Postjugosłowiańskie interpretacje orientalizmu Ivo Andricia: niejednoznaczność osmańskiego dziedzictwa w Bośni i Hercegowinie

Abstrakt

W sprzecznych wyobrażeniach o przeszłości bośniacko-osmańskiej, w latach dziewięćdziesiątych XX wieku reinterpretowanej pragmatycznie przez pryzmat nacjonalizmu w krajach byłej Jugosławii, najsłynniejsze postacie w historii Bośni zazwyczaj przedstawiane są w bardzo różny sposób. W tym kontekście laureat Nagrody Nobla Ivo Andrić wyróżnia się jako jeden z najczęściej przywoływanych (i krytykowanych) pisarzy bośniackich. Rozpad republiki Jugosławii miał ogromny wpływ na ocenę Andricia i jego dzieł. Do twórczości Andricia rościli sobie prawa przede wszystkim Serbowie, a w mniejszym stopniu także i Chorwaci. Boszniacy natomiast starali się wręcz wymazać pisarza z kart historii, klasyfikując go jako zagorzałego zwolennika orientalizmu.
Artykuł przedstawia prezentowany przez Andricia wariant orientalizmu, umiejętnie wkomponowany w jego twórczość literacką, widoczny także w jedynym napisanym przez niego dziele naukowym – pracy doktorskiej zatytułowanej Rozwój życia duchowego Bośni w czasach panowania tureckiego. W artykule znajduje się krótka analiza dyskursywna tej pracy; szczególny nacisk położono na omówienie sposobu, w jaki Andrić prezentował wpływy osmańskie widoczne w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym Bośni. Analiza wykazuje, że poglądy Andricia na osmańską spuściznę początkowo ewoluowały jako dialog z orientalizmem habsburskim i austro-węgierskim, a także z ideologią formującego się Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (państwa jugosłowiańskiego). Napisane przez samego Andricia komentarze do pracy doktorskiej sugerują, że nie mamy tu do czynienia ze spójną i niezmienną perspektywą orientalistyczną, a raczej z wysoce wieloznacznym rozumieniem islamu i dziedzictwa osmańskiego. Artykuł ukazuje też, jak poglądy Andricia na osmańskie dziedzictwo są (błędnie) interpretowane w środowisku boszniackich intelektualistów oraz analizuje rolę Andricia w procesie tworzenia świadomości narodowej w powojennej Bośni i Hercegowinie.