Polskie Pomorze czy Prusy Zachodnie? Kwestia przynależności państwowej regionu w latach 1918-1920
DOI:
https://doi.org/10.12775/RT.2019.001Słowa kluczowe
Pomorze Gdańskie, ziemie, chełmińska, michałowska, lubawska, Prusy Zachodnie, Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej, Rady Ludowe, Organizacja Wojskowa PomorzaAbstrakt
Obszar Pomorza Gdańskiego i powiązanych z nim historycznie ziem: chełmińskiej, michałowskiej i lubawskiej funkcjonował w II Rzeszy jako obszar administracyjny Prusy Zachodnie. Przez wieki przenikały się na tym terenie wpływy polskie i niemieckie, a teren przechodził z rąk do rąk. Pierwotnie należący do Królestwa Polskiego, w XIII i XIV wieku zajęty przez Zakon Krzyżacki, od 1466 do 1772 r. ponownie w ramach Polski przeszedł następnie w wyniku rozbiorów do państwa pruskiego. W 1914 r. u progu wybuchu Wielkiej Wojny wydawało się, że tę kilkuwiekową rywalizację wygrała strona niemiecka. Tendencje demograficzne były bowiem bardziej korzystne dla Niemców. Według oficjalnych danych pochodzących ze spisu ludności z 1910 roku ówczesną prowincję Prusy Zachodnie zamieszkało 65% ludności niemieckiej i 35 % polskiej. Cztery lata Wielkiej Wojny odmieniły tę sytuację. W listopadzie 1918 r. Niemcy przegrały wojnę, a na arenę międzynarodowych rokowań powróciła sprawa niepodległości Polski i jej powrotu nad Bałtyk. Miejscowe koła polskie podjęły również działania mające na celu zorganizowanie lokalnych struktur polskich. Tak powstał Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej z siedzibą w Gdańsku, a w każdym powiecie lokalne Rady Ludowe. Powstawały również struktury konspiracyjne, w tym przede wszystkim Organizacja Wojskowa Pomorza. Jej struktury były szczególnie aktywne w Borach Tucholskich oraz na terenie ziemi chełmińskiej. O ostatecznym kształcie granic i przynależności spornych ziem zadecydował traktat wersalski podpisany w dniu 28 czerwca 1919 r. Na jego mocy 62 % terenu prowincji Prusy Zachodnie zostało przyznane Polsce. Poza Polską pozostała jednak stolica ziemi pomorskiej – Gdańsk, który przez kolejne pokolenie wiódł życie wolnego miasta. To zadecydowało, że nową stolicą polskiego Pomorza został Toruń, który powrócił do Polski 18 stycznia 1920 r.
Bibliografia
Belzyt L., Sprachliche Minderheiten im preußischen Staat 1815-1914, Marburg 1998.
Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, red. M. Biskup, Warszawa-Poznań-Toruń 1987.
Kosiński P., Prusy Zachodnie 1914 Pomorze 1920. Ludność regionu wobec przemian politycznych okresu I wojny światowej, Warszawa 2002.
Marienwerder Westpreussen. Aus dem leben einer deutschen Stadt an der unteren Weichsel, red. O. Gründer, F. Neumann, Celle 1983.
Szurło-Gorzelak M., Pomorski Urząd Wojewódzki. Jego powstanie, rozwój i chwila obecna, [w:] Księga pamiątkowa dziesięciolecia Pomorza, 1920-1930,pod red. M. Sydowa, Toruń 1930.
Wapiński R., Polska i małe ojczyzny Polaków, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994.
Wrzesiński W., Plebiscyty na Warmii I Mazurach oraz na Powiślu w 1920 r., Olsztyn 1974.
Wojciechowski M., Powrót Pomorza do Polski 1918-1920, Warszawa-Poznań-Toruń 1981.
Wojciechowski M., Pomorze w dobie odbudowy państwowości polskiej 1918-1920, [w:] Powrót. Dokumentacja ustanowienia suwerenności polskiej na Pomorzu w latach 1918-1920, wyboru dokonali J. Bełkot i M. Wojciechowski, Toruń 1988.
Wojciechowski M., Dzieje Chełmży w latach 1914-1920, [w:] Dzieje Chełmży, red. M. Wojciechowski, Chełmża 1994.
Wojtowicz J., Czasy zaboru, [w:] Województwo bydgoskie. Krajobraz. Dzieje. Kultura. Gospodarka, Poznań 1967, s. 150-151.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1067
Liczba cytowań: 0