Raz jeszcze o kartezjańskim przełomie filozoficznym

Abstrakt

Jest kwestią bezdyskusyjną to, że kartezjańskie myślenie o człowieku oraz o otaczającym go świecie stanowiło przełom w tej tradycji filozoficznej, której początki sięgają czasów starożytnych.  Dyskusyjne jest natomiast to na czym ten przełom polegał oraz jak daleko odbiegał do tego, co w tych kwestiach mieli do powiedzenia poprzednicy Kartezjusza. Pojawiające się w tej mierze propozycje przekonują, że wiele tutaj zależy nie tylko od tego, co Kartezjusz miał do zaproponowania, ale także od tego, jaką miarę przekłada się do jego propozycji. W tych rozważaniach przywołam kilka przykładów różnego pojmowania i przedstawiania kartezjańskiego przełomu. Chodzi mi przy tym nie tyle o pokazanie jak różne mogą to być i są miary, co o dostarczenie punktu odniesienia dla proponowanego przeze mnie rozumienia tego przełomu. Wprawdzie nie pod każdy względem odbiega ono od wszystkich dotychczasowych jego ujęć, jednak do jednych z nich jest mu bliżej, natomiast do innych dalej. Krótko rzecz ujmując: w moim przekonaniu do najistotniejszych cech kartezjańskiego przełomu należy postawienia całej stawki w grze o prawdę na moc poznawczą ludzkiego intelektu oraz – co niemniej istotne – wiara w to, że ta władza ludzkiego umysłu jest w stanie poradzić sobie z rozwiązaniem najtrudniejszych problemów, a te, z którymi nie jest ona w stanie sobie poradzić nie są w gruncie rzeczy warte zainteresowania filozofa typu kartezjańskiego.