Teoria modus concipiendi w epistemologii Richarda Burthogge’a

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest epistemologii mniej znanego, siedemnastowiecznego filozofa angielskiego Richarda Burthogge’a, autora m. in. Organum Vetus & Novum (1678) oraz An Essay upon Reason and the Nature of Spirits (1694). Choć idee Burthogge’a nie wywarły znaczącego wpływu na współczesną mu filozofię, a w konsekwencji wciąż nie doczekały się szczegółowego opracowania, w jego pismach odnaleźć można nader oryginalną koncepcję idealistycznego konstruktywizmu. Najistotniejszym elementem tego stanowiska jest odrzucenie możliwości bezpośredniego (intelektualnego bądź zmysłowego) poznania przedmiotów zewnętrznych, na rzecz teorii modus concipiendi, zgodnie z którą pojmowanie czy konceptualizacja rzeczywistości pozaumysłowej dokonuje się zawsze w formie i z użyciem środków określonych przez strukturalne i funkcjonalne własności ludzkich zdolności poznawczych. Tym samym, dowodząc, iż świat zewnętrzny dostępny jest umysłowi ludzkiemu jedynie poprzez fenomeny, które ten współtworzy, Burthogge wyraźnie antycypuje Kantowskie twierdzenie o niepoznawalności rzeczywistości samej w sobie. Artykuł zawiera krótką prezentację epistemologii Burthogge’a oraz historycznie skontekstualizowany zarys teorii modus concipiendi i jej idealistycznych konsekwencji.