. Zbigniew Skowron. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Fubini Enrico. 2015. Historia estetyki muzycznej, przeł. Zbigniew Skowron. Kraków: Musica Iagellonica.
Gerard Alexander. 1998. „An Essay on Taste”. W: The Sublime. A Reader in British Eighteenth-Century Aesthetic Theory, red. Andrew Ashfield, Peter de Bolla, 168–172. New York: Cambridge University Press.
Grzeliński Adam. 2001. Angielski spor o istotę piękna. Koncepcje estetyczne Shaftesbury’ego i Burke’a. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Hamilton John T. 2008. Music, Madness and the Unworking of Language. New York: Columbia University Press.
Kaniowska Małgorzata. 2013. „Wybrane problemy interpretacyjne w VI Symfonii h-moll Patetycznej Piotra Czajkowskiego – uwagi dyrygenta”. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Edukacja Muzyczna 7: 99–123.
Kant Immanuel. 1986. Krytyka władzy sądzenia, przeł. Jerzy Gałecki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lyotard Jean-François. 1996. „Wzniosłość i awangarda”, przeł. Marek Bieńczyk. Teksty Drugie 2–3: 173–189.
Morawski Stefan. 1961. „O podstawowych zagadnieniach estetyki angielskiej XVIII w.”. W: Stefan Morawski, Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX wieku, 51–140. Warszawa: PWN.
Morawski Stefan. 1961. „Teoria estetyczna E. Burke’a”. W: Stefan Morawski, Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX wieku, 19–50. Warszawa: PWN.
Pseudo-Longinus. 2016. O wzniosłości, przeł. Henryk Podbielski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Ritzarev Marina. 2014. Tchaikovsky’s Pathétique and Russian Culture. Farnham, Surrey: Ashgate Publishing Limited.
Schiller Fryderyk. 1972. „O wzniosłości”. W: Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, przeł. Irena Krońska, Jerzy Prokopiuk, 171–193. Warszawa: Czytelnik.
Szymańska-Lewoszewska Marta. 2015. „Osiemnastowieczna estetyka brytyjska a kategoria wzniosłości w muzyce”. W: Festiwal filozofii. T. 7. Filozofia i muzyka, red. Ewa Starzyńska-Kościuszko, Andrzej Kucner, Piotr Wasyluk, 163–177. Olsztyn: Instytut Filozofii UWM w Olsztynie.
Voegelin Salome. 2015. „Słuchając hałasu i ciszy. Ku filozofii sztuki dźwiękowej”, przeł. Paulina Bożek, Grzegorz Nowak. Teksty Drugie 5: 261–281.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1545
Liczba cytowań: 0
