Eklektyczna filozofia przyrody Krystyna Lacha
DOI:
https://doi.org/10.12775/szhf.2023.005Słowa kluczowe
eklektyzm, filozofia przyrody, frenologia, Lach SzyrmaAbstrakt
Filozofia Krystyna Lacha Szyrmy z uwagi na jej nominalnie eklektyczny charakter nie jest przedmiotem żywego zainteresowania historyków filozofii w Polsce. Krytyczne wydanie dzieł filozoficznych Szyrmy może zmienić ten stan rzeczy, ale w wydaniu tym pominięte zostały poglądy filozoficzne Szyrmy, które ujawnił w przypisach w redagowanym przez niego czasopiśmie Pamiętnik Umiejętności Moralnych i Literatury. W artykule zostały nie tylko przytoczone te poglądy, ale także zostały zinterpretowane jako frenologiczno-spirytualistyczny amalgamat, który łączy nowożytny empiryzm z dogmatyzmem scholastycznej metafizyki. Programowy eklektyzm tej filozofii został zinterpretowany jako postawa filozoficzna w pełni afirmującą dyspozycje do pozytywnej oceny takich wartości jak wybór, pluralizm i kompromis. Źródłem tego rodzaju eklektyzmu były doświadczenia życiowe Krystyna Lacha.
Bibliografia
Ancilion Friedrich. 1806. Essai sur le grands caractères. Berlin: Haude & Spener.
Bieliński Józef. 1912. Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1832), t. 3. Warszawa.
Brożek Anna, Jacek Jadacki. 2010. Fryderyk Chopin. Środowisko społeczne – osobowość – światopogląd – założenia twórcze. Warszawa: Wydawnictwo Semper.
Cantor Geoffrey. 1975. „The Edinburgh Phrenology Debate: 1803–1828”. Annals of Science 32(3): 195–218.
Chałasiński Józef. 1973. „Filozofia i profesorowie filozofii na uniwersytecie w Warszawie w jego początkach. 1816–1831”. Kultura i Społeczeństwo 17(2): 59–78.
Chojnacki Władysław, Jan Dąbrowski. 1971. Krystyn Lach Szyrma. Syn ziemi mazurskiej. Olsztyn: Wydawnictwo Pojezierze.
Coghen Monika. 2017. „‘Speak of me as I am’: Krystyn Lach-Szyrma’s Two Introductions to British Culture in 1828”. W: Culture, Language and Literature in European and World Border Regions: Proceedings of the International Conference, Krosno 21–23 April 2006, red. Władysław
Witalisz, Dorota Rygiel, 59–67. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.
Czeczot Katarzyna. 2016. Magnetyzm. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dąbrowicz Elżbieta. 2018. „Uniwersytet w mieście i regionie: dwa przykłady historyczne”. W: Uniwersytet XXI wieku: nauka i lokalność: studia, red. Jarosław Ławski, Kamil K. Pilichiewicz, 300–313. Białystok: Wydawnictwo Prymat.
Dienstl-Kaczyńska Krystyna. 1937. „Przyczynki do działalności filozoficznej Krystyna Lacha Szyrmy”. Przegląd Filozoficzny 40(3): 344–350.
Friday Jonathan. 2005. „Dugald Stewart on Reid, Kant and Refutation of Idealism”. British Journal for the History of Philosophy 13(2): 263–286.
Frydrychowicz Gabriela. 1959. „Stanisław Kłokocki. W kręgu Puław”. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 50(3–4): 297–319.
Green Sarah. 2021. Satan at Noon: John Pordage and the Politics of Heresy. University of Bristol (doctoral thesis), Department of History (Historical Studies), Bristol Doctoral College.
Haake Paul. 1920. Johann Peter Friedrich Aneillon und Kronprinz Friedrich Wilhelm IV. von Preußen. München–Berlin: Druck und Verlag von R. Oldenbourg.
Hatzimichali Myrto. 2011. Potamo of Alexandria and the Emergence of Eclecticism in Late Hellenistic Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
Hegewisch Niels. 2009. Die Staatsphilosophie von Johann Peter Friedrich Ancillon. Marburg: Tectum Wissenschaftsverlag.
Hleb-Koszańska Helena. 1932. „Letters Literary and Politcal on Poland Krystyna Lacha-Szyrmy”. W: Księga pamiątkowa Koła Polonistów Słuchaczów USB w Wilnie 1922–1933, red. Helena Hleb-Koszańska, 107–132. Wilno: Wydawnictwo Zrzeszenia Kół Naukowych Uniwersytetu Stefana Batorego.
Jadacki Jacek. 2015. Filozofia polska XIX i XX wieku. Tom I: wiek XIX, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Jadacki Jacek. 2021. „Wprowadzenie”. W: Krystyn Lach-Szyrma, Fragmenty filozoficzne, 7–10. Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
Jadacki Jacek. 2021. „Bibliografia”. W: Krystyn Lach-Szyrma, Fragmenty filozoficzne, 295–310. Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
Jadacki Jacek. 2021. „Posłowie. Filozofia Krystyna Lacha-Szyrmy”. W: Krystyn Lach-Szyrma, Fragmenty filozoficzne, 311–328. Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
Janeczek Stanisław. 2015. „Oświeceniowa kultura naukowa w kontekście filozoficznym. Z dziejów Komisji Edukacji Narodowej (cz. 1)”. Roczniki Filozoficzne 63: 35–65.
Kaufman Matthew. 1998. „The Edinburgh Phrenological Debate of 1823 Held in the Royal Medical Society”. Journal of Neurolinguistics 11(4): 377–389.
Kowalska Aniela. 1964. „Działalność literacka i publicystyczna Krystyna Lacha-Szyrmy w Polsce i Szkocji w latach 1818–1830”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria I. Nauki Humanistyczno-Społeczne 36: 15–40.
Kupś Tomasz. 2015. „Między oświeceniem a scholastyką. Wybrane problemy recepcji filozofii Kanta w polskiej filozofii na początku XIX wieku i perspektywy nowych badań”. Kultura i Wartości 15: 127–143.
Kwiatek Aneta. 2016. „W kręgu Pamiętnika Umiejętności Moralnych i Literatury oraz warszawskiej działalności naukowo-literackiej Krystyna Lacha Szyrmy”. Zeszyty Prasoznawcze 59(4): 706–726.
Lach-Szyrma Krystyn. 1824. „Przemowa o filozofii”. W: Krystyn Lach-Szyrma, Fragmenty filozoficzne, 107–117. Warszawa: Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego.
Lach-Szyrma Krystyn. 2004. From Charlotte Square to Fingal’s Cave: Reminiscences of a Journey through Scotland, 1820–1824, przeł. Mona McLeod Kedslie. East Lothian: Tuckwell Press.
Lach-Szyrma Krystyn. 2009. London Observed. A Polish Philosopher at Large, 1822–24, przeł. Mona McLeod Kedslie. Oxford: Signal Books Ltd.
Laurent-Bonne Nicolas. 2019. „Jean-Étienne-Marie Portalis (1746–1807)”. W: Great Christian Jurists in French History, red. Olivier Descamps, Rafael Domingo, 259–275. Cambridge: Cambridge University Press.
Levi Mortera Emanuele. 2003. „Dugald Stewart’s Theory of Language and Philosophy of Mind”. The Journal of Scottish Philosophy 1(1): 35–56.
Piórczyński Józef. 1991. Absolut. Człowiek. Świat. Studium myśli Jakuba Böhmego i jej źródeł. Warszawa: PWN.
Poskett James. 2019. Materials of the Mind: Phrenology, Race, and the Global History of Science, 1815–1920. Chicago–London: The University of Chicago Press.
Roermund Bert van. 2014. „The Code Civil between Enlightenment and Restoration. The Heritage of Portalis”. Diametros 40: 149–175.
Roskal Zenon. 2022. „Edward Dembowski (1822–1846) – krytyk filozofii eklektycznej”. Ruch Filozoficzny 78(1): 97–124.
Shapin Steven. 1975. „Phrenological Knowledge and the Social Structure of Early Nineteenth-Century Edinburgh”. Annals of Science 32(3): 219–243.
Stachowski Ryszard. 2017. „(Nie)zapomniana frenologia”. Horyzonty Psychologii 7: 33–55.
Sysling Fenneke. 2018. „Science and Self-assessment: Phrenological Charts 1840–1940”. British Society for the History of Science 51(2): 261–280.
Szybiak Irena. 2004. „Krystyna Lacha Szyrmy rozważania o stanie nauczycielskim w 1830 r., na pierwszym w Polsce odnowieniu doktoratu”. W: Historia, społeczeństwo, wychowanie: księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Miąso, red. Kalina Bartnicka, 259–266. Pułtusk–Warszawa: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku oraz Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk.
Tatarkiewicz Władysław. 1915. „Z dziejów filozofii na Wszechnicy Warszawskiej”. Przegląd Filozoficzny 18(3–4): 197–207.
Tatarkiewicz Władysław. 1970. „Wstęp – Między oświeceniem a mesjanizmem”. W: Jakiej filozofii Polacy potrzebują, red. Władysław Tatarkiewicz, VII–XXXIII. Warszawa: PWN.
Tatarkiewicz Władysław. 1999. Historia filozofii, t. 2: Filozofia nowożytna do roku 1830. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Urbanowicz Piotr. 2016. „Frenologia i kultura obserwacji w XIX wieku”. W: Dyskursy widzialności. Słowa a obrazy, red. Paweł Sarna, Matylda Sęk-Iwanek, 223–232. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Van Wyhe John. 2004. „Was Phrenology a Reform Science? Towards a New Generalization for Phrenology”. History of Science 42: 313–331.
Viliūnas Dalius. 2017. „O stanie zdrowia filozofii wileńskiej w pierwszej połowie wieku XIX”. W: Konkurs na katedrę filozofii w Uniwersytecie Wileńskim w roku 1820, red. Tomasz Kupś, Dalius Viliūnas, Joanna Usakiewicz, 119–210. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zabieglik Stefan. 1997. „W imię »zdrowego rozsądku«: (wpływy szkockie w Polsce porozbiorowej)”. Przegląd Humanistyczny 6: 107–124.
Zabieglik Stefan. 1999. „Wpływ filozofów szkockich na myślicieli wileńskich”. W: Filozofia na Uniwersytecie Wileńskim, red. Ryszard Jadczak, Józef Pawlak, 61–75. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Zabieglik Stefan. 2001. Filozofia w uniwersytetach szkockich w XVIII wieku. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Zabieglik Stefan. 2003. Historia filozofii na tle cywilizacji europejskiej (do końca XVIII wieku). Sopot: Wydawnictwo „Pieniądze i Więź”.
Zabieglik Stefan. 2010. „Wczesna recepcja Oświecenia szkockiego w Polsce”. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 55: 101–125.
Ziemski Piotr. 2011. „Lach-Szyrma Krystyn”. W: Encyklopedia filozofii polskiej, t. 2, red. Andrzej Maryniarczyk i in., 825–826. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 402
Liczba cytowań: 0
