Etyka Spinozy a problem poznania transcendentalnego

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę porównania dwóch perspektyw, z których dokonuje się poznanie filozoficzne – perspektyw, jakie znajdujemy w Etyce Spinozy oraz w Krytyce czystego rozumu Kanta. W pierwszym przypadku w skończonym podmiocie filozofującym dokonuje się poznanie substancji (Natury, Boga), czyli całości rzeczywistości; w drugim przypadku – skończony podmiot filozofujący obejmuje refleksją całość pola możliwego doświadczenia (poznania empirycznego), odkrywając warunki jego możliwości. Oba rodzaje poznania polegają na dążeniu do ujęcia tego, co konieczne i ściśle ogólne. Twierdzę, że o ile źródłem interesującego nas rodzaju poznania jest na gruncie filozofii Spinozy intuicyjne ujęcie ontologicznej tożsamości podmiotu i całości rzeczywistości (substancji, Natury, Boga), o tyle na gruncie filozofii Kanta trudno wskazać na źródło czy też podstawę poznania transcendentalnego, choć można uznać, że podobnie jak w Spinozjańskim poznaniu substancji, także i w tym poznaniu, które składa się na ogół sądów Krytyki czystego rozumu, decydującą rolę odgrywa intuicja.