Mendykanci wobec reformacji w Prusach Królewskich i Zakonnych do 1526 roku

Rafał Kubicki

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/OiRwP.2019.03

Abstrakt


Celem artykułu jest próba prześledzenia reakcji wspólnot mendykanckich na wydarzenia związane z wystąpieniem Marcina Lutra. Problem ten zaprezentowano na przykładzie klasztorów w Prusach Krzyżackich i Zakonnych. Jako datę końcową opracowania przyjęto rok 1526. Obok perspektywy dziejów instytucjonalnych poszczególnych zgromadzeń zagadnienie to przedstawione zostało również z punktu widzenia szeregowych zakonników oraz ich indywidualnych decyzji i motywacji.


Słowa kluczowe


reformacja; Prusy Zakonne; Prusy Królewskie; zakony mendykanckie; zakony mnisze

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Źródła archiwalne

Archiwum Generalne OO. Karmelitów w Rzymie: II Polonia, Commune 1, Marcin Behm, Compendium libri Provinciae, 1677 r.

Archiwum Państwowe w Gdańsku, Akta miasta Gdańska, Dokumenty i listy do 1525 r., 300, D/46, nr 64

Źródła drukowane

Acta capitulorum Provinciae Poloniae Ordinis Praedicatorum, vol. 1: 1225–1600, ed. R. F. Madura, Roma 1972

Acta Tomiciana. Tomus octavus decimus epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum. Serenissimi Principis Sigismundi Primi Regis Polonie et Magni Ducis Lithuanie, t. 8, wyd. A. T. Działyński, L. Koenig, Poznań 1876

Aus ungedruckten Franziskanerbriefen des XVI. Jahrhunderts, hrsg. L. Lemmens, Münster i. W. 1911

Bernt Stegmann’s Chronik vom Aufruhr 1525, w: Scriptores rerum Prussicarum, Bd. 5, hrsg. Th. Hirsch, s. 544–591

Briefe und Urkunden des XVI. Jahrhunderts zur Geschichte der sächsischen Franziskaner, hrsg. L. Lemmens, „Beiträge zur Geschichte sächsischen Franziskanerprovinz”, 4/5, 1911/1912, s. 44–62

Rywalizacja katolików z luteranami o kościół św. Mikołaja w Elblągu 1520–1621. Źródła do dziejów reformacji w Prusach Królewskich, zebr. i oprac. A. Szorc, Olsztyn 2002

S. Grunau’s preussische Chronik, Bd. 1, hrsg. M. Perlbach, Leipzig 1876

Urkundenbuch des alten sächsischen Franziskanerprovinzen, t. 1: Die Observantenkustodie Livland und Preussen, t. 2: Die Kustodie Preussen, hrsg. L. Lemmens, Düsseldorf 1913

Opracowania

Andrews F., The Other Friars. The Carmelite, Augustinian, Sack and Pied Friars in the Middle Ages, Woodbridge 2006

Biskup M., Historia Torunia, t. 2, cz. 1: U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454–1548), Toruń 1992

Biskup M., Średniowieczna sieć klasztorów w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach (do 1525 r.), „Zapiski Historyczne”, 64, 1999, 1, s. 35–61

Bogucka M., Przemiany społeczne i walki społeczno-polityczne, w: Historia Gdańska, t. 2, red. E. Cieślak, Gdańsk 1982

Borawska T., Svenichen (Schweinichen) Aleksander (ok. 1480–1529), franciszkanin, kustosz pruski, kaznodzieja gdański, PSB, 46, 2009, s. 114–115

Borawska T., Życie umysłowe na Warmii w czasach Mikołaja Kopernika, Toruń 1996

Borawska T., Rietz H., Aleksander Svenichen (zm. 1529 r.) – franciszkanin z Prus zagubiony w zamęcie reformacji, w: Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko, przyjaciele, echa wielkiego odkrycia, Toruń 2014, s. 207–221

Buława J., Walki społeczno-ustrojowe w Toruniu w I połowie XVI wieku, Toruń 1971

Carstenn E., Geschichte der Hansestadt Elbing, Elbing 1937

Chaunu P., Czas reform. Historia religii i cywilizacji (1250–1550), tł. J. Grosfeld, Warszawa 1989

Doelle F., Die Martinianische Reformbewegung in der Sächsischen Franziskanerprovinz (Mittelund nordostdeutschland) im 15. und 16. Jahrhundert, Münster 1921

Freytag H., Die Beziehungen Danzigs zu Wittenberg in der Zeit der Reformation, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 38, 1898, s. 1–114

Gause F., Die Geschichte der Stadt Königsberg in Preussen, Bd. 1, Köln–Graz 1965

Glemma T., Dzieje stosunków kościelnych w Toruniu, w: Dzieje Torunia. Praca zbiorowa z okazji 700-lecia miasta, red. K. Tymieniecki, Toruń 1933

Hoogeweg H., Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Bd. 2, Stettin 1925

Kantak K., Franciszkanie polscy, t. 1, Kraków 1937

Kolberg J., Ermland im Kriege des Jahres 1520, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 15, 1905, s. 1–208, 481–704

Kopiczko A., Reformacja na Warmii – uwarunkowania i zakres oddziaływania (do 1530 r.), w: Dysydenci czy decydenci? Protestanci w obu częściach Prus i Koronie w XVI–XVIII wieku, red. W. Zawadzki, Elbląg 2018, s. 85–106

Kościelak S., Katolicy w protestanckim Gdańsku od drugiej połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2012

Kratochwil Z., Augustianie w Chojnicach (1356–1819), „Rocznik Gdański”, 49, 1989, 1, s. 26–32

Kubicki R., Franciszkanie w Gdańsku – zaplecze społeczne klasztoru oraz jego związki z miastem w XV i pierwszej połowie XVI w., „Nasza Przeszłość”, 115–116, 2011, s. 163–182

Kubicki R., Próby reformy konwentu gdańskiego dominikanów na tle reformy innych klasztorów mendykanckich Prus Królewskich w XV w., w: Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka, T. Graff, G. Ryś, Kraków 2013, s. 515–534

Kubicki R., Die Rolle der Bettelorden im Ordensland Preußen, w: Cura animarum, Seelsorge im Deutschordensland des Mittelalters, hrsg. S. Samerski, Köln–Weimar–Wien 2013 (Forschungen und Quellen zur Kirchenund Kulturgeschichte Ostdeutschlands, Bd. 45), s. 74–91

Kubicki R., Środowisko dominikanów kontraty pruskiej od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2007

Kubicki R., Zakony mendykanckie w Prusach Krzyżackich i Królewskich od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2018

Kunzelmann A., Geschichte der deutschen Augustiner-Eremiten, t. 5: Die Sächsisch-Thüringische Provinz und die Sächsische Reformkongregation bis zum Untergang der Beiden, Würzburg 1974

Maciejewski T., Wilkierze miasta Torunia, Toruń 1997

Maercker H., Eine polnische Starostei und ein preussischer Landrathskreis. Geschichte des Schwetzer Kreises 1466–1873, „Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins”, 19, 1888, s. 1–597

Małłek J., Początki protestantyzmu w Prusach Książęcych (sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego w Prusach a problem ponownej ewangelizacji), w: idem, Opera selecta, t. 4: Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.), Toruń 2012, s. 230–240

Małłek J., Rozwój reformacji na Pomorzu, w: idem, Opera selecta, t. 4: Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.), Toruń 2012, s. 120–132

Moorman J., A History of the Franciscan Order from its Origins to the Year 1517, Oxford 1968

Możdżeń J., The Beginnings of the Reformation in the Light of Gdańsk and Königsberg Chroniclers of the First Half of the 16th Century, „Zapiski Historyczne”, 82, 2017, 1, s. 71–96

Możdżeń J., Die Vision der fortschreitenden Reformation in Preußen aus der Sicht des Dominikaners Simon Grunau (*1455–1465/1470–+1529/1530),

„Biuletyn Polskiej Misji Historycznej. Bulletin der Polnischen Historischen Mission”, 7, 2012, s. 361–387

Myszka Ł., Dominikanie w Toruniu od XVI do XIX wieku. Katolicki zakon w protestanckim mieście, Kraków 2015 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 15)

Nowak Z., Svenichen Aleksander, w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, red. Z. Nowak, Gdańsk 1997, s. 301–302

Nyhus P. L., The Franciscan Observant Reform in Germany, w: Reformbemühungen und Observanzbestrebungen im spätmittelalterlichen Ordenwesen, hrsg. K. Elm, Berlin 1989 (Berliner Historische Studien, Bd. 14, Ordenstudien, 6), s. 207–217

Pawlak M., Reformacja i kontrreformacja. Kościoły i wyznania, w: Historia Elbląga, t. 2, cz. 1, red. A. Groth, Gdansk 1996, s. 173–181

Poschmann A., Das Augustinerkloster in Rössel, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”, 24, 1932, s. 81–189

Saak E. L., Martin Luther and the Monastic World of the Later Middle Ages, w: Oxford Research Encyclopedia of Religion, http://religion.oxfordre.com/ (2 II 2017)

Schmidt P., Die Gedenkbücher der Danziger Trinitatiskirche, „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 5, 1906, 4, s. 72–74

Schmidt P., Pater Dr. Alexander, ein Nachtrag zur Geschichte der Danziger Trinitatiskirche, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 44, 1902, s. 217–224

Schmidt P., Die St. Trinitatis=Kirche zu Danzig nach Vergangenheit und Gegenwart, Danzig 1901

Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2, Danzig 1918

Simson P., Wann hat der Danziger Priester Jakob Knothe geheiratet?, „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtsvereins”, 14, 1915, 1, s. 2–4 Spuren franziskanischer Geschichte. Chronologischer Abriß der Geschichte der

Sächsischen Franziskanerprovinzen von ihren Anfängen bis zur Gegenwart, bearb. B. Schmies, K. Rakemann, hrsg. D. Berg, Werl 1999 (Saxonia Franciscana, Sonderband)

Stamm H.-M., Luthers Stellung zum Ordensleben, Wiesbaden 1980 (Veröffentlichungen des Instituts für Europäische Geschichte Mainz, Bd. 101)

Todd J. M., Reformacja, tł. J. S. Łoś, T. Szafrański, Warszawa 1974

Uth G., Szkic historyczno-biograficzny zakonu augustjańskiego w Polsce, Kraków 1930

Wąs G., Teoria i praktyka życia klasztornego na terenach protestanckich w okresie nowożytnym, w: Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, s. 1: Geneza kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego, red. M. Derwich, Wrocław 2014, s. 43–59

Weigel-Schieck P., Landesherren und Observanzbewegung. Studien zur Reformverständnis des sächsischen Provinzialminister Matthias Döring (1427–1461), w: Könige, Landesherren und Bettelorden. Konflikt und Kooperation in Westund Mitteleuropa bis zur Frühen Neuzeit, hrsg. D. Berg, Werl 1998 (Saxonia Franciscana Beiträge zur Geschichte der Sächsischen Franziskanerprovinz, Bd. 10), s. 361–390

Wernicke M. K., Die Augustiner-Eremiten, w: Orden und Klöster im Zeitalter von Reformation und katholischer Reform 1500–1570, Bd. 2, hrsg. F. Jürgensmeier, R. E. Schwerdtfeger, Münster 2006, s. 49–72

Wolgast E., Die Einführung der Reformation und das Schicksal der Klöster im Reich und in Europa, Gütersloh 2015 (Quellen und Forschungen zur Reformationsgeschichte, Bd. 89)

Zdrenka J., Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814. Biogramy, Gdańsk 2008

Zins H., Początki reformacji na Warmii, w: idem, W kręgu Mikołaja Kopernika, Lublin 1966, s. 124–142

Zins H., Rewolta w Elblągu w 1525 r., w: idem, W kręgu Mikołaja Kopernika, Lublin 1966, s. 146–203

Zonenberg S., Kronika Szymona Grunaua, Bydgoszcz 2009

Zonenberg S., Wizerunek heretyka w „Preußische Chronik” dominikanina Szymona Grunaua, w: Persona, gestus habitusque insygnium. Zachowania i atrybuty jako wyznaczniki tożsamości społecznej w średniowieczu, red. J. Banaszkiewicz, J. Maciejewski, J. Sobiesiak, Lublin 2009, s. 103–116


Refbacks

  • There are currently no refbacks.

Partnerzy platformy czasopism