Cene u-rene – żydowska Biblia dla kobiet – pomiędzy tradycją biblijną a ludową pobożnością (na przykładzie księgi Bereszit)

Agata Rybińska

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LL.4-5.2019.006

Abstrakt


Celem artykułu jest analiza żydowskiej Biblii dla kobiet (na przykładzie pierwszych rozdziałów księgi Bereszit) i wskazanie na egalitarny charakter dzieła. Napisano je w jidysz, a więc języku codziennym wschodnich Żydów. Tekst przeznaczony był do użytku kobiet i mężczyzn – zwłaszcza tych nie znających hebrajskiego. Stanowi kompilacje tekstów biblijnych, komentarzy rabinicznych oraz legend i podań ludowych, wyjaśniających zagadnienia religijne oraz zwyczaje w na tyle prosty sposób, by mogły być zrozumiałe przez osoby niewykształcone w prawie mojżeszowym.


Słowa kluczowe


Bereszit; Biblia; Cene u-rene; Icchak ben Jakow Aszkenazy; kobiety; zwyczaje żydowskie; ŻydówkI

Pełny tekst:

PDF

Bibliografia


Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1975). Nowy przekład z języka hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego. Towarzystwo Biblijne w Polsce. Warszawa. Pozyskano z http://bibliepolskie.pl/zzteksty_wer.php?book=22&chapter=3&verse=11&tlid=8.

Biblia Tysiąclecia Online (2003). (Tłum. Księga Rodzaju – C. Jakubiec; Księga Przysłów – W. Borowski; Pieśń nad Pieśniami – P. Rostworowski). Poznań: Pallottinum. Pozyskano z http://biblia.deon.pl/menu.php?st_id=5.

BORDEN, M. (2018). „Die vaybershe Bibel”: The Myth and Mythopoetics of the”Women’s Bible” (komputeropis pracy magisterskiej, Department of Germanic Languages and Literatures University of Toronto). Pozyskano z https://www.academia.edu/36309918/Di_vaybershe_bibel_The_Myth_and_Mythopoetics_of_the_Womens_Bible_.

Księgi pięciu megilot. Chamesz megilot (1904). (tłum. I. Cylkow). Kraków: Wydawnictwo Austeria (reprint, 2007).

Shir Hashirim – song of Songs – Chapter 3. Pozyskano z https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/16447 .

Tseʾenah u-reʾenah. Ḥamishah ḥumshei Torah. Im haftarot v-ḥamesh megilot v-targum l-megilot b-lashon ashkenaz. (1911) Vilne: Romm. Pozyskano z http://rosetta.nli.org.il/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE12358125&gathStatIcon=true.

Zeenah u-reenah. Frauenbibel (1930). Übersetzung und Auslegung des Pentateuch von Jacob Ben-Isaac aus Janow. Nach dem Jüd.-Dt. bearb. von Bertha Pappenheim. Frankfurt am Main: Kaufmann. Pozyskano z http://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/judaicaffm/content/titleinfo/8245333.

ADAMOWSKI, J., TYMOCHOWICZ, M. (2016). Sacrum w kulturze tradycyjnej i współczesnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej; Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

BORZYMIŃSKA, Z. (2003a). Aszkenazy (Askenazy) Jaakow ben Icchak (Jakub ben Izaak) z Janowa. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 120). Warszawa: Prószyński i S-ka.

BORZYMIŃSKA, Z. (2003b), Cenerene. W: Z. Borzymińska., R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 256–257). Warszawa: Prószyński i S-ka.

BORZYMIŃSKA, Z. (2003c), Filakteria. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 425–426). Warszawa: Prószyński i S-ka.

DOKTÓR, J. (2003). Mesjasz. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2 (s. 141–143). Warszawa: Prószyński i S-ka.

ELBAUM, J., TURNIANSKY, C. (2008). Tsene-rene (trans. D. Weissman). In: G. D. Hundert (ed.), The YIVO Encyclopedia od Jews in Eastern Europe. Ed.. (Vol. 2, pp. 1912 – 1913). New Haven – London: The Yale University Press. Pozyskano z http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Tsene-rene.

FIJAŁKOWSKI, P. (2003). Aszkenazyjczycy, W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.), Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 1 (s. 120–121). Warszawa: Prószyński i S-ka.

GINZBERG, L. (1997). Legendy żydowskie. Księga Rodzaju (przeł. J. Jarniewicz). Warszawa: Cyklady.

GRAVES, R., Patai, R. (2002). Mity hebrajskie. Księga Rodzaju (przeł. R. Gromadzka). Warszawa: Cyklady.

JAROS, W. (2016). Biblia kobieca jako przykład literatury moralizatorskiej. Przekład i analiza fragmentów „Księgi Rodzaju”. Kraków: praca licencjacka przygotowana w Katedrze Judaistyki UJ pod kierunkiem dr A. Jakimyszyn-Gadochy.

KANIA, I. (2005). Opowieści Zoharu. O kabale i Zoharze. Kraków: Homini S. C.

KRAJEWSKI, S. (2003). Tora. W: Z. Borzymińska., R. Żebrowski (red.). Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2, (s. 720–721). Warszawa: Prószyński i S-ka.

Lewiatan. Pozyskano z https://pl.wikipedia.org/wiki/Lewiatan_(potw%C3%B3r).

LISEK, J. (2015). Biblijna Rachela i jej interpretacja w jidyszowej literaturze kobiet. W: A. Janicka, J. Ławski, B. Olech (red.), Żydzi wschodniej Polski, seria III, Kobieta żydowska (s. 89-99). Białystok: Alter Studio.

LISEK, J. (2018). Kol isze – głos kobiet w poezji jidysz (od XVI w. do 1939 r.). Sejny: Pogranicze.

ŁUGOWSKA, J. (1993). W świecie ludowych opowiadań. Teksty, gatunki, intencje narracyjne. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

ŁUGOWSKA, J.(1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

MIANECKI, A. (2010). Stworzenie świata w folklorze polskim XIX i początku XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

PARUSH, I. (2010). Tyle hałasu o kilka książeczek (przeł. Iwona Szymaniak). „Cwiszn”, 4, 96–98.

Quintus Tineius Rufus (consul 127). Pozyskano z https://en.wikipedia.org/wiki/Quintus_Tineius_Rufus_(consul_127).

SHMERUK, C. (2007). Historia literatury jidysz. Zarys. M. Adamczyk-Garbowska, E. Prokop-Janiec (red.). Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

SIMONIDES, D. (2011). „Mojego” folkloru już nie ma. Czy folklorystyka wyczerpała już swoje możliwości? Refleksje nestorki terenowych badań folklorystycznych w rozmowie z Janiną Hajduk-Nijakowską. W: J. Hajduk-Nijakowska, T. Smolińska (red.). Nowe konteksty badań folklorystycznych (s. 29–38). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

SULIMA, R. (1976). Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

TURNIANSKY, C. (2006). Ze’enah U-Re’enah. In: The Comprehensive Historical Encyclopedia (Jewish Women’s Archive). Pozyskano z https://jwa.org/encyclopedia/article/zeenah-u-reenah.

ZINBERG, I. A. (1975). The History of Jewish Literature, v. 7. Old Yiddish literature from its origins to the Haskalah period (trans. Bernard Martin). Cincinnati–Ohio-New York: Cleveland: Press of Case Western Reserve University.

ZOWCZAK, M. (2000). Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej. Wrocław: Funna / Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.

ŻEBROWSKI, R. (2003). Talmud. W: Z. Borzymińska, R. Żebrowski (red.). Polski słownik judaistyczny. Dzieje. Kultura. Religia. Ludzie, t. 2 (s. 685–687). Warszawa: Prószyński i S-ka.


Refbacks

  • There are currently no refbacks.


ISSN 2544-2872 (online)

ISSN 0024-4708 (print)

Partnerzy platformy czasopism