Adam Smith o instynktach i popędach

Abstrakt

Artykuł charakteryzuje i analizuje pojęcia instynkt i popędy używane przez Adama Smitha. Pojawiają się one przede wszystkim w dwóch pracach filozofia: Teorii uczuć moralnych oraz w eseju Of the External Senses poświęconym zmysłom zewnętrznym. Smith dostrzegał, że istnieją wrodzone mechanizmy sugerujące istnienie podstawowych potrzeb oraz wskazujące środki prowadzące do zaspokojenia tychże potrzeb. Uwagi te dotyczyły nie tylko głodu i pragnienia, lecz także, np.: popędu seksualnego (spostrzeżenia autora na ten temat zdają się wyprzedzać epokę). Uznawał potrzebę samozachowania i troskę o własne dobro za kluczowe motywatory działań człowieka (Smith uważał, że dążenie do samozniszczenia jest niezdrowe i uznawał je za efekt melancholii). Esej Of the External Senses podnosi kwestię instynktownego korelowania przedmiotów wzroku z przedmiotami dotyku, uznając tę umiejętność za istotną dla przetrwania człowieka. W tekście tym filozof odwoływał się do teorii widzenia zaproponowanej przez George’a Berkeleya. Uwagi poświęcone popędom rzucają nowe światło na to, w jaki sposób wrodzone zdolności dane nam przez Naturę wpływają na jednostki moralne i społeczne, stanowią zatem uzupełnienie teorii Smitha. Potrzeba dbania o własny dobrobyt i przetrwanie może być postrzegana nie tylko jako instynkt, lecz także jako sposób realizowania cnoty roztropności. Należy zauważyć, że uczymy się jak zaspokajać nasze instynktowne potrzeby w ramach akceptowalnych społecznie norm. W tekście poglądy Smitha są krótko zestawione z teorią Davida Hume’a i Thomasa Hobbesa.